"Com nu met sang
van soete tonen....
i mj?
Vervolg plaatselijk nieuws
Tentoonstelling Adriaen Valerius
in Rijksarchief te Middelburg
II
Donderdag 10 juli 1980
EENDRACHTBODE
17
Braderie en
rommelmarkt
Scherpenisse
Poortvliet
Sint—
Philipsland
IMieuw-
Vossemeer
TAALPRAATJE
Kadercursus
creativiteit
Weg met de
keukengeurtjes
Valerius als dichter
Charmant
Het Wilhelmus
Vrijheidsliefde
ïwsswtt» ft "««««SOUK
dhr. van Twist. Een schaap kreeg zo'n
flinke beet, dat hechting nodig was. Het
dier moest echter toch worden afge
maakt toen het rond de wond afstierf.
De politie kon de eigenares van de bou
vier aanhouden.
Een loslopende hond van P. van H. deed
een aanval op dhr. J.B., wiens jas daarna
een gat vertoonde. Een beet in de rechter
onderarm deed ook niet zo plezierig aan.
De politie maakte proces-verbaal op.
Loos alarm verholpen
Een bij de Rabobank bij herhaling rond
half zes ontstaand loos alarm werd op
gelost, nadat was ontdekt wat er aan de
installatie haperde.
woensdag 16 juli vanaf
13.00-22.00 uur met schiettent,
oliebollen, ballentent, behendig
heidsspel, rad van avontuur, enz.
Advertentie IM
Toerclub De Bidon
Maandagavond werd door 20 leden een
rit afgelegd over het eiland Tholen. Via
Poortvliet, Tholen en Stavenisse werd
een afstand gefietst van 41 km. onder
droge weersomstandigheden. In het ki
lometer-klassement gaan drie leden aan
de leiding: Kees Bazen, Jacob Franke en
Leen Menheere met elk 1.184 km. ge
volgd door Hans van de Ree met 1.178
km. en Kees v.d. Berge met 1.154 km.
Aanstaande zondag zal er worden ge
fietst naar Wouwse Plantage over onge
veer 67 km. en maandag wederom rich
ting Tholen.
Collecte Rode Kruis
De jaarlijkse collecte voor het Neder
landse Rode Kruis heeft het mooie be
drag van 4504 gulden opgebracht. Alle
gevers en collectanten hartelijk dank.
Opheffing V.Z.O.S.
Naar aanleiding van het bericht in de
E.B. van vorige week over de opheffing
van het gemengd zangkoor V.Z.O.S.
deelde de laatstp voorzitter-dirigent Iz.
Riedijk ons mee, dat er geen sprake was
van persoonlijke omstandigheden die
tot opheffing van V.Z.O.S. hebben ge
leid. Uitsluitend de terugloop van het
aantal leden en het ontbreken van teno
ren lagen hieraan ten grondslag. Er zijn
verschillende leden van 65-70 jaar en
V.Z.O.S. hield te weinig mannen over.
Burgerlijke stand
Huwelijk
Ronald J. Swiderski, 23 jr. met Elisabeth
C.B. Kok, 21 jr, Jacob J. Poot, 22 jr met
Anna M. de Moor, 20 jr, Jan M. Lind-
houd, 22 jr. met Dymphina LM. Ver
hoeven, 19 jr.
Vrijgesproken in hoger beroep.
Het hoger beroep van A. B. bij het ge
rechtshof in Den Haag heeft succes'ge-
had, want hij werd vrijgesproken van de
veroordeling van de Middelburgse
rechtbank, dat hij onder invloed van al
cohol een auto zou hebben bestuurd.
Volgens B. zou het promillage van 1.38
ontstaan zijn nadat hij thuis van de
schrik een flinke borrel had genomen
nadat hij tegen een geparkeerde auto
was gereden. De rechtbank veroordeel
de hem tot 500 gulden boete, 9 maanden
niet rijden en 2 weken voorwaardelijke
gevangenisstraf met een proeftijd van
twee jaar.
De procureur-generaal (de officier van
justitie) bij het gerechtshof eiste 1 week
gevangenisstraf en 6 maanden intrek
king van het rijbewijs. Hij geloofde het
verhaal van B. niet aangezien hij al eer
der voor een dergelijk feit was veroor
deeld. Het gerechtshof vond echter, dat
het wettig en overtuigend bewijs niet
geleverd was en sprak B. vrij.
Dinsdag 15 juli van 6-8 uur n.m. ophalen
voor de rommelmarkt van de jeugdvere
niging Scarpenesse. Zet u het gereed.
Advertentie I.M.
Nieuwe fietsenwinkel
Deze week opende de Firma A. Duine
Zn. een nieuw tweewielercentrum in de
Spuidamstraat. De voormalige brand
weergarage, gekocht door de heer Dui
ne, is verbouwd tot een moderne show
room. De heer Duine heeft de etaleurs
van de Gazelle-rijwielfabriek de vrije
hand gegeven, deze in te richten naar de
eisen des tijds.
Er is een ruime keuze fietsen van super-
sport-sport-toer- en kinderrijwielen.
Scherpenisse is hiermee een mooi win
kelpand rijker.
Afscheid zesde klassers
Zes leerlingen van de Oosterschelde-
school hebben woensdagavond in het
Holland Huis afscheid genomen. De
kleuters van de Blokkendoos en de twee
laagste klassen van de O.L.S. voerden
eerst de musical 'Fijn da-t er kabouters
zijn' op. Na de pauze met koffie en li
monade kwamen de overige klassen
voor het voetlicht. Het programma viel
goed in de smaak. Ook daarna was het
nog gezellig in een Frans sfeertje met
'stokbrood, kaas, wijn en paté. Voor ou
ders, grootouders en leerlingen een
mooie finale.
Z.W. won koppelrit
Zeelands Welvaren heeft zondag de
koppel tijdrit gewonnen van de Bidon
uit St. Maartensdijk. Over de 10 km.
MM MC0BAP0LDFB
behaalden Kees Jansens en Adrie v.d.
Werf een eerste prijs met de snelste tijd.
Piet Jansens en Jan Opree volgden op
drie seconden als tweede. Kees de Graaf
en Dick van Splunter werden vijfde.
Zeer opmerkelijk was, dat Piet Goede-
gebuure en Adrie Houke (beiden vijf
tien jaar) een zesde prijs behaalden.
Rien Schipper en Martin de Haan wer
den negende. Daarmee zaten alle kop
pels van Z.W. bij de eerste tien van de
totaal negentien deelnemers. Z.W. be
haalde daardoor ook de eerste prijs in
het ploegenklassement, zodat men na
twee eilandelijke evenementen gelijk
staat met De Fuik. Een wisselbokaal
over vier evenementen, georganiseerd
door de vier eilandelijke tourclubs, is de
inzet. Voor de koppeltijdrit reden der
tien leden nog 40 km op Tholen. Dirk
Uijl, Adrie Houke en Kees Jansens
hadden een lekke band.
Ouderavond O.L.S. de Eevliet
De O.L.S. de Eevliet heeft donderdag
ouderavond gehouden. De afdeling van
Veilig Verkeer hield een lezing over het
thema 'ons kind in het verkeer, help eens
een handje'. Tevens kon men in de hal
de tentoonstelling van de Anne Frank
Stichting bezichtigen. De expositie is
door het gemeentebestuur aangekocht
ter gelegenheid van het feit dat 35 jaar
geleden ons land werd bevrijd.
Clubkampioenschap Veritas
Hans van Tiggele bij de junioren en Jan
v.d. Graaf hij de senioren hebben de
clubkampioenschappen van de tafel
tennisvereniging Veritas gewonnen. Na
een maandenlange strijd zijn deze prijs
winnaars uiteindelijk bekend geworden.
Bij de junioren bleek al vrij vroeg, dat
het in de top om een familie-onderonsje
ging. De gebroeders van Tiggele moes
ten uitmaken wie met de hoogste eer zou
gaan strijken. Kees was niet tegen z'n
broer Hans opgewassen. Bij de senioren
was het een uitgemaakte zaak dat Jan
v.d. Graaf de wisselbeker mee naar huis
zou nemen. De strijd om de 2e en 3e
plaats was daarentegen vrij hevig. Van
de kanshebbers Rien Gebraad, Johan
Krijger, Bert en Max Hendriks bleven
uiteindelijk de laatstgenoemden over.
Toen Bert en Max een gelijk aantal
punten hadden, moesten ze een beslis
singswedstrijd spelen. Deze werd met de
setstanden 21-15, 21-12 in het voordeel
van Bert beslist. Vrijdag worden tijdens
de ledenvergadering de prijzen uitge
reikt. Daarna is er vakantie tot en met 9
augustus.
Junioren: 1. Hans van Tiggele; 2. Kees
van Tiggele; 3. Martin Quist; 4. Dave
v.d. Graaf; 5. Leo Uijl; 6. Jacolien Be
velander; 7. Cor Stokman;.
Senioren: 1. Jan v.d. Graaf; 2. Bert
Hendriks; 3.Max Hendriks; 4.Rien
Gebraad; 5.Johan Krijger; 6. Piet v.d.
Reest; 7. Bap Leunis; 8. Jan v.d. Reest;
9. Roel Timmermans; 10. Dick Wulffe-
le.
Vernielingen op begraafplaats.
De werkmeester van de Betho, de heer
A.K., die graven op deze begraafplaats
onderhoud, ontdekte maandagmorgen
dat er vernielingen aan grafzerken wa
ren aangericht. Hij waarschuwde de op
zichter van de plantsoenendienst H.
Jobse, die weer zoogde dat de politie op
de hoogte kwam. Een nader onderzoek
leerde, dat er 5 grafstenen geheel ver
nield waren en 15 andere omgegooid of
beschadigd. Het moet zijn gebeurd tus
sen vrijdagnamiddag en maandagmor
gen, waarbij sporen door de hevige re
genbuien werden uitgewist. Een aan de
achterkant van de begraafplaats slaand
schuurtje had eveneens ongewenst be
zoek gekregen. Daar was onder meer de
deur ingetrapt. De politie poogt er nu
achter te komen, wie voor de vernielin
gen aansprakelijk is.
Diefstal ontdekt
Omstreeks half twee 's nachts werd
vanuit Bu g meet aan de politie gemeld,
dat er een paar personen rondscharrel
den bij de in aanbouw zijnde woningen
van aannemer Uyttewilgen. De niet als
zodanig herkenbare politieauto was
toen al vlakbij. Aangetroffen werd P.G.
uit alhier en zijn broer J.G. uit Sint
Maartensdijk. Ook zij hadden een
bouwwerkje onder handen en daarvoor
wat materiaal nodig. Twee speciekuipen
hadden ze vast verzameld. Ze bekenden
voornemens te zijn geweest het mate
riaal mee te nemen.
Poging tot brandstichting
Zaterdagavond nog deed dhr. C. van Ast
uit de Julianastraat bij de politie mede
deling, dat er in zijn schuurtje aan de
Veerweg was ingebroken. Er was tevens
een poging tot brandstichting gedaan.
Het slot was geforceerd en met oude
jassen was geprobeerd brand te stichten,
terwijl er nog zo'n twintig plastic kratten
met aardappelen in het schuurtje ston
den. Door die aardappelen schijnt het
vuur te zijn gedoofd, al smeulde het nog
wel. Ondertussen is er voor de eigenaar
wel een duizend gulden schade. Er was
al eerder ingebroken, zoals in die buurt
ook bermplanken langs de Provinciale
weg waren vernield.
Bouw supermarkt gaat door
De bouw van de A O supermarkt lijkt
nu definitieve vormen aan te nemen. Na
de sluiting van het café op de hoek
Achterstraat/Zuiddijk probeert men nu
al geruime tijd een geschikte oplossing
te vinden om er een nieuwbouwproject
te realiseren. Eerst lag het in de bedoe
ling om een supermarkt met daarop zes
woningwetwoningen te bouwen. Later
werden de woningwetwoningen vervan
gen door een bibliotheek en een politie
kantoor. Deze plannen konden door de
te hoge financiële lasten geen doorgang
vinden. Nu is er in de Achterstraat al
leen een supermarkt gepland, terwijl
voor de bibliotheek en een politiekan
toor naar andere mogelijkheden wordt
gezocht. Voor dhr. A. van der Est, die
inmiddels de bouwgrond heeft aange
vraagd, betekent dit, dat hij in het voor
jaar van 1981 een nieuwe, moderne in
gerichte winkel kan betrekken waarin
hij een ruim assortiment aan kan bieden.
Als de aanvraag van de bouwvergun
ning geen vertragingen met zich mee
Brengt, kan medio september de bouw
worden gestart. Het ontwerp is afkom
stig van Ligtendag B.V. die ook de bouw
voor haar rekening neemt. Dit aanne
mingsbedrijf was onlangs ook de laagste
voor de bouw van een telefooncentrale
in Spijkenisse. Het gaat hier om een
karwei van een half miljoen gulden.
Aanrijding bij 't Veer
Opnieuw een aanrijding bij de veerpont.
Dat gebeurde woensdagmorgen toen
L.I. uit Bergen op Zoom niet tijdig wist
te stoppen de auto's voor hem, waarvan
de bestuurders op de pont wachten,
ramde. Beschadigd werden daardoor de
wagens van A.J.L. uit St.Annaland, J.D.
uit Roosendaal en J.F.P. uit St. Anna-
land.
Badminton de Sjuttelaars.
De badmintonvereniging de Sjuttelaars
heeft 20 juni de jaarlijkse feestavond
gehouden in Luxor Bergen op Zoom
met een koud buffet en bowling, 't Was
een geslaagde bijeenkomst en ook vol
gend jaar hoopt men weer zo'n feest te
kunnen organiseren. Op 27 juni volgde
nog een tournooi tegen Steenbergen in
De Wimpel. De Sjuttelaars werden
winnaar, zodat het feest geen afbreuk
had gedaan aan de spelvaardigheid.
Collecte.
De collecte voor Sonnevanck-Zonneg-
loren heeft 580,04 opgebracht.
Ouderavond en werkweek O.L.S.
De O.L.S. de Luijster heeft maandag 30
juni ouderavond gehouden. Eerst wer
den de ouders van de eerste klassers over
de gang van zaken op school geïnfor
meerd, waarna het huishoudelijk ge
deelte werd afgewerkt. Tegen verhoging
van de bijdrage voor het schoolfonds
had niemand bezwaar. Schoolhoofd J.
Plekkenpol deelde mee, dat klas 3 en 4
in het nieuwe schooljaar kunnen gaan
zwemmen. Hij vond het alleen erg jam
mer, dat de gemeente alleen de bus voor
klas 4 wil betalen. De rest moeten de
ouders en de oudercommissie opbren
gen. De Luijster zal in het aanstaande
schooljaar melk betrekken van de
schoolmelkcentrale.
leder kind krijgt elke dag een karton
netje schoolmelk van een !4 liter. Dhr. A.
J. Van Klinken, adviseur van de
Zeeuwse Stichting voor school- en ber
oepskeuze voorlichting te Goes, hield na
de pauze een bijzonder interessant
praatje over het testen van de leerlingen
die de school verlaten, 't Was een prima
avond met een levendige discussie, die
in verband met de tijd afgebroken moest
worden. Van 23 t/m 27 juni hadden de
klassen 3 t/m 6 al hun jaarlijkse werk
week gehouden in Burgh. De reis ging
per bus in gezelschap van de dames IJ
zerman, Verkerke, Quist, Sondermeijer
en Plekkenpol. De eerste dag liet het
weer zich al gelden, want tijdens een
strandwandeling vielen de eerste drup
pels, zodat de leerlingen doornat bij de
Koebel kwamen. De hete bliksem met
worst smaakte toen 's avonds wel.
Daarna werd nog een kaatstoernooi af
gewerkt en een wagenspel opgevoerd.
Dit alles in Middeleeuwse sfeer. Het
kaatstournooi werd gewonnen door het
Gilde van de Barbiers en het wagenspel
dóór de Kwakzalvers. Dinsdag werd er
een tournooi gehouden waarbij Edwin
Hage efi Ester Smit goud wonnen. Het
zilver was voor Jerry Wagemaker en
Annet v.d. Hoek,. Het brons ging naar
Johnny Williams, Wilma Kosten en
Ageeth Smit. De Gildenspeurtocht werd
gewonnen door de Barbiers. Winnaar
van de meesterproef werd woensdag het
Gilde van de Kwakzalvers, 's Avonds
wonnen de Kruikbierbrouwers het am-
bachtenspel. Donderdag werd de ko
renmolen de Graanhalm bezocht,
waarna op het strand een middeleeuws
zandkasteel werd gebouwd, 's Avonds
werd het festival der Mermesse gewon
nen door de Touwslaegers. Klas zes
verzorgde de slotavond verder. Moe
maar voldaan, keerde men vrijdag na
een geslaagde werkweek huiswaarts.
Minder huizen.
Het gemeentebestuur van Nieuw-Vos-
semeer gaat de woningbouwprognoses
herzien. Oorspronkelijk wa,ren er tot
1985 totaal 175 huizen gepland op ge
middeld 35 woningen per jaar. Dat
wordt nu terug gebracht tot 130 of 26 per
jaar. G.S. hadden voor 1979 en 1980 re
kening gehouden met respectievelijk 35
en 30 huizen, maar beide aantallen
worden niet gehaald. De woningmarkt
in de vrije sector is in elkaar gezakt en
het aantal toegewezen woningwetwo
ningen is zeer laag (11). B. en w. willen
zoveel mogelijk huurwoningen bouwen
gezien de 127 aanvragen uit eigen ge
meente en van mensen die zich graag in
Nieuw-Vossemeer willen vestigen. De
grondpolitiek van b. en w. biedt geen
mogelijkheden meer voor mensen bui
ten Nieuw-Vossemeer.
UIL
In de rij van dieren, die in vroeger tijden
spreekwoorden en zegswijzen hebben
.opgeleverd, verdient ook de uil een
plaatsje.
Opmerkelijk is dat deze vogel zowel het
zinnebeeld van luiheid en domheid als
van wijsheid was. Bij de oude Grieken
werd Pallas Athene of Minerva, de go
din van de wijsheid, vaak afgebeeld met
een uil als zinnebeeld van wijsheid en
geleerdheid. "Waar Pallas Athene
placht te staan, is nu een uil geschil
derd". Betekenis: de wetenschap gaat
achteruit. "Uilen naar Athene dragen"
wil zeggen overtollig werk doen. We
gens de eigenschap wijsheid heeft de uil
het wellicht ook gebracht tot "meneer de
uil" in de Fabeltjeskrant. Bij de Joden
werd hij beschouwd als een onreine vo
gel, evenals de roerdomp. Volgens een
verouderd bijgeloof voorspelde een uil
weinig goeds. Ging de uil op het dak van
een huis zitten krassen, dan voorspelde
dat de dood van een der gezinsleden. De
uil is een nachtvogel, die vaak overdag
slaapt. Vandaar de uitdrukking "met de
uil slapen" voor overdag slapen. Hier
van is afkomstig "een uiltje knappen",
een dutje doen, inzonderheid 's middags
na het eten.
"Bij wolven en uilen leert men huilen".
Wie met pek omgaat wordt ermee bes
met. "Zitten als een uil voor het goor-
gat". Er voor spek en bonen bij zitten.
"Er vliegen geen uilen met bonte kraai
en". Mensen die niet bij elkaar passen,
kunnen moeilijk andermans opvattin
gen begrijpen, kunnen zich niet aanpas
sen. Deze zegswijze luidt ook wel "Staan
als een uil onder de bonte kraaien". Of
"Als uilen onder de kraaien zijn". De
zelfde betekenis heeft "er vliegen geen
uilen met valken".
Daartegenover staat "Uilen vliegen met
uilen". Wat onderling overeenkomt
voelt zich tot elkaar aangetrokken.
Zeer oud is de zegswijze "Net bij net en
vuil bij vuil, valk bij valk en uil bij uil".
Al gebruikt door Vader Cats, die de be
tekenis weergeeft in het volgende ge
dicht "Bouw en trouw met uws gelijck.
Arm en arm en rijck met rijck. Net met
huys, en mors met vuyl. Valck met valck
en uyl met uyl". De eigenschap domheid
blijkt uit de zegswijzen "Uilen broeden
uilen". Domme ouders hebben domme
kinderen. "De uil is niet wijs genoeg om
de hond de biecht te horen". De onge
letterde man is altijd het slachtoffer. Hij
kan zich niet met woorden verdedigen.
"Wat baten kaars en bril, als de uil niet
zien (en) wil". Hij heeft geen zin te pro
beren iemand die dom en halsstarrig is
iets bij te brengen. Vandaar ook "Voor
de uil preken". Met dezelfde betekenis.
"Hem is een uil ontvlogen". Een domme
opmerking maken meestal op laag ni
veau. "Men kan van een uil geen valk
maken". Domme mensen blijven dom.
Met betrekking tot een domme, onno
zele gelaatsuitdrukking: "Staan kijken
als een uil". "Staan kijken als een uil in
een troep kraaien". "Staan kijken als
een uil op een zieke koe". "Staan kijken
als een uil die op een fooitje wacht.
Uit al deze vergelijkingen blijkt dat onze
voorvaderen minder overtuigd waren
van de wijsheid van de^uil dan van zijn
domheid.
De eerste kadercursus kreativiteitsbe-
vordering voor vrouwen in Zeeland is in
het gebouw van de Kunstzinnige Vor
ming te Goes afgesloten. De 15 deel
neemsters hebben na een korte toes
praak door de kerndocenten Carla van
Hoek en Joop Kroon, uit handen van de
voorzitster van de landelijke begelei
dingskommissie mevrouw Schoewert,
de getuigschriften ontvangen. Daarbij
waren nog geen vrouwen van Tholen en
St. Philipsland. Gedurende 25 weken
hebben de dames 1 dag per week les
gehad in textiele werkvormen, algemeen
beeldende vakken zoals keremiek en
ontwerpen. Daarnaast hebben zij een
aantal lessen dramatische expressie en
didaktiek gehad. Deze laatste 2 dienen
ter ondersteuning voor de dames, wan
neer zij straks gaan werken met groepen.
Daarnaast hebben zij stage gelopen. De
dames hebben deze cursus zeer positief
ervaren. Zij hopen allen het volgende
seizoen voor hun vereniging iets te kun
nen organiseren. Met dit getuigschrift
kunnen de dames op vrijwillige basis
creativiteitsochtenden/middagen of
avonden organiseren. Nadat zij 2 jaar
binnen alle redelijkheid voor hun ver
eniging gewerkt hebben, ontvangen zij
de 200,— cursusgeld terug.
Daarnaast is het erg goed wanneer de
verenigingen met elkaar in kontakt ko
men, zodat zij weten op welk gebied de
dames het beste iets kunnen organise
ren, is een wens voor de toekomst.
Een 2e groep is dit jaar van start gegaan.
Zij hebben nu een zomeropdracht mee
gekregen en in september gaan zij tot en
met november verder. Voor de kader
cursus van 1981 wordt er op vrijdag 24
oktober in de Kuiperspoort te Middel
burg een informatiedag gehouden. De
cursus die in februari 1981 begint, wordt
in Goes in gebouw de "Villa" gegeven.
Er zijn van die geurtjes die hardnekkig
de keuken weigeren te verlaten; die van
gebakken sardines of makreel bijvoor
beeld. Maar ook zijn zij niet opgewassen
tegen de welriekende stoom die opstijgt
uit een pan kokend water waarin een
handje van één van de volgende kruiden
werd gestrooid; eucalyptus, rozemarijn,
munt of thijm. Gewoon enkele minuten
laten koken. Eucalyptusdamp is boven
dien een uitstekend middel om de win
terse microben te verjagen. Aanrecht en
keukentafel kunt u van tijd tot tijd eens
opfrissen door ze af te soppen met een
geparfumeerd concentraat dat u zelf
kunt maken. Los daartoe vier eetlopels
zuivere zeepvlokken op in een kwart li
ter gloeiend warm water. Voeg erbij V»
liter alcohol van 90% (verkrijgbaar bij
drogist) en Vs liter citroensap. Het
mengsel bewaren in bijvoorbeeld een
uitgewassen lege fles voor afwasmiddel.
Na het gebruik hiervan zal er in de keu
ken een hele tijd lang een verrukkelijke
frisse geur van citroenen blijven hangen.
De veertiende juli 1976 was het 350 jaar
geleden dat de Staten Generaal octrooi
verleenden voor uitgave van de "Neder-
lantsche Gedenck-elanek" van de Veerse
poorter Adriaen Valerius. Wij hebben
aan dit feit in Veere aandacht geschon
ken, ten eerste door een manifestatie in
de Grote Kerk, waarbij een (R.K.!) jon
genskoor uit St. Niklaas o.a. Valerius-
liederen ten gehore bracht; ten tweede
door de oprichting van een comité "Va
lerius", dat zich ging beijveren een ge
denkteken voor Valerius in Veere op te
richten. Op 6 juli 1979 kon dan door de
Commissaris der Koningin in de provin- -
cie Zeeland het beeld, vervaardigd door
de vermaarde beeldhouwer Mari An-
driessen, worden onthuld. Gehoopt werd
dat er een instantie te vinden zou zijn die
een tentoonstelling over Valerius' Ge-
denck-clanck zou kunnen en willen
voorbereiden en houden. Rijksarchief te
Middelburg bleek bereid een dergelijk
expositie in nauwe samenwerking met de
Provinciale Bibliotheek in Zeeland en de
Zeeuwse Centrale Muziekbibliotheek te
realiseren. Tot en met 6 september kan
men de tentoonstelling bewonderen in
het Rijksarchief in Zeeland, St. Pieter
straat 38, Middelburg. Adriaen Valerius
heeft er recht op dat zijn nagedachtenis
in ere wordt gehouden, niet slechts door
de inwoners van Veere, maar door ons
gehele volk. Want dank zij Valerius be
zitten wij een schat van vaderlandse lie
deren, "die ieder ander land ons terecht
benijden mag." Aldus Dr. K.Ph. Bernet
Kempers in de inleiding op zijn uitgave
van de liederen uit de Gedenck-Clanck
uit 1941. En hij vervolgt: "Bij mijn weten
althans is er geen ander volk ter wereld,
dat een zo grote schat van vaderlandse
gezangen bezit. Er is geen volk, dat de
meest benarde, maar ook heldhaftigste,
vruchtbaarste periode van zijn bestaan,
dat de tijd, toen het tot staal gesmeed
werd in het vuur van kanonnen, mutserds
en brandschatting, zo volledig weerspie
geld vindt in het lied, als het onze. Deze
liederen bewijzen door hun bestaan al
leen al, dat onze vrijheidsoorlog er een
was, die geschraagd werd door hoge
idealen, door innige overtuiging en door
diepe vroomheid".
Tot en met 6 september kan men de
tentoonstelling bewonderen in het
Rijksarchief in Zeeland, St. Pieterstraat
38 Middelburg.
Wat weten wij van Valerius? Zijn naam
is vermaard bij alle zangers van het Ne
derlandse volkslied, de muziek uit zijn
Gedenck-clanck is op nationale feest
dagen van elk carillon en in alle bijeen
komsten te horen, maar de man zeifis in
de mist der geschiedenis tot een wazige
figuur geworden. Er zijn wat feiten uit
zijn leven bekend, maar er is geen por
tret van hem, ook geen privé-documen-
ten of een karakterbeschrijving, waaruit
een beeld van zijn persoonlijkheid te
vormen is. Alleen de Gedenck-clanck
onthult iets van zijn innerlijk leven. Wat
zijn uiterlijke levensomstandigheden
betreft: zijn ouders, van Franse origine,
hebben zich in de 16e eeuw in het gast
vrije Middelburg gevestigd. Vandaar
trok Adriaen aan het eind van die eeuw,
als klerk van Pieter Reigersberg, équi
page en ammunitiemeester, naar Veere
en in die havenstad zorgde hij later voor
de inning van tolgelden en in- en uit
gaande rechten. Jarenlang zat hij in het
stadsbestuur en bekleedde hij stedelijke
ambten. In zijn vrije tijd maakte hij zich
verdienstelijk voor de plaatselijke rede
rijkerskamer. Tweemaal gehuwd,
woonde hij als trouw en gelovig kerklid
aan de Kaai te Veere, een stad die hij tot
zijn dood in 1625 niet meer verlaten
heeft. Een onopvallend burger dus,
wiens weinig schokkend bestaan even
snel vergeten werd als zijn literaire na
latenschap, die vrijwel beperkt is geb
leven tot de Nederlandtsche Gedenck-
clanck. Dit werk zag pas het licht toen de
auteur meer dan een jaar dood was. De
Staten-Generaal verleenden op 14 juli
1626 octrooi voor de publikatie. Dit oc
trooi stond op naam van Valerius' erf
genamen, maar uit de bewoordingen
van het Statenbesluit valt af te leiden,
dat de aanvrage nog door hemzelf moet
zijn ingediend: misschien toen hij zijn
einde voelde naderen, want tot de laatste
weken voor zijn overlijden was hij nog
met schrijven bezig. Valerius had zich
ten doel gesteld "tot stichtelijck ver-
maeck en de leeringhe, van allen lief
hebbers des Vaderlants" het vefloop van
de Tachtigjarige oorlog tot de eerste ja
ren na het Bestand vast te leggen, en
zulks tot eer van de Allerhoogste. Hoe
wel hij tijdgenoot was van de meeste
door hem beschreven gebeurtenissen,
heeft het verhalend gedeelte van de Ge
denck-Clanck, qua omvang de hoofd
moot, in wezen niet veel om het lijf. De
tekst is echter aantrekkelijk gelardeerd
met emblematische citaten, prenten, ge
dichten en vooral liederen, 76 in getal,
deze laatste met een uitgewerkte bege
leidingspartij voor luit of cither.
De literaire pröduktie van Valerius is
niet overweldigend te noemen. Behalve
de liederen en gedichten in zijn hoofd
werk de "Nederlandtsche Gedenck-
clanck" is slechts één werk van hem be
kend, namelijk een gedicht in alexan
drijnen dat voorkomt in de bundel de
"Zeeuwse Nachtegael" (Middelburg
1623). Dit gedicht beschrijft een mor
genwandeling langs de dijk bij Veere
"na Sandyck in myn hof." Hoewel het
gedicht niet te vergelijken is met de be
ste liederen uit de "Gedenck-clanck"
bevat het toch enkele mooie beelden en
passages, die bewijzen dat Valerius een
dichter mocht heten. Trouwens het feit
dat men hem uitnodigde mee te werken
aan de Zeeuwsche Nachtegael, een
bundel die door een aantal Zeeuwse
poëten werd samengesteld naar aanlei
ding van het bezoek van Anna Roemers
Visscher in 1622 aan Zeeland, en tevens
'een uiting was van wat de toenmalige
Zeeuwen op poëziegebied vermochten,
bewijst dat Valerius als dichter ook bui
ten het gilde van Veere enige bekend
heid genoot. Dat Valerius lid was van
het Veerse gilde "Missus Scholieren"
onder de zinspreuk "In reynder jonsten
groeyende" weten we uit de weinige
stukken die bewaard gebleven zijn.
Daaruit blijkt dat hij in 1598 lid werd
van deze rederijkerskamer en in 1617
verkozen werd tot overdeken. Van zijn
■■U >j„! .Wtlg" 1
- -n ■+-.
I m
Deze opzet was charmant en getuigt ze
ker van oorspronkelijkheid, maar toch
oogstte de Gedenck-clanck weinig be
langstelling, zelfs in Zeeland. De 18e-
eeuwse Zeeuwse biografen, Pieter de La
Rue en Jacob Ermerins maakten er
slechts terloops gewag van. Pas hun
19eeeuwse navolger Fredrik Nagtglas
(die overigens terecht zwijgt over het
gehalte van Valerius' geschiedschrij
ving), bleek onder de indruk van het
muzikale element. Dat was dan in 1891,
d.w.z. nadat deze liederen in de lente
bloei van de volkszangkunst herontdekt
waren. Zij werden tot strijdzangen voor
een nationaal gevoel, oplevend onder
het Oranjehuis en kregen voor menigeen
betekenis als uiting van geloof in god-
delijke leiding aan een Christelijke
volksgemeenschap. Valerius' lofzang bij
gelegenheid van Maurits' succesrijke
veldtocht van 1597 "Wilt heden nu tre
den" en vertalingen daarvan kregen ook
internationale beroemdheid in kerke
lijke gezangboeken uit binnenen bui
tenland. Laat het zijn dat Valerius de
melodieën niet zelf gecomponeerd
heeft, ook dat zijn dichtkunst niet altijd
op het hoogste niveau staat, toch geeft
zijn Gedenck-Clanck nog heden ten da
ge een opmerkelijk krachtige echo te
horen. Het Wilhelmus klinkt wederom
in de toonzetting die Valerius heeft
overgeleverd. In de donkere jaren van
de Tweede Wereldoorlog zijn herdruk
ken van de Gedenck-clanck verspreid,
waardoor talloos velen zich aangespro
ken en gesterkt gevoeld hebben. Vale
rius' liederen zijn meer dan gelegen
heidswerkjes: ze hebben een rijkere in-
houd en een diepere zin. Zo ook het lied,
door hem gemaakt op de overgang van
Vlissingen, Veere en Zierikzee in 1572,
waaraan het motto voor deze tentoon
stelling ontleend is: "Com nu met'sang
van soete tonen. En u met snarenspel
verblyt
(Dr.P. Scherft, oud-rijksarchivaris in
Zeeland)
•i
loopbaan in deze kamer weten wij niets,
behalve dat bij zijn dood een stadgenoot
verklaarde, dat hij deze kamer heeft be
stuurd "als een vader zijn kind". De be
kendheid die Valerius heden ten dage
nog heeft is, zoals gezegd, de danken aan
zin "Nederlandtsche Gedenck-clanck".
de prozatekst is een populariserend stuk
geschiedenis, veelal ontleend aan ande
re bronnen, zoals van Meeteren's "His
torie" en Baudartius "Memorien". Een
enigzins droge opsomming van de voor
naamste feiten op politiek en krijgskun
dig gebied vanaf het begin van de Op
stand tot 1625. Geen origineel geheel in
feite. Maar Valerius heeft de gelukkige
gedachte gehad zijn betoog te omlijsten
met een aantal liederen (76 in getal) die
uiting geven aan het zelfbewustzijn van
de zeventiende eeuwse Nederlander.
sterck"? Opgemerkt moet nog wel wor
den dat van de 76-liederen er 3 niet van
de hand van Valerius zijn, namelijk het
Wilhelmus Maximiljanus Van Bossu en
Hoort Allegaer, Hoe datmen klaer. Hij
zegt trouwens ook nadrukkelijk dat deze
liederen indertijd reeds door het volk
gezongen werden. Kenmerkend voor al
deze liederen is het onwrikbare gods
vertrouwen en de aanbidding van God.
Dit is het meest op de voorgrond tre
dende motief van de Gedenck-clanck.
Uit het levensgevoel van de zeventien-
de-eeuwer, die gedrongen wordt zijn
Schepper te loven en te aanbidden,
vloeit het godsvertrouwen voort, dat ty
perend is voor de gehele zeventiende
eeuw en dat in deze bundel zijn hoogte
punt vindt in het bekende lied "O Heer,
Die daer des Hemels tente spreyt." Een
ander belangrijk motief is dat van de
vrijheidszin, een voor de zeventiende-
eeuwer niet minder kenmerkend feit
dan het religieuze. De vrijheid is het
hoogste goed.'Valerius zelf zegt er dit
over: "Wat worter meer gelieft? Wat is-
ser meer te roemen? Dan Verheyt, en te
zyn van slaverny verlost?" Samenvat
tend kunnen we concluderen dat de
tekst van de liederen een van de beste
uitingen is van het Nederlandse, liever
gezegd het Hollandse en Zeeuwse, na
tionalisme uit het begin van de zeven
tiende eeuw. Dat Valerius een grote be
lezenheid bezat in de historische, lite
raire en theologische literatuur van zijn
tijd en daarvoor, blijkt uit de talrijke ci
taten in de Gendenck-clanck. Zo vinden
we er, onder vele anderen, citaten uit de
Bijbel, de klassieken, Augustinus, Cats,
De Brune, Bredero, Huygens, Hooft, De
Groot en Heinsius; de Fransman Du
Bartas, de psalmvertalingen van Beza en
Marot.
(R.M. Rijkse, medewerker van de pro
vinciale Bibliotheek in Zeeland).
Nooit heeft Adriaen Valerius, notaris en
schepen te Veere, kunnen vermoeden,
dat het Wilhelmus uit zijn Nederlandt
sche Gedenck-clanck zou worden tot
Het Nederlandse Volkslied. Het lied
werd geschreven in 1568 voor Prins
Willem van Oranje. Wie het schreef is
niet bekend. Men noemt i.v.h.m. twee
namen: Coornhert en Aldegonde. De
componist van de melodie was ook niet
bekend. De oudste gedaante van de
melodie kwam uit 1574 van een ano
niem spotlied op de prins van Condé,
die tevergeefs de stad Chartres had be
legerd. Uit oude documenten blijkt, dat
het Wilhelmus populair was in het laat
ste kwart van de 16e eeuw. Het werd
triomfantelijk geblazen op schalmeyen
en cornetten bij de intocht van prins
Willem van Oranje op 18 september
1577 in Brussel en bij de aankomst van
prins Maurits te Breda in 1590. N.B. Het
Wilhelmus werd toen gespeeld en niet
gezongen! Tot 1700 komt het lied
vóór in liedboeken voor de ambacht
sstand en pas in de 18e eeuw werd het
ook vermeid in bundels voor de gegoede
burgers. Men heeft het in die tijd her
haaldelijk aangeduid als "een bekend
airtje." Ten tijde van de Franse over
heersing is het Wilhelmus door de
prins-gezinden gebruikt als politiek lied
"voor Oranje". In onze tijd zou men
spreken van een verzetslied. De jongste
Mozart heeft tijdens zijn bezoek aan
Nederland in 1766 variaties op het Wil
helmus geschreven. In 1871 werd door
de Vereniging voor Noord-Nederlandse
Muziekgeschiedenis een bloemlezing
uitgegeven van de liederen uit de oude
bundel Nederlandtsche Gedenck-
clanck met daarin het Wilhelmus. Na
dien werd het lied weer gezongen. Toen
in 1898 prinses Wilhelmina op de troon
kwam verkoos zij het Wilhelmus boven
het "Wien Neerlands bloed", dat vanaf
1813 ons nationale volkslied was ge
weest. Het gespeelde Wilhelmus had een
andere melodie. Men noemde dit "Het
prinsenlied." De notatie van Valerius
was een andere omdat de tekst hierop
moest passen. Derhalve is de naam Va
lerius onverbrekelijk verbonden met ons
volkslied. Men spreekt over de melodie
van Valerius, hetgeen in feite niet hele
maal juist is.
(J.Poll-Arends, adj. bibliothecaris van
de Zeeuwse Centrale muziekbiblio
theek).
De meeste van deze liederen hebben een
beschouwend, terugblikkend karakter
en getuigen van vrome godsdienstzin en
sterke vrijheids- en vaderlandsliefde, en
steken door hun dynamische versbewe
ging uit boven de historiserende rederij
kerspoëzie van die tijd. Het zijn dan ook
deze liederen die Valerius' bekendheid
tot in onze tijd hebben bewerkstelligd.
Wie kent niet "O Nederland let op u
saeck" of "Wilt heden nu treden voor
God den Heere" of "Merck toch hoe
Instellingen en personen, die naast de
organiserende hun medewerking aan
deze tentoonstelling verleend hebben:
Hare Majesteit de Koningin, Stichting
Archief van het Huis Oranje-Nassau
den Haag, Atlas van Stolk Rotterdam,
Weduwe Andriessen Haarlem, Konink
lijke Bibliotheek Den Haag, Koninklijk
Penningen Kabinet Den Haag, Neder
lands Legermuseum Leiden, Mej. A.A.
van der Poel Middelburg, Zeeuws Mu
seum Middelburg.
