Oud-Vossemeers wnd
burgemeester Van Engelen
opende scholencomplex
marie-anne
wordt gewoon
Van landbouwcrisis (1880)
tot wereldbrand (1940)
EENDRACHTBODE
DE SCHAAR IN AAP, NOOT, MIES
Besilng-Optiek
SINT-ANNALAND, HISTORIE EN HERINNERING
(IV)
Een reeks vorige eeuwse gemeenschapsschetsen,
èn uit een meer recent weieer
door Han Dekker
17 september 1970
5
De papieren nabootsing van het haast zo oud als het lager school
onderricht bekende Hoogeveens leesplankje „aap-noot-mies' viel
vrijdagmiddag 11 september 1970 verscheurd op het OudVosse—
meerse speelplein, nadat een scherpe schaar in handen van wnd
burgemeester A, M. van Engelen die voor de tweedeurige ope
ning aangebrachte win-zus-jet-afbeelding had doorgeknipt.
De toegang tot een nieuw scholencomplex aan de burgemeester
Versluijsstraat was daarmee vrijgemaakt.
Openbaar en bijzonder onderwijs zitten vanaf deze elfde september
onder één Vossemeers dak. De genodigden gingen door dezelfde
deur de gemeenschapsschool in. Wat sinds zestig jaar was ge
scheiden, werd via het „aap-noot-mies" vereend. Ook al zijn
dan de twee vleugels gebleven.
Voor het openbaar onderwijs drie mo
derne lokalen en voor de bijzondere school
eenzelfde aantal. Moderne ruimten met aan
weerszijden van elk lokaal een zeer goede
lichtinval. Aan de ene gevel komt die licht
inval schuin van boven, de andere zijde is
dat meer traditioneel. Vormgeving en af
werking kan men niet beter wensen, om
nog niet eens te spreken van inrichting en
inventaris.
Voor beide scholen een hoofdenkamer,
keurig gestoffeerd en gemeubileerd, een keu
ken, toiletten en de gewenste bergruimte.
In het hart van de twee-vleugelige school
werd de gemeenschapszaal gebouwd, be
stemd voor de ouderavonden en dergelijke,
die door beide scholen jaarlijks wordt ge
houden. Ook bestemd voor de officiële
opening, zoals deze vrijdagmiddag.
Na vol belangstelling de verrichtingen met
schaar en sleutel van Oud-Vossemeers wnd
burgemeester te hebben gevolgd, waren de
genodigden in de gemeenschapszaal bijeen.
Het gemeentebestuur, oudercommissie, be
stuur School met de Bijbel, onderwijzend
personeel, vertegenwoordigers van de plaat
selijke kerken, waaronder ds. G. Voortman
en pastoor A. Vermeulen, de schooltandarts
dr. O. J. A. Schutte uit Steenbergen, de
directeur van de centrale dienst „Noord
Zeeland", de heer P, A. Boot, architect L.
Beije uit Veere, aannemersbedrijf Uit de
Willigen en onderaannemers, maar ook nog
de sinds kort oud-raadsleden van Oud-Vos-
semeer, die nog in functie hun medewerking
hadden verleend. Daarnaast nog enkele an
dere genodigden uit de Vossemeerse gemeen
schap.
HET BEGON IN 1883.
Burgemeester Van Engelen greep in zijn
openingsspeech terug tot het prille begin van
het Oud-Vossemeerse onderwijs in school
verband.
Toen in de raadsvergadering van 23 mei
1883 werd besloten de bouw van een open
bare lagere school te gunnen aan de heer
Bartel van Verre te Noordgouwe als laagste
inschrijver voor f 17.999,- kon niemand van
de toen aanwezige raadsleden vermoeden,
dat 87 jaar later een nieuw scholencomplex
tot stand zou komen, waarvan met inbegrip
van grond, en inrichtingskosten f 847.000,-
op tafel moest komen.
MODERNE BRILLEN
PRACHT COLLECTIE BIJ
Fortuinstraat 11
Bergen op Zoom
OOK LEUKE HIPPE MODELLEN
adv. ing. med.
De geschiedenis van de nieuwe school is
overigens al geschreven sinds 25 juli 1963
toen het gemeentebestuur een verzoek be
reikte van het bestuur der chr. school om
medewerking aan nieuwbouw te willen ver
lenen. Twee maanden later verleende de
gemeenteraad de gevraagde medewerking en
niemand had toen vermoed, dat het nog 11
september 1970 zou worden, eer de officiële
opening zou plaatsvinden. We stonden nog
maar aan het prille begin.
Het duurde tot begin 1962 dat de nieuw
bouw op de urgentielijst kwam van de
schoolinspectie en in de loop van dat jaar
kwam een schetsplan van architect Beije in
bespreking. Datzelfde jaar werd ook de
openbare lagere school op de urgentielijst
geplaatst en terwijl het bestuur van de
School met de Bijbel al een eind gevorderd
was, was de gedachte aan een combinatie-
school gerijpt. Er kwam een schets voor die
combinatiebouw later het beruchte krabbeltje
van Beije genoemd. Gevreesd werd dat het
nieuwe plan de bouw van de chr. school
zou vertragen en er ontstond een periode van
geruchten en wantrouwen.
In een gecombineerde vergadering van
schoolbestuur, gemeentebestuur en de l.o.
inspecteur Fransen viel de beslissing, archi
tect Beije kreeg opdracht voor het definitief
plan gecombineerde school.
Op 9 juni 1969 vond aanbesteding plaats.
Laagste was gebr. Uit de Willigen voor
f 517.316,80. Na wat vertraging door mate-
rialenaanvoer en hoge waterstanden was
er 17 april van dit jaar het zgn kapfeest.
Zeven jaar was er mee gemoeid, hoezeer
er vanuit Oud-Vossemeer aan werd getrok
ken, in elk geval de streefdatum bij de aan
besteding - 14 september 1970 - is niet over
schreden. Daarvoor met name dank aan
architect en aannemers. Architektonisch is
het complex een aanwinst voor de gemeente,
maar bovendien voldoet het aan de moderne
eisen en doelmatigheid.
Het is, zo vervolgde dhr. van Engelen
voor de kinderen nu als het ware een pret
tige belevenis in de hoek te mogen staan. De
wnd burgemeester dankte ook de onderaan,
nemers en stak een pluim op de hoed van
de firma Pollie voor de keurige interieur
verzorging.
NAMEN
Toen b en w het schoolbestuur, de ouder
commissie en onderwijzend personeel lieten
meedenken passende namen te vinden, kwam
er wat de chr. school betreft al spoedig de
naam „School met de Bijbel", maar voor de
openbare school bleek het wat moeilijker.
Het hoofd der school, de heer J. D. Vroege
dook in de historie en „Die Heenetrecht-
school' vond genade bij allen.
Die „Heenetrecht'' was vroeger een stroom
pje, waar nu de Eendracht vloeit en straks
het Schelde Rijnkanaal is ontstaan.
Met „Die Heenetrechtschool" hebben we
de aan deze gemeente verbonden historie
willen vastleggen.
Het gemeentebestuur en alle anderen
daarbij betrokkenen hebben ervaren, wat er
vastzit aan de bouw van nieuwe scholen.
We mogen echter dankbaar zijn in een tijd
te leven, dat zoiets tot stand kan komen.
SAAMHORIGHEID
Ik hoop dat deze dankbaarheid tot uiting
komt door een goede samenwerking, vooral
tussen het onderwijzend personeel van beide
scholen. Dit is nog meer dan tevoren gewenst
De u toevertrouwde pupillen zullen dan
naast de leerstof ook de voor het later leven
zo nodige naastenliefde en saamhorigheid
worden bijgebracht.
Die jeugd zich ouder geworden, weten te
herinneren een goede basis te hebben mee
gekregen. Dan zijn moeite en kosten niet
tevergeefs, maar zullen ze nog jaren vruch
ten werpen.
Dit doel hebben wij, dacht ik, altijd samen
voor ogen gesteld. Moge het ons in de toe
komst gegeven zijn dit waar te maken, zo
besloot wnd burgemeester A. M. van En
gelen zijn toespraak.
DE MEDITERENDE GROOTVADER
„Gedenk de Ure der Belijdenis," en „Gedenk den weg in dewelken de
Here U deze veertig jaar geleid heeft..." Dwalend zoeken grootvaders
ogen langs 't grijze beschot de respectievelijke wandlij sten die aan een
levensmarkering herinneren. „De Ure der Belijdenis..." dat was bij do
minee De Later, samen met het meisje die kort daarop zijn vrouw zal
worden. Toen begon zijn huwelijkse „pelgrimage", „den weg in dewelken"
hij de hardheid van 't leven kennen leerde, en hij door de jaren ging
gelijken op het gebogen, zijn kudde huiswaarts begeleidend herders-
manneke, van het foeilelijke herinneringstableau...
Grootmoeder heeft de houten gordijnroe schuin gezet; nu kan 't laatste
daglicht benut, en petroleum gespaard worden. Speels accentueren even
later, in een ongemerkt toesluipende duisternis, lantaarnlichtsprankels 't
nikkelen lofwerk der kachel, een op de schouw liggende tabaksdoos,
driftig bewegende breipennen en twee glimmend koperen bijbelhaken...
Eentonig zingt een Oudhollandse waterketel, en de oude baas is vriendelijk
gestemd: „Och m'n jongen," of „m'n knecht;" dikwijls begint hij zo
't relaas, en hieruit spreekt voldoening, dat snotapen nog luisteren willen
naar ouden, al is 't vaak enkel uit nieuwsgierigheid... Samen met nóg een
entwintig plaatselijke leeftijdgenoten, sommige geschoeid, andere op punt-
klompen, zien we hem in 1880 naar Tholen stappen ter loting. Adriaan
van der Welle, Kornelis van der Klooster, Pieter van der Male, Arij
Dekker, Andries de Jonge, Adam den Haan, David van Beveren, Jan
Pleune, Marie-Louis Joost Bal en Adriaan van Sorge zijn ook onder hen,
en in werkelijke dienst komen dit voorjaar vier jongelui, te weten
Mattheus Heijboer, Corstiaan Prinse, Kornelis Snoek en Jan van Vossen.
Laveloos kwamen de meeste lotelingen die avond thuis; de vrijgeloten
hadden getrakteerd, óók de veldwachter, hem daarmee in natura een
geestrijk-dubieuze aanvulling bezorgend op een minimaal salaris...
Pieter van Houten, Sint-Annalands politieman, declareert zijn kosten
van zo'n lotingsdag, en ten gemeentehuize specificeert men nauwgezet;
Tholen vice versa 2 x 15.7 is 31.4 km. Aangenomen wordt daarbij dat
5j/2 km per uur lopend kan worden afgelegd, zodat in deze (31.4 gedeeld
door 5j/2 „loopuren" a 25 cent per uur, is f 1.43 en een halve cent, als
„reisvergoeding" wordt verstrekt... Schoolmeester Samuel Martijn van
der Bel betaalt straks het „gelag", wanneer bijna drie guldens van zijn
jaarsalaris (ad... f 392.worden ingehouden als leges „voor het
verlenen van vrijstelling, tot wederopzeggens..." van 't wetsartikel dat
gehonoreerde bijbaantjes voor gemeente-onderwijzers verbiedt. Hij mag
dus voorlopig tevens blijven: „Koster, Voorzanger, Kerkelijk ontvanger
bij de Herv. gemeente..., mits dit in geenerlei opzigt tot nadeel van het
onderwijs zij!" Ter „schadeloosstelling" voor dit (leges)bedrag, luidt
meester Sam op diaconale kosten de klok bij begrafenissen van arm
lastige mensen, en blijft als overal ten lande, de gemeentelijke „monetaire
cirkel" gesloten...
Grootvaders blik glijdt lang bedsteedeuren waarachter eens zijn ouders
sliepen, en waar jaren na zijn dood een Stan met Prudence, Marieke met
Camiel of Jef en Filomé een essentieel deel van hun wittebroodstijd
beleven zullen, heeszacht begeleid met transistor-beatgeluidjes, vanaf
de plaats waar vroeger een wit-stenen gebruiksvoorwerp voorzag in weer
een andere behoefte... „Ach m'n jong;" en hij leeft de narigheid weer
even in, als hij vertelt van vader, die lijdend aan een „kwaeje bost"
(bronchitis), 's morgens achter gesloten deurtjes hierdoor zuiver wist te
zeggen, uit welke hoek de wind blies over 't land... Maar hoe ook de
lichaamsconditie of windrichting; hij hees zich hijgend over de plank,
om even later al rochelend de polder in te schuiven, want: die niet
werkt, zal ook niet eten!... Grillig oplaaiende vlammetjes, als oma 't
kacheldeksel optilt aan z'n haak, brengen opa en St.-Annalandse „brand
weerkwestie" in gedachten, en daarmee samenhangend, de menselijke
ondeugd, die van alle tijden is...
Tot 1881 namelijk, stond steeds onze dorpsbrandspuit gebruiksklaar
in de achtergang van 't Molendijkse gemeentehuis. Op zekere dag had
één onze Voorstraatse inwoners bar boze bedoelingen. Stiekem wist hij
bij avond, zo wil althans het volksverhaal, de gemeentelijke gang in te
komen, de brandspuit besluipend en onklaar makend, door het spuitgat
van binnen te blokkeren met een poter!... Tegen 't ochtendgloren gaat,
onder alarmerend klokgebeier, zijn versleten maar grondig verzekerde
schuur aan de westelijke Achterweg in vlammen op..., in 't volle zicht
der schaamrode spuit, die daar vruchteloos te puffen staat, als een kanon
zonder munitie, een zwaar verstopte schuiftrompet, en grootvader weet
nog heel precies, hoe boven alle tumult uit, van Molendijk tot Ring het
tieren werd gehoord, van een ziedend-kwade brandweercommandant...
Op 15 maart 1880 heeft aannemer-timmerman Jacob Boon een gemeen
telijke opdracht gekregen. Voor f 694,90 (plus f 12.40 aan bijwerk)
bouwt hij „eene inrigting tot het tijdelijk bewaring stellen of opsluiten
van door de policie aangehouden personen...!" 't zogenaamde brand
spuithuisje annex arrestantencel, dat in 1965 't veld moest ruimen voor
brandweergarage en sporthal. „In bewaring stellen of opsluiten...," maar
gemeentelijk „improviseren" veroorzaakte soms, dat van juridisch-maat-
schappelijke doelstelling moest worden afgeweken...
Op een zomermiddag worden St.-Annalands dorpsbestuurders plots
geconfronteerd met een intens staaltje mensenleed. Inwoonster mejuf
frouw E. (we zullen haar maar Dina noemen), is een wat simpele ziel
die, totaal vervuild, door haar familie wordt verstoten. Onderdak noch
voedsel, vlooien van buiten en verdriet van binnen, zo zit ze daar voor
onze vroede vaders, bij wie medelijden en jeukgevoels om de voorranc
strijden... zo ineens weet niemand raad. Voorlopig gaat daarom Dina
de, uiteraard dan ongesloten blijvende dorpscel in, slapend op de brits
en blijmoedig er haar potje kokend... Dina, haar naam is gefingeerd,
al het andere historisch brengt, als een middeleeuws gekerkerde
christin, de avond door met zingen, een nieuwsgierig-geanimeerde buurt
wakker houdend tot midden in de nacht. Luidkeels werkte zij een reper
toire van uit 't hoofd geleerde psalmen af, en daartoe was één avond
onvoldoende... Gode d'eer gevend, doch de mensheid aanklagend zong
daar eenzaam een vervuilde maar niettemin gedoopte, een burgerlijk ver
laten doch kerkelijk „aangenomen" Dien...
„Gedenk de Ure...;" probeer er ondanks alles consequent aan te blijven,
en „Gedenk den weg...;" ja zeker, want nog altijd blijft opmerken beter
dan offerande, maar hóe legio het vragental, waar d'oude baas, evenals
wij later, met het verstand nooit uitgekomen is..., en steunend scharrelt
grootvader overeind, om de blinden te gaan sluiten voor de nacht.
Volgende week:
„DEN KAPELMEESTER ZAL VERZOCHT WORDEN..."
Met name de zuidzijde Molendijk is de
laatste jaren saneringsgebied. Menig
huisje, waar vele jaren mede Sint-
Annalands historie werd gemaakt
moest het veld ruimen, terwijl andere
huizen dienst doen als tweede wo
ning voor toeristen. De noodgedwon
gen behuizing van weleer werd nu
een toeristische trekpleister. Heim
wee naar de vroegere romantiek en
gemoedelijkheid. Talrijk waren de
kleine winkeltjes rond de dertiger
jaren op de Molendijk. Stuk voor
stuk zijn ze met de exploitanten daar
van heengegaan.
door
LEO FAUST
17
De kinderen waren helemaal hun tragisch lot ver
geten en gierden het nu uit van de pret.
Buiten klonk gelui van een bel.
Kom. jongelui, noodde de clown, als jullie de voor
stelling willen zien, dan is het nu tijd, dat ik je naar je
plaats breng.
De tent was al bezig vol te lopen, maar ze kregen toch
nog twee fijne plaatsen op de tweede bank van de stalles
En ze dacht, dat ze droomden! Robert, die nog nooit
in een circus was geweest, vooral. Want opeens waren
nu de rollen omgekeerd en was Marie-Anne de oudste,
of tenminste de wijsste.
Die nacht sliep het meisje achter een gordijn in het
opklapbed van de clown en haar kameraadje op de bank
tussen de ramen. De oude man vergenoegde zich voor
één nacht met zijn benen op een stoel.
En de volgende ochtend om 8 uur, na een grote bowl
gloeiende zwarte koffie met brood en boter, bracht hij
hen naar het station, kocht twee kaartjes enkele reis
naar Parijs en zette hen in de trein. Toen ze zaten,
smoesde hij op 't perron nog even met de conducteur,
wuifde hen toe en
De schone droom gleed weg. Het nuchtere, sombere,
wrede leven hernam brutaal zijn rechten.
Ga je naar huis? vroeg Robert, fluisterend, dat de
anderen het niet zouden horen.
Ik heb beloofd, fluisterde zij eveneens.
De reizigers keken naar die twee kinderen alsof ze
wisten.
Een afgedwongen belofte hoef je niet te houden, zei
Robert weer.
In elk geval moeten we naar Parijs gaan.
Ja. Maar in Parijs ben jij vrij.
Enige ogenblikken zwegen zij na-denkend.
Je moet me goed begrijpen, hernam Robert. Ik wil
je niet aanraden om dit avontuur door te zetten. Integen
deel, het liefst zou ik willen, dat je naar je vader terug
ging en probeerde het bij te leggen.
Dan was jij van me af, hè?
O! wat ben jij gemeen! Nee, als je verder nog weer
wilt weglopen, laat ik je niet in de steek. Het is heel
prettig, zo met je samen te zijn. Maar het lijkt me stom...
We zullen zien, in Parijs.
Nee, riep Marie-Anne uit, toen ze weer op de boule
vard Saint-Michel stonden. Ik kan er niet aan denken!
Alles liever dan met hangende pootjes thuis te komen
en me weer te laten afsnauwen door dat wijf!
Maar je vader?
Paps is wel lief. Maar hij zit tot over z'n oren onder
de plak.
We worden toch gesnapt. Dat weet ik nu wel. Nu
die rot-radio zich ook ermee bemoeit.
Nog één dag vrijheid... met jou.
Zo gingen die twee opnieuw op stap. Ditmaal in noord
oostelijke richting. Ze namen de métro tot aan de porte
de La Villette, en sjouwden toen maar weer, twee kleine
landlopers, rechtuit, de avenue Jean-Jaurès op.
Het motregende toen ze door Le Bourget kwamen.
Daarachter vonden ze zich in een streek met niets dan
fabrieken, bijna zonder enig groen. Onder de zwaar be
wolkte hemel was het toch al niet zo mooie landschap
vuil en ontzettend triest. Toch zetten de kinderen door.
Na een uurtje lopen werd de omgeving wat landelijker
En tenslotte zagen ze, in de verte, aan een zijweg, 'n
boerderij, waar ze besloten aan te kloppen.
Een struise vrouw ontving hen vriendelijk.
Jullie hebben zeker een goeie neus zei ze. Ik ben net
spekpannekoeken aan 't bakken voor het mansvolk.
Daar zijn jullie zeker niet vies van, hè? En tot Marie-
Anne:
Doe je manteltje uit, kind.
De boerin hing het aan 'n kapstok in de gang, en duw
de de kinderen een klein kamertje in, dat uitzag op het
erf met de koeienstallen.
Gaat zitten... 'n Glas melk? Dalijk krijgen jullie
n warme pannekoek... Hoe heet jij, jongedame?
Marie-Anne.
En hij?
Robert.
Waar komen jullie vandaan? Zo nat. Jullie zijn niet
hier uit de buurt.
We wonen in Le Bourget, loog Robert.
En waar moeten jullie naar toe, zo alleen?
Ik zal u wat zeggen: we zijn van huis weggelopen.
We weten niet goed waar we naartoe moeten.
Help u ons! smeekte Marie-Anne.
Ik zal jullie helpen. Maar eerst 'n paar pannekoeken
En de vrouw liet hen alleen.
Terwijl ze de pannekoeken aten, hoorden de kinderen
haar telefoneren met de veldwachter.
Wij moeten hier weg! Als de bliksem! riep Robert uit.
Maar m'n regenmanteltje.
Dat pak ik wel mee.
Meteen kwam de vrouw weer binnen: En? Hoe hèt 't
gesmaakt? Nog eentje?
Nee, dank u, madame.
Daarop verdween ze weer.
Zullen we? vroeg Robert... Verrèk! de deur is op
slot! We zijn geknipt! Durf je uit 't raam te klimmen?
(wordt vervolgd)
