iül haard en
Hetere warmte is ©r stiet
Geen bezwaren ingekomen tegen
bestemmingsplan „West" te
Sint-Maartensdijk
Ruimte woningbouw in dit plan
voor vier jaar
25e JAARGANG Ne, 45 EENDRACHTBODE 2 OKTOBER 1969
TWEEDE BLAD
Een serie verledentijdse dorpsschetsen
over de gemeenschap Sint-Annaland
öw bierhandelaar Strengt 't wel even
Stemmen van lexers
Door Han Dekker
sen, en als deze later vertrekt, komt weer een nieuwe, plaatselijke huisarts
ten tonele De 22e mei 1888 keren dokter L. C. van der Meulen en
echtgenote op Sint Annaland terug van huwelijksreis, waarbij zij mede
door „Accelerando" feestelijk worden ontvangen. Anderhalf jaar daarna
gaat deze zo populaire persoonlijkheid voorgoed weg, plaats makend in deze
voor de Sint Maartensdijkse Domes Quakkelaar, die tweeënveertig jaar
Sint Annalands geneesheer worden zal.
Ondanks alles was men vlak voor de eerste wereldoorlog optimistisch ge
stemd. Van Rij sens schreef in zijn Geschiedenis der Nederlanden: „De
zorg voor de volksgezondheid is toegenomen; ziekten weet men beter te
bestrijden. Gevolg daarvan is een krachtiger volk, de lotingen zijn dan
ook flinker van gewas dan voorheen, en onze gemiddelde levensduur is
gestegen De lotelingen die als militair moesten dienen werden vanzelf
sprekend lichamelijk gekeurd. Deze medische keuring vond voor toekom
stige landsverdedigers onzer gemeente en streek soms plaats te Tholen of
Sint Maartensdijk, maar meestal in het Bergen op Zoomse hospitaal. Die
keuring was uiterst eenvoudig, en weer moeten we teruggrijpen op de
Franse tijd.
Corvisart lijfarts van Napoleon, paste als eerste auscultatie toe. D.i. het
beluisteren van hart en longen. Bij toeval ontdekte Corviarts leerling Laen-
nec, dat door een papieren koker tussen zijn oor en de borst van de pa
tiënt te plaatsen, de geluiden veel duidelijker waren dan voorheen, toen het
oor rechtstreeks aan de borst te luisteren werd gelegd. Hiermee was de
stethoscoop geboren, later ontwikkeld zoals we hem nu kennen. De Duitse
physioloog H. von Helmholtz (1821-1894) vond omstreeks 1870 de oog-
en keelspiegel uit. Stethoscoop en genoemde spiegels maken ook thans het
„handgereedschap" van elk specialist en huisarts uit. Gewapend met bo
venvermelde attributen verrichte de keurende dokter zijn werk bij de as
pirant-soldaten. Verdere onderzoekmiddelen stonden hem vrijwel niet ten
dienste, en dat was, vooral ten opzichte van de beruchte tuberculose, vaak
funest. Een begin van deze longziekte kan namelijk alleen via de stethos
coop lang niet altijd worden geconstateerd In 1898 ontdekte W. K.
Röntgen de naar hem genoemde X-stralen, een machtig, toekomstig on
derzoekingsmedium, maar onze mensen der vorige eeuw konden daarvan
niet profiteren. Heel wat militairen, onder wie verschillende Sint Anna-
landse jongemannen, stierven tijdens of kort na hun dienstperiode aan de
zogenaamde „witte dood"
Pas rond de jaren tien zou het Algemeen Burger Gasthuis te Bergen op
Zoom over een röntgeninrichting beschikken, terwijl de Prov. Zeeuwse
Vereniging Lot Bestrijding der Tuberculose, afdeling Tholen en onderge
bracht aldaar in het Groenekruisgebouw, eerst in 1937 tot plaatsing
van een zgn. doorlichtingsapparaat kon overgaan. Het paradoxale was, dat
in de jaren twintig, toen ook hier tientallen t.b.-patiënten, onbewust van
hun toestand, lagen of rondliepen, er aanvankelijk voor het genoemde con
sultatiebureau in Tholen hoegenaamd geen belangstelling bestond De
schuld hiervan lag voor een groot deel bij de vaak conservatieve huisartsen
die, menend hierin een soort van „unfaire concurrentie" te moeten zien,
.ondermijnend" voor hun plaatselijk dictatoriaal medisch gezag, deze
nieuwe ziektebestrijdingsmogelijkheid trachten te negeren! Buiten de huis
dokter om trokken sommigen toch de stoute schoenen aan, maar dan was
het soms al te laat
In de 19e eeuw was ziekenhuisverpleging en-of -behandeling voor onze
dorpsgenoten een weinig voorkomende aangelegenheid. Niet dat daar in
veel gevallen geen behoefte aan bestond, integendeel, maar men was nu
eenmaal nog niet „ziekenhuisminded". Geldgebrek en transportmoeilijk
heden speelden hierbij vaak een grote rol. Uiteraard was Bergen op Zoom
in deze zelfs toen nog weinig in trek. Als persé klinische behandeling werd
verlangd, oriënteerde men zich op Leiden of Utrecht. Wanneer Mohammed
niet naar de berg komt, komt de berg Chirurg Van Dissel uit Breda
en andere opereerden in de Bergse kliniek, of desnoods aan huis, en
ook op Sint Annaland is dit wel voorgekomen.
Aan de Voorstraat, waar thans de burgemeesterswoning is, woonde
weleer in een deftig oud huis de heer Dingenus van der Dussen. 's Zomers
stonden onder zijn voorkamerramen resp. twee hoge, antieke horren,
waarop Bijbelse taferelen geschilderd waren, en deze Van der Dussen
gaat de geschiedenis, als de eerste Sint Annalander die een blinde
darmoperatie onderging en overleefde Terwijl men hem nog vele
jaren, met hoge, zijden pet zal zien zitten achter de hor-contouren van
.,'t hijgend hert", moet medisch voor een andere landbouwer de heer
Adriaan H. aan de Ring, eveneens drastisch worden ingegrepen
Op aanwijzing van de dokter schuurt men de keuken grondig schoon.
Twee tafels worden tegen elkaar geplaatst; een doordringende lysolgeur
bezwangert het hele huisje. De steriliteit is niet veel beter dan bij een
normale huisslachting, maar men staat nu eenmaal voor het urgente al
ternatief: leven of dood! De verlichting is een groot probleem; onderwijl
huisgenoten met een grote petroleumlamp bijlichten, weet de arts ook
deze beklemde-breuk-lijder te redden Behalve de zieke, drinkt men
een goed glas brandy op het blijde resultaat, en langzaam maar zeker
zal de geneeskunst der toekomst zich ontplooien.
(NADRUK VERBODEN)
Volgende week:
LOGERENDE FOTOGRAFEN EN
NIEUW STRAAT EE LOGEMENTHOUDERS
DE BEKLEMDE-BREUK-LANDBOUWER VAN DE RINC
In 1817 registreerde men officieel het Sint Annalandse gemeentewapen.
„Het is van lazuur, beladen met het beeld van Sint Anna Volgens
katholieke opvatting is Sint Anna de schutspatrones der gehuwde vrouwen
De maatschappij zelf trachtte echter meer concrete bescherming te
geven, al was het allemaal nog erg primitief. De kindersterfte was in de
19e eeuw bijzonder groot. Terwijl in Wenen Ignaz Philipp Semmelweis
(1818-1865) verbeten vocht tegen de beruchte kraamvrouwenkoorts, vie
len hieraan ook op Sint Annaland tientallen moeders ten offer. „In 't
kraambed gestorven," luidde dan de volksdefinitie. Door gebrek aan een
goede hygiëne werden zo licht infecties opgelopen, terwijl de medisch-
technische hulp, bij vooral moeilijke bevallingen, veel te wensen overliet.
Pokken en cholera kwamen in genoemde eeuw nog epidemisch voor, en
alleen al de tering (t.b.c.) sleepte tallozen ten grave. Zelfs influenza en
blindedarmontsteking waren ziekten met een vaak dodelijke afloop. Stap
voor stap maakte weliswaar de geneeskunde vorderingen, maar het ging
allemaal zo langzaam, en dit laatste niet het minst door een aanvankelijk
hardnekkige tegenwerking der medici zelf Robert Koch (1843-1910)
ontdekte in 1882 de t.b.-bacil en kort daarop de kommabacterie, verwekker
van de cholera, waardoor deze ziekten, vooral de laatste, beter konden
worden bestreden. Waar afgunst en wantrouwen enerzijds, en maatschap
pelijke armoede anderzijds het pionierswerk der medische groten, als een
Iiarvoy, Jenner, Semmelweis, Freud en andere, zo bemoeilijkten en ver
traagden; wat zullen we dan zeggen van de geneeskunde in die dagen op
ons dorp en elders in de streek?
„Het is van lazuur, beladen met het beeld van Sint Anna en
terwijl de Hoge Raad van Adel deze wapenomschrijving noteert, begeeft
Sint Annalands geneeskundige zich naar een spoedgevalHeelmeester
ten Platten Lande" Willem Cornells Hoogkamer, wiens „plaats en tijd
van Admissie" luiden: Middelburg, de 23e maart 1809. vormt samen met
vroedvrouw C. Catshoek (niet te verwarren met de een halve eeuw latere,
plaatselijke verloskundige Catharina Kaashoek ons medisch dorpsteam.
Beider wettelijk verplichte beroepsbenodigdheden zijn in 1822, wanneer de
heer Hoogkamer tevens onze burgemeester Abram van der Bel drie jaar
tevoren in genoemde functie is opgevolgd, respectievelijk: „Voor de heel
meesters. Een Tourniquet met eenige kromme Hecht-naalden Pluksel
en zwam, tot stuiting van voorkomende Bloeduitstortingen. Katheters van
onderscheidene dikte. Eene Balijn met een Spons, tot doorstoot!ng van
vreemde ligchamen in den Slokdarm Voor de vroedvrouwen. Eene
tinnen Lavementspuit" Medische specialisering blijkt dan voor Zeeland
nog vrij onbekend. Officieel klinkt in deze: „Oogmeesters, geene. Tand
meesters, geene en op hoop van zegen sukkelt men naar 't midden dei-
genoemde eeuw.
Wij schrijven 1854. Nicolaas Polderman, die burgemeester werd in
Hoogkamers plaats, is vier jaar geleden als eerste burger van Sint Anna
land opgevolgd door de heer A. J. Bierens. Praktizerende „Heel- en Vroed-
meesters" zijn dan Jacob Hoogkamer, zoon der gelijknamige, vorige dokter,
en Cornel is Marinus Bal. Voornoemde heer Hoogkamer is tevens gemeente
raadslid, meneer Bal regent der „Wezen-Armen", en een besmettelijke
ziekte houdt ook ons dorp danig in haar greep Bal schrijft de burge
meester dd. 11 oktober 1854: „Dat gisteravond 6 nare onder zijne behan
deling gekomen is de persoon Leenderl van Schouwen, van beroep Schip
persknecht, oud 60 jaar, dat genoemde persoon alle kenteekenen droeg van
door de Cholcra-Azialica aangetast te zijn, welker Vreeselijke Ziekte niet
tegen staande alle aangewende uit en inwendige middelen, zoodanig is
toegenomen, dat de patiënt aan de gevogen hedenmorgen halfvier uur
overleden is." „25 October de huisvrouw van S. van Oost en dochtertje
in tienlallen huisjes heerst dit najaar rouw, op Sint Annaland als
elders, en gestaag komen ten gemeentehuize de macabere ziektemeldingen
binnen
De mensen zagen er vroeger veel ouder uit dan ze waren, volgens hui
dige begrippen althans. De kleding was sober van kleur en modelschoon
heidsmiddelen werden erg weinig gebruikt. Eenvoudige artikelen als luxe
toiletzeep, tandpasta en shampoo waren voor de meesten onbereikbare cos-
metieken. Slechte gebitten waren een heel normaal verschijnsel; er werd
veel kiespijn geleden. Men „behandelde" dit met brandewijn en-of oor-
proppen van watten. Verder beproefde men talloze kwakzalversmiddeltjes
en in 't uiterste geval kwam de huisarts er aan te pas. 't Was geen wonder
dat men dat voor het laatst hield, want bij het tandentrekken kon het er
Spartaans toegaan Specialisten, onder wie tand- en oogartsen, werden
in de vorige eeuw door plattelanders maar zelden geconsulteerd. Men ging
als het lezen niet meer zo best vlotte, bij de drogist een complete bril halen,
zoals men een paar klompen paste bij de kruidenier. Pruimtabak, zoethout,
kalmoes, dropstaven om hoestdrank van te maken, stenen pijpen, breuk
banden en brillen behoorden tot de goed gangbare handelsartikelen van
drogist en marskramer. Legio zogenaamde „schoenmakersbrilletjes" wer
den aan-de-deur betrokken. Staande op stoep of drempel probeerde" men
verschillende brillen, tot men meende de goede te hebben gevonden. Als
men het dan ook nog eens kon worden over een vaak wat dubieus klin
kende prijs, was de blik op de wereld weer heel wat ruimer geworden
Chirurg Bal (grootvader der latere burgemeester Hanssens) associeert
zich tegen de tachtiger jaren nog even met de dan reeds ettelijke jaren
schuin tegenover hem aan dc Voorstraat praktizerende dokter Willem Goos-
ARCHIEVEN
een beroep te spreken waar men geen of
weinig kennis van heeft, want dan begeeft
men zich cp glad-ijs".
Het spreekwoord zou dan hier van toe
passing kunnen zijn: ..Schoenmaker hou je
bij je leest".
LI, mijnheer dc Redacteur hartelijk dank
voor de plaatsruimte.,
Hoogachtend,
A. Dekker - Goes
Hoewel geen abonnee van uw blad, ont
ving ik toch het nummer van „De Een-
drachtbode" van 11 september 1969.
Naar aanleiding van het ingezonden stukje
onder motto: „Stemmen der Lezers", zij het
mij vergund aan het adres van Dhr. J.
Jansen te Poortvliet enkele opmerkingen te
maken.
Voornamelijk wat de beoordeling betreft
ever het orgel in de Ned. Herv. Kerk te
Sint Annaland dat zowel uiterlijk als inner
lijk een decadent geval genoemd wordt. Hij
komt tenslotte tot de eindconclusie dat dit
orgel tot een van de slechtste van het ei
land gerekend moet worden.
Alleen deze uitdrukking van een „slecht"
orgel legt al een zekere ondeskundigheid aan
de dag.
Is Dhr. Jansen kerkorgelbouwer? Is hij
expert in dit beroep? Voor zover mij be
kend is, helemaal niet. Wanneer Dhr. Jansen
een instrument als zeer ondeugdelijk en slecht
kwalificeert, dient hij ook op degelijke tech
nische gronden de fouten aan te kunnen
wijzen waar dat „slecht" zijn oorzaak in
vindt. Dit had ik gaarne van hem vernomen,
doch hierover wordt met geen woord ge
rept. Ik zou dhr. Jansen aanraden niet over
OPLOSSING
KRUISWOORDPUZZEL R 112
Horizontaal: 2 lisse; 7 slim; 9 nap; 10
Esla; 12 mond; 13 aalt; M pon; 16 Inn; 17
tra; 18 tot; 19 ra; 20 in; 22 Kro; 24 Lea;
25 E.E.G.: 28 klaroen; 31 legioen: 34 si
35 le; 36 episode; 41 notitie; 45 torn; 46
Eem; 47 ski; 48 mi; 49 r.r.; 50 t.n.o.; 52 lot;
54 s.d.g.; 56 toe; 57 kaas; 58 enak; 60 adel;
61 ion; 63 vlet; 64 gerst.
Verticaal: 1 kim; 3 indiaan: 4 s.a.; 5
spaniel; 6 Est; 7 slot; 8 mot; 1,0 elp; 11 Avro
15 nota; 17 trio; 19 ree; 21 nee; 23 oksel; 24
l.o.; 26 g.g.; 27 sneek; 29 lip; 30 Rus; 32
i.p.L; 33 Eli; 37 inkt; 38 Ot; 39 dom; 40
emissie; 41 nergens; 42 oer; 43 t.m.; 44
tent; 47 soda; 51 oost; 53 val; 55 n.a.v.;
57 kei; 59 K.L.M.; 62 or.
De Sint Maartensdijkse Domes Quakke
laar, die vanaf 1890 twee en veertig jaar
lang Sint Annalands geneesheer was.
/V-s
„De mensen zagen er vroeger veel ouder uit dan ze waren
Gezellig poseerden ambachtslieden en andere dorpsgenoten voor de timmerwinkel der familie Soeters.
Links op de hoek de destijds uit Willemstad gekomen heer Frans Burgers; resp. de heren drie en vier
van links, diens zoons Adriaan en Chris. Als spil van het gezelschap fungeert timmerman Lambrecht
Soeters Abr. zoon.
Metselaar Adriaan Burgers (met schop) werd najaar 1931 dokter Quakkelaars laatste patiënt, terwijl
kleermaker Jacob Boon de eerste Sint Annalandse (pneumonie) patiënt zal worden van de op dat
moment nog niet eens volledig geïnstalleerde huisarts, dr. H. R. M. J. van Es.