Van landbouwcrisis (1880)
tot wereldbrand (1940)
Fa. F. C. de Valk
VOORLOPIGE OPLOSSING NA
HERINDELING 1 JULI 1971
Raadsvergaderingen en trouw
partijen in Tholen
Administratief apparaat in
Sint-Maartensdijk
EENDRACHTBODE
SINT-ANNALAND, HISTORIE EN HERINNERING
(XIII)
Een reeks vorige eeuwse gemeenschapsschetsen,
èn uit een meer recent weleer
door Han Dekker
ELECTRISCHE
BOORMACHINES EN
HOBBYSETS
19 november 1970
5
DE ALFA EN DE OMEGA...
Een kenmerkende eeuw van maatschappelijke armoe, (Napoleontisch)
oorlogsleed en burgerlijke hiërarchie loopt naar haar eind, een nieuwe
volgt er op zonder waarneembare overgang, en niemand kan dan weten,
dat eer de helft hiervan zal verstreken zijn, ondanks alle goede voornemens
twee wereldoorlogen talloos méér doden zullen hebben geëist, dan er te
zamen vielen in dat hele voorgaande, aan zorgen zo zwangere honderd
jarig tijdperk der romantiek...
Zorgen in de wereld, nationaal en plaatselijk, ook op St.-Annaland, waar
dat laatste jaar vóór de eeuwwisseling talloze kinderen lijden door een
heersende vrij ernstige mazelepidemie, en even talloze varkens sterven
aan de vlekziekte. Alle mazelgevallen dienen volgens een gemeentlijk be
kendmaking dd. 20 januari 1899 onmiddellijk ter secretarie te worden
gemeld, en met betrekking tot de zieke krulstaarten, ontvangt een poosje
later de dan reeds grijze dorpsveldwachter Van Houten een extra rijks
daalder voor ,,'t houden van toezicht bij het begraven der gestorven
varkens enz...," krijgt winkelier Q. Hage van de gemeente twee gulden
vier-en-een halve cent voor geleverde desinfecteringsmiddelen, en betaalt
men Jacob Moerland C.zn. de somma van één daalder uit „wegens ver
leende hulp bij 't ontsmetten der varkenskotten..."
Pieter van Houten wordt (te) oud voor z'n politioneel beroep, vindt
burgemeester A. J. Bierens jr. Op 5 december 1862 kwam hij in ge
noemde functie reeds in dienst, en onze eerste burger wil hem tegen
,,'t scheiden van de markt" wat assistentie geven: „In het belang der
openbare rust en veiligheid zou ik het, noodig achten, dat de Nachtwaker
Bartel van Oudenaarde alhier, geboren in deze gemeente op 13 maart
1876, werd aangesteld tot onbezoldigd Rijksveldwachter..."
Hij vervolgt deze brief van 9 februari 1899 aan Zeelands Commissaris
der Koningin nog, met te melden dat Bartel belijder is der „Nederduit-
sche Hervormde Godsdienst, kan lezen en schrijven, en bekwaam is tot
het opmaken van een procesverbaal..." en ondertussen maken zich zes
Sint Annalandse aspirant-soldaten gereed die „ter inlijving aan den Pro
vincialen Adjudant in Zeeland moeten worden afgeleverd..." Het zijn
Thomas Kurvink, Pieter Iz. Fase, Jacobus Corns, van den Boogaart, Jo
hannis Vroegop, Cornelis Westdorp en Willem Marinus Snoep, van wie
laatstgenoemde kort nadien wordt afgekeurd. Burgemeester J. Erasmus van
Cadzand meldt de 2e maart d.a.v. collega Bierens, dat „Verlofganger
Jannis Survijn, plaatsvervanger voor Jan Slager, onder no. 3 van de
lichting 1897, voor de gemeente Sint Annaland, zich heeft aangemeld,
komende van zijn korps..." Remplacanten waren dat, die, zelf vrijgeloot,
tegen (ruim) handgeld de militaire dienst onknapten voor een ander,
zoals een Kees Bolier, Laurens Bijnagte en de Bressiaander Seraphinus
Canne dit resp. deden voor de Sint Annalanders Henrikus C. M. Akker
mans, Naboth C. van Luijk en Dingeman Zandee. Deze zogenaamde
„nummerverwisselaars" worden uiteraard de laatste der Mohikanen,
want in 1900 gaan de legerwetten van minister Goeman Borgesius onder
meer persoonlijke dienstplicht brengen, terwijl Sint Annalands Hervormde
Gemeente dat jaar, na tien maanden „kerken" in vier lokalen der lagere
school waar een in de dubbele scheidingsdeur geplaatste katheder als
preekstoel fungeerde, in een nieuw bedehuis haar psalmen zingt, waarbij
geen orgel dan nog begeleidt....
Zo wordt het zomer negentienéén. 't Is de laatste helft van juni, en
door een felle onweersbui blijkt eensklaps de natuur verstoord. Abrupt
is zonnewarmte vervangen door regen, terwijl een toenemende wind Sint
Annalands kerkpleinbomen melancholiek doet ruisen, 't Is vrij laat al
deze avond, tegen tien uur (Amsterdamse tijd), de meeste dorpelingen
slapen, of proberen dat te doen, en schijnbaar vlak boven de bijna twee
jaar oude torenspits laat een grillig gevormde spleet tussen voortjagende
wolkenmassa's de maan heel even het rustende dorp bekijken, 't kerkdak
en boogvensters, maar wat is dat?Binnen is óók licht waar te nemen!
...Gelig schijnt voorin een flauwe glans, en nachtwaker Bart, die juist
de Ring passeert, blijft geschrokken staan... Haastig loopt hij op d'onge-
sloten blijkende kerkdeur toe, en bij 't naar binnen stappen overvalt hem
plots een wondervreemd gevoel... Zachte orgelklanken begroeten Bart,
dwingen onweerstaanbaar tot verder binnenkomen, en wat beschroomd
door het ongewone van uur, plaats en 't ondefineerbaar mooie, nestelt hij
zich muisstil in 't schemerhoekje van één der achterste, gekregen Bruijn-
zeel-banken. Gespannen beluistert Bart John. Stanley's „Air", ernstig-
melodieuze tonen, ontlokt door organist Johan Kruse aan het door hem
pasgebouwde, over enkele dagen in te wijden instrument.Tastend zoeken
diens handen over 't door een flakkerend oliepitje beschenen klavier, niet
wetend dat een hem onbekende zijn „generale repetitie" naar eigen
interpretatie meebeleeft. Langs geheimzinnig-donkere boograamcontouren
drijven op drift geraakte wolkenflarden. Binnen tovert vanaf 't orgel
balkon het petrolielampje mysterieuze schaduwbeelden in de holle kerk
ruimte, accentueert mat-glanzend het koper der Bourgondische kroon
luchter, herinnerd aan d'oude kerk, haar stichteres, Vlaamse devotie en
speelse kunstzinnigheid: „Vrauwe douaigiere van Ravestain, doen te
weten eenen yegelycken..., dat wi omme de vermeersinge van godsdienst
gefondeert hebben..." Ambachtsvrouwe Anna... Meester Kruse doet muzi
kaal het beeld vervloeien, wanneer hij het Toccata-in-mineur vertolkt van
Gallaerts, befaamd organist der Antwerpse Kathedraal, die dit jaar (1901)
overlijdt, en een gefascineerd toeluisterende Bart ervaart hoe historie en
herinnering, realiteit en illusie zich op wondere wijze hier vermengen...
De Fries Johan Frederik Kruse en Bartel van Oudenaarde, zijn onver
moede, eeuwse gast. De Leeuwarder orgelbouwer legt afreagerend een
bonte mengeling van gevoelens in z'n spel, en uiterst ontvankelijk voor dit
muzikale medium zit „dromend" daar beneden in dat duister hoekje een
25-jarige Bart, die in Manteau's „Vooruitgang Is Ons Streven" Hazeu-
liederen zingen zal als de beste... Preluderend wekt het orgel 't verleden
dezer gewijde plek, en daar is weer het oude bedehuis, haar predikanten
sinds de Reformatie. „EN HET GESCHIEDDE IN DIEZELFDE DAGEN
Nee, ditmaal niet de volksbeschrijving uit het Lukas-Evangelie, maar
v
SINDS 1094
en alle goede hand
gereedschappen
KORTEMEESTRAAT 9-13
BERGEN OP ZOOM
Volgens de burgemeesters en wethouders van de zeven Thoolse
gemeenten dienen de bestaande gemeentehuizen van Tholen en
Sint-Maartensdijk op 1 juli 1971 voorlopig benut te worden door de
nieuwe gemeente Groot Tholen die na de herindeling ontstaat. In
Tholen zouden dan de raadsvergaderingen moeten worden gehou
den, huwelijken worden voltrokken en dergelijke. In het bestaande
gemeentehuis in Sint-Maartensdijk zou het administratieve appa
raat van de nieuwe gemeente Tholen moeten worden gevestigd.
Of dit allemaal werkelijk doorgaat, zal beslist moeten worden
door de nieuwe gemeenteraad, die ter zijnder tijd ook een besluit
dient te nemen over de definitieve plaats van de centrumgemeente.
Het benutten van de twee grootste gemeentesecretarieën op het
eiland Tholen komen de burgemeesters en de wethouders van de
zeven Thoolse gemeenten echter momenteel als de meest praktische
oplossing voor.
Burgemeester W. Baas uit Sint-Anna-
land maakte dit vrijdagavond bekend tij
dens een spoedeisende raadsvergadering die
was belegd voor de benoeming van een
onderwijzer aan de o.l.s. aangezien de ad
ministratie van Groot Tholen op 1 juli vol
gend jaar niet zonder een grondige voor
bereiding kan gaan werken, heeft het Cen
traal adviesbureau voor organisatie, docu
mentatie, registratuur en personeelsbeheer
van de Vereniging van Nederlandse Ge
meenten in Den Haag een rapport gemaakt.
Hierin staan richtlijnen betreffende de struc
tuur, personele bezetting en huisvesing van
het gemeentelijke apparaat van de nieuwe
gemeente Tholen die na de herindeling ont
staat.
Het rapport, dat aan de raden van de
zeven gemeenten zal worden overlegd, is
vorige week dinsdag besproken door de ge
zamenlijke colleges van burgemeester en
wethouders Na deze bijeenkomst is er een
brief opgesteld die aan alle raadsleden op
het eiland Tholen ter kennisname is ge
stuurd. Burgemeester Baas las die vrijdag
avond voor.
HALF MILJOEN GULDEN
Uit de brief blijkt verder dat bij de be
spreking van het rapport de huisvesting van
het administratief apparaat per 1 juli 1971
een belangrijk punt is geweest. Hierbij zijn
verschillende mogelijkheden overwogen, zon
der het bestuur van de nieuwe gemeente
Tholen te binden of het toekomstige beleid te
doorkruisen. Ook is terdege rekening ge
houden met de financiële gevolgen van de
voorlopige huisvesting. Een tijdelijk (nood)
gemeentehuis zou minstens een half miljoen
gulden kosten, waarbij dan nog de grond-
kosten en dergelijke komen. Ongeacht de
keuze van de vestigingsplaats werd dit niet
verantwoord geacht. De meest praktische op
lossing vond men het benutten van de beide
stadhuizen in Tholen en Sint Maartensdijk,
wat in eerste instantie zonder extra kosten
zou kunnen worden verwezenlijkt.
Het gemeentehuis van Sint Maartensdijk
leent zich voor het onderbrengen van het
(adv. ingez. med.)
administratief apparaat, terwijl het stad
huis in Tholen het presentatieve karakter
werd toegedacht. Een kleine commissie zal
dit nader bestuderen en uitwerken.
HULPSECRETARIEëN
Wat de zogenaamde hulpsecretarieën betreft
zullen de verschillende mogelijkheden in de
praktijk beoordeeld worden. In de nieuwe
Zeeuwse gemeenten Hulst Oostburg Borssele
en Reimerswaal worden nu o.a. banken, post
kantoren en rijdende secretarieën ingescha
keld. Het leek de colleges van b en w van
de Thoolse gemeenten dienstig, van de resul
taten van die verschillende mogelijkheden
te profiteren.
De personeelsbezeting heeft verder de volle
aandacht van de burgemeesters en wethou
ders. Volgens de geplande behoefte van de
nieuwe gemeente zal het mogelijk zijn alle
ambtenaren die nu bij de zeven Thoolse
gemeenten in dienst zijn, te herplaatsen. „Wij
menen goed te doen u alvast deze gegevens
te verstrekken" besloot de brief van de
colleges van b en w die aan alle Thoolse
raadsleden is gezonden.
VOLLEDIG VRIJ
Burgemeester Baas merkte nog op dat de
nieuwe gemeenteraad van Groot Tholen
volledig vrij is om de nu uitgedachte plan
nen wel of niet uit te voeren. De zeven ge
meenten kunnen geen uitgaven doen of be
stellingen plaatsen voor Groot Tholen. De
voorgestelde noodoplossing kost geen cent
en daar kan de nieuwe gemeenteraad alleen
maar blij om zijn. Het is toch maar tijdelijk
omdat de raad van de nieuwe gemeente over
een definitieve oplossing moet beslissen,
aldus de heer Baas.
Raadslid P. van Schetsen (PVDA) was
het er mee eens dat, er 1 juli iets moet ge
beuren, maar hij wees er op dat de nieuwe
gemeenteraad niet aan een oplossing ge
bonden mag worden. „We kunnen ook zeg
gen, laat de secretarieën zoals ze zijn en
begin 1 juli direct aan een definitieve op
lossing voor de plaats van het nieuwe ge
meentehuis."
De raadsvoorzitter voerde aan dat er met
ingang van de herindelingsdatum één be
volkingsregister moet zijn, terwijl ook alle
andere afdelingen centraal moeten worden.
De heer van Schetsen nam dit aan, maar
hij wees erop dat er nergens staat dat die ene
burgerlijke stand ook in één gemeentesecreta
rie moet worden onder gebracht, hoewel hij
toegaf dat spreiding van de centrale afde
lingen moeilijk zou werken.
VERKIEZINGEN
Het PVDA-raadslid vroeg ook nog of de
colleges van b en w er bij de kieskring
Middelburg niet op kunnen aandringen dat
de verkiezingen voor de gemeenteraad van
Groot Tholen zo vroeg mogelijk gehouden
worden. „Als de gekozen raadsleden dan
bekend zijn, is het mogelijk dat zij de ge
sprekken over de plaats van het nieuwe ge
meentehuis en dergelijke al bijwonen", aldus
de heer Van Schetsen.
Burgemeester Baas zegde dit toe, maar
hij dacht dat de verkiezingen pas in april
zouden plaatsvinden.
Uit bijeen gelegde stukken (glas) negatief kon in de plaatselijke fotohandel Goedegebuure boven staande afdruk worden gemaakt. Gelukkig maar, want deze vlak voor
d'orgelinwijding van 27 juni 1901 door de heer Nicolaas Bruijnzeel gemaakte opname, werd (door de beschadiging misschien?), voor zover bekend nimmer afgedrukt.
Op dit voor Sint Annaland documentiar-historisch zo waardevol plaatje, zien we links op 't orgelbalkon (steunend op hand) bouwer-organist Johan Kruse. Naast deze
(consulent ds. J. A. Schouten?), en als derde persoon (met wit vest) Johannis Polderman jr. Op de andere balkonzijde poseren gezinsleden der familie Soeters.
een 1692 jaar latere, Sint Annalands-kerkelijke her-registratie van alle
inwoners, bij ds. Arnoldus Brierings hier ter plaatse, vlak na de grote
brand, toen mede de kerkboeken ter Voorstraatse pastorie tot as vergingen
Hier toornde Jan Seharp op Datheen-voorstanders, werd Adolphus van
Loon gearresteerd en ontzette men een Oranje-trouwe Alexander van den
Vondel uit zijn ambt! „MAAR BLIJFT GIJ IN HETGEEN GIJ GE
LEERD HEBT..." waarschuwt predikant Jan Roelof van Kooij op 12
mei 1895 in zijn afscheidspreek, en opvolger Cornelis Waardenburg sluit
hier de 16e oktober 1898 als het ware in z'n intreetekst op aan„WANT
WIJ PREDIKEN NIET ONSZELVEN" uit 2 Korinthe 4 vers 5. Dominee
Waardenburg leidde de kerkelijke nieuwbouw, en kort na d'inwijding
(18 febr 1900) vond er d'eerste doopplechtigheid plaats...
„HEM AANHANGENDE MET WAARACHTIG GELOOF, VASTE
HOOP EN VURIGE LIEFDE; OPDAT ZIJ DIT LEVEN, (HETWELK
TOCH NIET ANDERS IS DAN EEN GESTADIGE DOOD...)" Ernstig
improviseert Johan Kruse. Een plechtig-gedragen cadans voert vervlogen
woorden terug,- en ontroerd „beluistert" Bart opnieuw een overbekend
gebedsfragment uit 't doopformulier, waarvan het tussen haakjes geplaatste
ook op hem zo bitter toepasselijk zal blijken..., wat te dopen baby's niet
verstaan kunnen nog, en waar jonge (doop)ouders in dit levensstadium
veelal aan voorbijgaan... „Adriana Elizabeth..., Anna Neeltje..., Leendert
(Ketting)... Ik doop u;" dominee Waardenburg voelt zich plots door een
verschrikte Anna Neeltje, of wel Antje (Polderman) stevig aan de mouw
getrokken historisch!). Zij, èn tweelingzus „Adriana Elizabeth", is dan
ook bijna één jaar oud. Geboren op 20 mei 1899 had daarna vader Klaas
Polderman, kleinzoon der vroegere, gelijknamige burgemeester, geen
zin ze in de volgens hem veel te tochtige school te laten dopen... Op de
arm zittend binnengedragen, worden deze bakkerskinders zodoende de
eerste dopelingen van 't nieuwe kerkgebouw.
Een dooprimeur, vele laatsten de eerste en andersom, maar boven alles
de woorden van Openbaringen 22 vers 13, zoals die mede zijn vermeld in
een anno 1875 door Bierens geschonken, ter kansel liggende Statenbijbel,
en symbolisch staan gebeiteld in de resp. pilaren der hoofdingang: „ICK
BEN DE ALPHA ENDE DE OMEGA, HET BEGIN ENDE HET EYNDE
DE EERSTE ENDE DE LAETSTE..." Links een door zinnebeeldig och
tendgloren omlijste Alfa, rechts de Griekse, Phoenicisch afgeleide eind
letter, omgeven door tal van sterretjes. Orgelspel en meditatie... Kruse
werkt al toonaardwisselend naar een climax toe, en even ongemerkt als
hij kwam glipt Bart onder de jubelklanken van dit slotakkoord naar
buiten, vreemd te moede z'n nachtelijke tocht vervolgend... De ALFA en
de OMEGA... Waakt dan persoonlijk, dat het niet slechts blijven sym
bolen in papier en steen, maar Levende Letters voor hart en geest!
(Nadruk verboden)
Volgende week:
„ACCELERANDO" EN DE VLOOTMANOEUVRES
Onderaan, in de buurt der orgeltrap, bleef tot 1957 een fraai
bewerkte grafsteen bewaard uit d'oude kerk.
Jaren markeerde hij daar de laatste rustplaats der in 1649 over
leden Pieter van Toorn )zie 't heraldisch sprekend familiewapen)
in leven burgemeester te Sint Annaland.
MEESTERWERKEN VAN Z TOT A
C. ANDRIESSEN en ZN
Grote Markt 22
BERGEN OP ZOOM
adv. ing. med.
