marie-anne
wordt gewoon
Met nu vier kleuterscholen is Tholen
voor nabije toekomst gedekt
Van urgentieverklaring tot ingebruik
neming recordtijd
J. Vermaat
Van landbouwcrisis (1880)
tot wereldbrand (1940)
EENDRACHTBODE
SINT-ANNALAND, HISTORIE EN HERINNERING
(VI)
Een reeks vorige eeuwse gemeenschapsschetsen,
èn uit een meer recent weleer
door Han Dekker
mmêimM
1 oktober 1970
5
Als je het op de keper beschouwd, is eigenlijk mevrouw A, Box
hoorn, de voormalige leidster van „De Merel", de stichtster van
de nieuwe chr, kleuterschool in de Dalempolder.
Dit laatste bleek pas aan het eind van de officiële opening van
„De Klaproos", één van de twee nieuwe kleuterscholen, die als één
complex in de Dalempolder in recordtijd zijn gebouwd en waarvan
de openingsceremonie woensdagmiddag 23 september plaatsvond.
Eer die slotconclusie werd gesteld, waren al heel wat vaardige ini
tiatiefnemers en uitvoerders bedankt. Van schoolbestuur tot ge
meentelijke leiding, van inspecteur tot bouwer, van centrale dienst
tot leidsters.
Het voornaamste is echter, dat er thans met een klas van 23 en een
klas van 18 beter dan ooit school gehouden kan worden. Met nieuw
materiaal, met licht en ruimte en voorlopig vanuit de Dalem
polder ook nog met wat modderschoentjes, na regen.
De voorzitter van het schoolbestuur der
chr. kleuterschoolstichting in Tholen, de heer
H. Cornelisse liet bij de openingsbijeenkomst
die jeugd meteen meer aan het woord, door
de kleuters psalm 150 2 te laten zingen
onder leiding van juffrouw Kok, Daarna
las hij een gedeelte uit Deuteronomium 6 en
ging voor in gebed. Namens het bestuur was
er daarna een welkomstwoord tot het vol
tallig b en w college inclusief de gemeentese
cretaris tot de inspecteur van het kleuter
onderwijs in Zeeland de heer H. Verboom,
tot de directeur van de centrale dienst
„Noord Zeeland", de heer P. A. Boot, ver
tegenwoordigers van de bouwersmaatschap
pij Variël en aannemer Uit de Willigen,
tot de vroegere hoofdleidster en enkele aan
wezige ouders.
Toen er in het voorjaar 1968 een derde
schoollokaal zou moeten bijkomen vanwege
de kleutertoename ontstond met de voorma
lige inspectrice overleg voor de bouw van
een tweede kleuterschool in het nieuwe deel
van de gemeente, aan de overzijde van de
rondweg, zo begon dhr. Cornelisse de ge
schiedenis van de jongste kleuterschoo in
Tholen.
Daarbij was er ook direct grote medewerking
van het gemeentebestuur.
Het verzoek om medewerking aan de toen
malige raad werd con amore ingewilligd en
er kwam een noodgebouw op korte termijn in
de Machteld van Gelrestraat. Vrijwel direct
was er daarna het overleg voor de perma
nente bouw en opnieuw was daar de volle
en snelle medewerking van het Thools be
stuurscollege, Daar was bovendien de mede
werking van de Nuts- en Raiffeisenbank.
De heer Cornelisse meende dat men al heel
ver zal moeten zoeken in ons goede landje
wil men een zo snelle realisering zien tus
sen urgentieverklaring en ingebruikneming
als bij deze kleuterschoolbouw in Tholen.
Het is meer dan op zijn plaats voor al die
medewerking, in welke functie ook, dank te
brengen vond de kleuterschoolvoorzitter.
Daarbij verheelde hij niet, dat bovenal
God Zijn zegen gaf, want tevergeefs arbei
den wij, indien Zijn zegen zou ontbreken,
vervolgde dhr, Cornelisse. Hij besloot zijn
toespraak met de wens dat de kleuters van
Tholen zich hier gelukkig zullen voelen en
opgevoed naar Bijbelse normen daarvan in
het later leven nog vruchten plukken. „Het
eerste vocht dringt het diepst in het vat,
stelde spreker, die eindigde met de wens
„Moge Uw ogen open zijn dag en nacht over
dit huis."
VEWONDERLIJK SNEL
Burgemeester J. E, van Boeijen stelde met
vorige spreker vast, dat deze kleuterschool
verwonderlijk snel tot stand is gekomen. Dat
kan toch ook nog in Nederland, al zit er
wel heel wat aan vast. Hij wuifde de dank
van schoolbestuur aan de gemeente terug.
Als school was men al een eindje op weg,
toen de klok even teruggedraaid moest wor
den vanwege de gezamelijke schoolbouw De
medewerking en bereidheid van beide school,
besturen was voor de totstandkoming van
dit complex onontbeerlijk.
de speciaalzaak voor
haarstukken
inaatpruiken
modepruiken
herentoupets
enz.
Kapsalon
Grote Markt 31
Bergen op Zoom
Tel. 01640-3 43 24
adv.ing.med.
Terecht heeft dhr. Cornelisse aangehaald,
hoe door de twee plaatselijke banken de hel
pende hand werd toegestoken. Zonder die
hulp zou het ondenkbaar zijn geweest dit zo
snel te doen.
Even snel werd de fundering gelegd door
aannemer Uit de Willigen en vervolgens
werd de school als het ware in grote pak
ketten aangevoerd door Variël Nederland.
We zijn zelfs nog vele gezinnen, die in
de Dalempolder gaan wonen vóór en dat
ziet men bij scholenbouw niet zo vaak.
Ik hoop dat de nieuwe school in een grote
behoefte zal voorzien, goed zal functioneren
en een welkome opvang voor de jonge kin
deren zal zijn.
Kinderen, die we in onze gemeente graag
een goede plaats willen geven.
Ook de leidsters geluk en voldoening in
hun werk toegewenst in dit nieuwe stadsdeel
dat we als gemeentebestuur nog graag in het
■MNtfi
-
Na het hijsen van de vlag door burgemeester J. E, van Boeijen bij de officiële opening
van de kleuterschool „De Klimroos" in de Dalempolder werd het bestuur gelukgewenst.
MENEER BAL EN ZIJN ZWARTGERANDE BERICHTGEVING.
Met twaalf klokslagen wordt mede vanuit 't oude St.-Annalandse dorps
torentje 1881 besloten, een jaar waarin veel is te doen geweest. De eco
nomische moeilijkheden hebben zich toegespitst; het dan begonnen jaar
zal een dieptepunt te zien geven, waarna een relatieve verbetering ge
leidelijk zich gaat ontplooien. Zogenaamde automobielen, overigens op
het platteland nog onbekend, haalden in het afgelopen jaar maximum
snelheden van gemiddeld 15 km per uur. Nationale, muzikale toekomst
grootheden staan, evenals onze dorpsmuziek, nog in de kinderschoenen,
want de man die als componist en dirigent van het Residentie-orkest ge
noemd zal worden: doctor Peter van Anrooy, speelt nu nog als twee
jarige kleuter in de box, terwijl als tien-jarig schoolventje op straat loopt,
WMengelberg, de later zo beroemde Concertgebouw-orkestleider. Een
avondje bij Paul Lincke? 't Is mogelijk, maar men zou op deze Nieuw
jaarsdag dan toch te gast zijn bij een baardeloze knaap van 15 jaar, die
zijn muzikale sporen in het schlagergenre nog moet zetten. Het ruim één
kwartaal oude Accelerandokan dus zijn toekomstige melodieën nog
niet instuderen, wel vol vertrouwen het nieuwe jaar en de toekomst tege
moet treden, ivaarin men al verder ontwikkeld in en naar eikaars werk,
resp. van schepper en vertolker zal toegroeien.
Op 8 maart 1882 wordt „met 14 tegen 1 stem" een leerling aangenomen
die qua leeftijd vier jaar het toelatingsminimum te boven is. Het is de
19-jarige Dingenis, broer van vice-voorzitter Abr. Goedegebuure, die
„Accelerando" binnen treedt. De heer D(iesje) Goedegebuure, en nu
lopen we een mensenleeftijd op het 1882ste heden vooruit, zal ruim 79 jaar
vanaf die aanmeldingsdag zijn dotjisfanfare meemaken, in goede en kwade
dagen, voor hem zelf achtereenvolgens als leerling, werkend- en erelid
Op 26 augustus 1961 zal hij op 98-jarige leeftijd overlijden, de oude,
krasse dorpsgenoot die beroepshalve voor vele onzer dierbaren hun graf
maakteOud worden is geen persoonlijke verdienste, daarop ligt bij
deze (voorbarige) memorering dan ook niet de nadruk, maar veel meer
op het feit dat wijlen de heer Goedegebuure, hoewel strikt genomen geen
medeoprichter, als vriendelijke, opgewekte persoonlijkheid, voor de hui
dige generatie, als laatste der oude garde, een muzikaal-vermenselijkt
symbool betekende, een laatste levende schakel met de oorspronkelijke
„Accelerando"-romantiek van het verre verlden.
Thans staat echter Dingenis Goedegebuure aan 't begin van z'n dilet
tantisch muzikale loopbaan, in een tijd waarin plaatselijk de „jaarlijksche
Collecte voor het Fonds ter aanmoediging en ondersteuning van de Ge
wapende Dienst in de Nederlanden" bijna elf gulden opbrengt, en ter
St.-Annalandse avondschool wordt lesgegeven „in de beginselen der
Fransche taal en Wiskunde..." Druk werkt men op het land; er worden
lange dagen gemaakt. Een 40-urige arbeidsweek schijnt de mensen van dit
heden een utopische hersenschim toe... Men zwoegt en zweet thans in hel
jaar der wereld 1882. In Denemarken is Europa's eerste coöperatieve
zuivelfabriek opgericht. Geboren worden de latere roemruchte Abd-el-
Krim, die als Rifkabylenaanvoerder bet Frankrijk en Spanje heel moeilijk
zal maken de Engelse schrijfster Agatha Christie („Tien kleine negertjes")
en de Russische componist Igor F. Strawinsky. De dood is eveneens van
alle tijden. Te Dublin valt onder moordenaarshand de Engelse staatsman
F. Cavendish, terwijl andere handen voortdurend zoeken en soms vinden
de dood terug te dringen, zoals van een Robert Koch, die dit jaar de
t.b.-bacil ontdekt, en onwetend nog uiteraard van deze recente medische
vinding, stapt daar onze dorpschirurgijn naast de bovenmeester over
de Voorstraat, beide met slipjas en hoge hoed, baardig maar waardig, als
in de tijd van Hildebrand.
Al voortgaand komen eikaars belevenissen ter sprake. Jan Willem
Slager is op weg naar 't koetshuis, om per huurgerij straks Tholen-
waarts te gaan. Sedert 1876 had hij op St. Annaland „eene Opleidings
klasse van kweekelingen tot Hulponderwijzer (es)," zoals die elders ook
bestonden. Van overheidswege is per één februari 1880 deze lesgeving
echter geconcentreerd geworden in een regionale Rijksnormaalschool te
Tholen. waaraan thans de beer Slager eens per week geschiedenis doceert.
Hij klaagt over de geringe salariëring zijner drie St.-Annalandse school-
collega's. Zelf verdient hij als hoofd f 900,- per jaar, dat gaat nog enigszins
maar Lambrecht Soeters moet het jaarlijks met zes-, Sam van der Bel
en de vorig jaar benoemde Aberdina Duijzer respectievelijk met vier
honderd guldens zien te stellen
Tja, een circa dertig jaar oudere Cornelis Marinus Bal kan d'r in ko
men; ieder heeft z'n eigen zorgen. Sinds hij op 10 juni 1839 te Middel
burg zijn diploma kreeg als „Plattelands Heelmeester" en drie dagen latei-
een „VroedmeesteF'-diploma veroverde, ongeveer zoals hedendaagse ver
pleegsters bij diploma A het „ooievaartje" halen, heeft hij heel wat narig
heid aanschouwd. Statig wandelend is 't Camera Obscura-tweetal de Ring
genaderd, plechtig-rimpelige schaduwen makend in de gracht... „De
grachten in en om de gemeente zijn steeds van zuiver water voorzien...
Over het algemeen wordt regenwater gedronken. Aangezien dit weder in
voldoende hoeveelheid aanwezig was, werd er geen gebruik gemaakt van
sloot- en putwater, welke anders van goede kwaliteit isGemeente
lijk optimisme en pastorale romantiek tonen een realiteitsversluiering die
door de „Geneeskundig Inspecteur te Middelburg" echter wordt door
zien: „Ongezonde toestanden!": vooral Java, Suzanne- en Hoenderweg
krijgen er van langs: „De toestand van de varkenskotten in de Klip
straat laat veel te wenschen over. Overdekken die kotten, om te beletten
dat regenbuien gier doen afvloeienen triest vertelt meneer Bal over
de vele typhusgevallen der laatste tijdVanmorgen was hij hiervoor
nog op het gemeentehuis, waar juist een driftige burgemeester, de „ouwe
Bierens" zei men wel eens onbeleefd, met 'n rillingbezorgende pennekras
een kernachtige briefje besloot aan Zierikzee. Ambtenaren van 't Schat
tingsdistrict Goes maakten namelijk een „grensbepalingsfout" en kort
maar bondig heeft ons dorpshoofd dit weerlegd: „Polder Moggershil ligt
in de gemeente St.-AnnalandGeen duimbreed onder St. Maartensdijk!
Goed onthouden!!," en glimlachend nemen beide asceten afscheid thans,
waarbij hun zwartzijden cilinders deftig meedeinen als twee tonnen in
een kreek
Onze dorpsgeneeskundige bezoekt een zieke achter 't Bruggetje. Be
halve z'n gebruikelijke attributen bevat zijn citybag een flesje inkt en 'n
ouderwetse schrijfpen; de binnenzak van z'n pandjesjas enkele blanco
rouwbrievenAnalfabetisme maakt namelijk, dat bij sommige sterfge
vallen de nabestaanden niet zelf in staat zijn, naaste bloedverwanten
buiten de gemeente hiervan schriftelijk te verwittigen. Tegen vergoeding
uiteraard, verzorgt dan vaak meneer Bal voor hen ter plaatse deze trieste
berichtgeving, en misschien wel omdat hij hiertoe (voordelig) een flinke
partij van deze rouwcouverten had gekocht, gebruikte hij ze ook nogal
eens voor z'n gemeentelijke correspondentieZwartgerand soms meld
de hij officieel St.-Annaland zijn declaraties, 't getal gevaccineerden en
allerhande ziekten van besmettelijke aard
„Mattheus Fase (met vrouw en acht kinderen), Schipper 38 jaar; Jan
Fase, Kleermaker, 29 jaar; Simon Oosse, Arbeider, 66 jaar; Jan de
Graaf, Arbeider, 41 jaarDeze, en vele andere Sint Annalanders,
vertrokken in de jaren tachtig voorgoed naar Noord-Amerika, zoals
veertig jaar eerder eveneens tallozen, onder nog beroerder omstandig
heden, daar hun toevlucht hadden gezochtAan Missouri-oever zwoe
gend, of houthakkend in de wildernis van Michigan, kregen ook daar
sommige onzer geëmigreerde dorpelingen zo'n droef gemarkeerd schrijven
van heer Bal bezorgd. Maanden had het soms „gezworven", om eindelijk
de geadresseerde 't overlijden mee te delen van een moeder, vader, zus
of broer, van wie men persoonlijk jaren terug reeds, hier op aard' voor
altijd afscheid nam, en steenhard is dan 't leven, van Grand Rapids tot
Sint Annaland
Volgende week:
„ALTYT BET GROEIJEDE"
De in 1961 overleden toen 98 jarige D. Goedegebuure beleefde gedurende 79 jaar
liet lidmaatschap van Accelerando waarin nog heel wat jaartjes veteraan-erelid.
groen willen zetten, aldus burgemeester Van
Boeijen in zijn felicitatie.
VOORAL VOOR DE JEUGD
Inspecteur Verboom van het kleuteronder
wijs Zeeland-Brabant meende dat het ge
meentebestuur van Tholen nadrukkelijke ge
lukwensen toekomt, nu in een jaar tijds twee
tweeklassige kleuterscholen tot stand kwamen
Een eigentijdse school. Maar het gaat niet
zozeer om het gebouw, het gaat om de kleu
ters. En in een goede voorziening daartoe
heeft het gemeentebestuur met geweldige
voortvarendheid gezorgd. Met de thans 4
Thoolse kleuterscholen - twee in het oude
en twee in het nieuwe stadsdeel - is men
voor de nabije toekomst zeker wel gedekt.
De inspecteur vond het beter kleinere
scholen te bouwen, dan grote complexen, al
thans voor het kleuteronderwijs. Hij had ook
alle lof voor Variël Nederland, die in zo
kort bestek toch tijdig klaar was.
Het frappeerde spreker, hoe in de troon
rede kleuter- en basisonderwijs goede aan
dacht kregen. Er werd een grondige her
ziening aangekondigd.
Staatssecretaris Grosheide zorgde er voor
dat de marge-getallen kwamen te vervallen
en met de leerlingenschaal gaat het toch ook
de goede richting wel uit.
Met 37 leerlingen is men al toe aan twee
lokalen.
Inspecteur Verboom hoopte dat het „De
Klimroos" wel zou gaan.
Namens de bouwers Uit de Willigen en
Variël Nederland sprak de heer G. Baard
wijk, die ook de vrij korte, maar wel bewo
gen kleuterbouwgeschiedenis releveerde.
Toen 6 mei 1970 Variël Nederland de
door
LEO FAUST
19
Robert? Ik zal hem een aardig briefje schrijven, om
hem te bedanken, dat hij zo goed voor je gezorgd heeft
en je zo trouw is gebleven. Dat briefje mag je zelf mor
gen aan hem brengen, en hem dan alles vertellen wat ik
je vanmiddag gezegd heb. En als je wilt, mag je elk jaar
in de grote vakantie een paar weken bij ons komen
logeren, en Robert dan natuurlijk ook ontmoeten.
Dus we mogen niet naar 't circus teruggaan?
Over tien jaar, Marie-Anne. Dat heb ik je al gezegd.
8
In de trein naar Nederland vond Marie-Anne haar
vader van vroeger terug. Samen dejeuneerden ze in de
restauratiewagen, net als vroeger in de rue de Buci. Het
kind gevoelde zich een grote dame die hij chaperoneerde.
Zonder haar stiefmoeder, zomaar met z'n beidjes, was
dit als 'n snoepreisje, Ze babbelden en lachten, en dach
ten noch aan wat achter hen lag, noch aan wat komen
ging-
Bij het afscheid, gisteren, in de rue Notre-Dame des
Champs, had Robert meer gehuild dan zij. Zij zou hem
nu niet meer nodig hebben; ze ging een nieuw leven te
gemoet. En nu verwijderde de voortjakkerende trein
haar verder en verder van het oude.
Tegen half vier kwamen ze in Eindhoven, waar
Obdam voor het station hen stond op te wachten met
een brik, waarvoor een appelschimmel gespannen was.
Na een hartelijke begroeting stapten ze in, haar vader
naast zijn zwager op de bok, Marie-Anne achterin.
Eerst ging het door wijken met hoge gebouwen, fa
brieken en kantoren, en op straat 'n druk verkeer. Tus
sen al die haastige auto's leek het rijtuigje uit een andere
tijd te stammen.
Marie-Anne keek haar ogen uit. Ze kende alleen Pa
rijs met zijn oude, grauwe geböuwen. Een andere stad
had zij nooit gezien. Behalve dan Mégève. Hier leek
het allemaal veel netter, nieuwer en knusser, alsof alles
pas gepoetst en geverfd was.
Algauw lieten ze de stad achter zich. Ze reden nu
over een brede weg met erlangs villa's en daarna akkers
met hier en daar een boerderij. Van het Franse land
schap kende Marie-Anne alleen 't weinige dat ze ge
zien had vanuit de trein naar Mégève en de Parijse ban-
lieue tijdens haar „voetreis" met Robert, Hier was van
een rommelige, opgepropte banlieue geen sprake. Gelei
delijk ging de stad over in het platteland. De tuinen
'stonden vol bloemen. Ze waren niet van de weg ge-
gescheiden door een hoge, blinde muqr, maar hoogstens
door een hek of haag. En zelfs de akkers en weiden
zagen er zo fris uit, dat ze op een park leken.
Na een half uurtje werden de huizen weer veelvuldi-
ger, meest kleine dorpshuisjes. „Dat is Aalst", zei oom,
„we zijn er zo". De mensen die hen passeerden, groetten
vriendelijk. Na 'n poosje hielden ze stil voor een groot
huis van twee verdiepingen. Het lag aan de straat, met
de deur in het midden, zonder tuin ervoor De tuin lag
ernaast en erachter. Haar tante stond op de stoep, naar
hen uit te kijken; en terwijl Opdam paard en wagen
naar de stal bracht, aan de andere kant van het huis,
omhelsde zij haar broer en haar nichtje.
Maar kind! riep ze uit. Wat ben jij groot voor je acht
jaren! Al 'n hele jongedame!
En toen ze, even later, in de woonkamer zaten, de
mannen achter een borrel, de vrouw met een glas port
en Marie-Anne met limonade en een rietje,.
Marie-Anne, zei ze, je bent hier nu bij je thuis, hoor.
Je doet maar en je gaat maar wat en waar je wilt.
Straks, na 't eten, zal ik je het huis laten zien. Alles
is van jou, prent je dat goed in je hoofdje.
Het eten, een waar feestmaal, werd opgediend door
een oud, gerimpeld boerinnetje met een brede kap op
en een bonte schort over haar zwarte japon.
Gerritje, zei haar meesteres, dit is nu Marie-Anne,
mijn nichtje uit Frankrijk. Van nu af aan is ze mijn
nichtje niet meer, maar onze dochter. Kijk haar maar
eens goed aan... Geef Gerritje een hand, mijn kind.
Zo werd e envriendschap gesloten, die, steeds hech
ter, vele jaren duren zou. Een zeer oude vrouw en een
zeer jonge.
Na het maal vroeg Marie-Anne of ze Gerritje mocht
gaan helpen met de vaat. Maar dat wilde haar tante
niet hebben.
Je bent geen Assepoes, hier, zei ze. En Gerritje zou
het zeker, niet eens toelaten. De keuken is haar domein.
Daar is ze alleenheerseres, al sinds veertien jaren, dat
ik met je oom getrouwd ben. Een dinertje van vier cou
verts, daar draait ze haar hand trouwens niet voor om.
We hebben hier weieens tien mensen ten eten gehad en
nog was voor negenen alles aan kant... Je mag mij hel
pen met theezetten, als je wil. Maar eerst wil ik je nu
het huis laten zien, voor het donker is.
Marie-Anne begreep, dat hier geen muur om de tuin
stond, ter bewaking van de intimiteit, maar wel een tus
sen de keuken en de rest van het huis. „Dat is misschien
Hollandse gewoonte, zo", zei ze in zichzelf. Het zou,
'dacht ze, een van de dingen zijn, waaraan ze zou moe
iten wennen. Toch was haar tante wel lief voor de
dienstbode. Ze gaf haar een extra groot stuk van de
pudding, omdat de oude vrouw, met haar slecht gebit,
dat beter kon eten dan vlees. En vriendelijk schonk
'ze haar zelfs een glas wijn in.
