EENDRACHTBODE
Historie van tholen
De Latijnse School
Dwight Eisenhower
Rijstenbil's vuurwerk snel
bedwongen door Van Velzen's
nevelspuif
Unanieme instemming met
verbreding Wilhelminastraat
Per 1 juni: betere busdienst
verbinding Bergen op Zoom-
Sint-Philipsland
25e JAARGANG No. 19
3 APRIL 1969
TWEEDE BLAD
Raadsverslag Sint-Philipsland
II
Op 78 jarige leeftijd overleed Dwight D.
Eisenhower, gedurende twee ambtstermijnen
president van de Verenigde Staten, maar
méér nog bekend als de leider van de groot
ste „Operatie Overlord", de invasie in Noord
Frankrijk.
Het was 1942 toen wij, hier in Nederland,
onder het juk van de Duitse bezetting, voor
het eerst de naam hoorden van een Ameri
kaanse generaal Eisenhower (duidelijk een
veramerikanisering van het Duitse Eisen-
hauer)die de leiding had van de invasie in
Noord Afrika.
Twee jaar later keerde die naam terug in
de publiciteit, toen Eisenhower opperbevel- j
hebber bleek te zijn van het invasieleger, dat
het Derde rijk de genadestoot gaf.
Eisenhower was opgeleid aan de beroemde
militaire academie van West 'Point en leerde
in de praktijk het vak, o.a. bij de staf van
generaal MacArthur. Hij was echter alweer
uit het gebied van de stille Oceaan ver
dwenen toen de Japanners Hawaï aanvielen
en Amerika de oorlog in trad.
BEDRIJFSLEIDER
Eisenhower bezat enkele kwaliteiten, die
hem bijzonder geschikt maakten voor het
leiderschap van de twee operaties, die van zo
grote betekenis waren voor het verloop van
de Tweede Wereldoorlog.
Hij was een kalme, evenwichtige figuur,
veel meer een militair bedrijfsleider dan een
vechtjas, en hij bezat het vermogen tot sa
menwerking en een diplomatieke oplossing
van geschillen.
Vooral die beide laatste eigenschappen had
hij nodig, want het was niet alles pais en 1
vree in het geallieerde kamp. Hij had o.a. te
maken met een zekere Generaal de Gaulle. 1
omtrent wiens hoedanigheden nadere toe
lichting overbodig mag heten, en met de
controverse rond admiraal d'Arlan en gene
raal Gireaud. Hij had ook te maken met ras-
paardjes als Montgomery. Niet alleen de
militaire, ook de politieke konsekwenties van
beide invasies vereisten zorg en behoedzaam
heid.
DE BESLISSING
De zware last van de beslissing, de invasie
te laten doorgaan ondanks het zeer ongun
stige weer, rustte op die éne man en een
mislukking zou een onvoorstelbare tragedie
zijn geworden. Eisenhower waagde en won.
Toen de oorlog afgelopen was, keerde hij.
vijf-sterren-generaal, met lauweren beladen j
naar zijn vaderland terug en daar zagen de
Republikeinen hun kans om de Democraten
uit het regeerkasteel te verdrijven toen Harry
S. Truman aftrad als president.
In de partijpolitiek was Eisenhower een
onbeschreven blad papier. Hij liet zich echter
door de Republikeinen op het schild hijsen
en won met een grote meerderheid van Adlai
Stevenson.
Tot die overwinning droeg ook bij het
gevoel van onzekerheid in de Verenigde
Staten ,waar men voor het eerst werd gecon
fronteerd met een rechtstreekse bedreiging
door het communisme. De beruchte Senator
MuCarthy was druk bezig met zijn niet min
der beruchte heksenjacht. „I like Ike" was de
slagzin en men achtte het roer van het schip
van staat bij Eisenhower in veilige handen.
PRESIDENT
Ofschoon Eisenhower acht jaren lang in
het Witte Huis heeft gezeteld is het niet als
president, dat hij beroemd is geworden. Zijn
politieke prestaties overtroffen geenszins zijn
militaire, maar hij genoot persoonlijk een ge
weldige populariteit.
De tegenwoordige president, Richard Nixon
heeft aan Eisenhower veel, zo niet alles te
danken. Want Eisenhower koos hem als
zijn vice-president en gaf aan dit ambt reële
inhoud. De „veep" was niet langer de bood
schappenjongen van de president, maar
Nixon kreeg de kans om (vooral in de bui
tenlandse politiek) zeer belangrijk werk te
doen en zich zodoende toe te rusten tot het
presidentschap.
Helaas voor hem, hij kon het niet bolwer.
ken tegen John F. Kennedy en speelde tot
november 1968 slechts een (zij het uiterst
belangrijke) rol in de partijpolitiek.
DE VELDMUTS
Voor de volken van Europa, die gebukt
gingen onder de Duitse bezetting, betekende
de naam Eisenhower die van een verlosser.
Ook toen hij als president was afgetreden
en zich nauwelijks meer met de politiek be
moeide, bleef hij voor zijn medeburgers een
groot man.
En dat was hij ook. Hij was niet briljant,
hij woekerde met zijn talent en vervulde met
de grootste nauwkeurigheid zijn taak, maar
juist daardoor was hij bij uitstek de man
voor de gecompliceerde opgaven, waarvoor
hij werd gesteld. Niet de rijk gegalonneerde
generaalspet, maar de eenvoudige veldinuts
was het symbool van de man Dwight D.
Eisenhower.
De noodlotszwangere ogenblikken, waarin
hij alléén moest beslissen, betekenden ook
voor ons land de bevrijding, de vrijheid.
Meer dan de kostbare eresabel, hem door
de Nederlandse regering aangeboden, is de
dankbaarheid van het Nederlandse volk als
een nimmer verwelkende krans op zijn graf.
De staatsbegrafenis vond woensdag plaats.
In de voltallige gemeenteraadsvergadering
van 25 februari deelde burgemeester G. van
Velzen mee, dat door het gemeentebestuur
is aangedrongen op en overlegd over een
betere busdienstverbinding Bergen op Zoom
- Sint-Philipsland. Overigens niet voor het
eerst. Met de huidige regeling komt het voor
dat passagiers soms drie kwartier in Steen
bergen moeten wachten. Met name voor de
scholieren is dit een groot bezwaar.
Dit zal per 1 juni a.s. gaan veranderen, zo
deelde de voorzitter mee. Er zal dan onder
meer een bus Bergen op Zoom vertrekken om
vijf minuten over vier, welke via Nieuw-
Vossemeer rechtstreeks naar Sint-Philipsland
zal rijden. Ook de andere diensten worden
zodanig gepland, dat men of een directe ver
binding krijgt met Sint-Philipsland of dat in
Steenbergen moet worden overgestapt, met
directe aansluiting naar de gemeente. Dat is
al een groot voordeel.
In 1970 zal er een totaal nieuwe regeling
komen in het vervoerspatroon. Dit vanwege
de nieuwe wegen in West-Brabant en de
verbinding met Rotterdam via Willemstad.
Wellicht komt er dan een directe verbin
ding tot stand met Rotterdam.
Daaromtrent kunnen echter thans nog geen
definitieve mededelingen worden gedaan, zo
besloot de voorzitter tot de leden en over
die hoofden heen tot de hierbij direct betrok
ken bevolking.
WOONRUIMTE-ADVIESCOMMISSIE
OPGEHEVEN
De ministeriële beslissing tot het populair
gezegd vrij geven van de woningen in Zee
land, maakt het bestaan van de woonruimte
adviescommissie volgens de wet 1947 over
bodig. De commissie komt in deze gemeente
raadsvergadering officieel aan het eind van
haar bestaan. De voorzitter brengt de leden
daarvan dank voor het dikwijls moeilijke en
vaak ondankbare werk, dat ze in de afge
lopen jaren heeft verricht.
Niemand heeft bezwaar tot verhuur van
de zestien in aanbouw zijnde woningwetwo
ningen aan de Mosselkreekstraat conform het
voorstel van b en w. De namen van de ge
gadigden zijn reeds in het vorig nummer ver
meld.
De heer J. de Boer (sgp) informeert of
er nog meer gegadigden waren dan de voor
gestelde huurders en of reeds bekend is dat
men dit aanbod zal accepteren.
Tenslotte wil de heer De Boer graag we
ten wat de huur zal bedragen.
De voorzitter antwoordt dat er inderdaad
nog meer gegadigden waren voor deze wo
ningen, maar dat men de volgorde van aan
vrage heeft toegepast. Hem is thans nog
niet gekend of allen de toegewezen woning
zullen accepteren, maar hij vermoedt van
wel. Anders komen volgende aanvragers in
aanmerking. De huur zal voor de kleinere
woningen op 24,- en voor de grotere voor
lopig op 27,- per week komen. Andere ge
meente woningen mogen ook in huur worden
verhoogd in verband met de BTW.
De heer J. Verwijs (vrije lijst) vindt het
jammer, dat de toewijzing reeds bekend was
voor het voorstel aan de raad bekend was.
Hij informeert verder of er rekening wordt
gehouden met wateroverlast aan de Mossel
kreek, met name onder aan de Oostdijk. Ten
slotte wil hij graag weten of nummering van
de huizen begint vanaf de Oostdijk.
De voorzitter beantwoordt het laatste be
vestigend. Wat het wateroverlast betreft is
men nog niet helemaal zeker. Misschien dat
er op het eind van de straat wat moet ge
beuren, evenals aan het Achterpad.
Daarna kan de raad zich achter het voor
stel van b en w scharen, evenals voor wat
betreft huurverhoging van erikele gemeente-
lijke-percelen.
Er is evenmin bezwaar tot aankoop van
de saneringspanden Karreveld 3 en Karre-
veld 9.
Met de centrale Raiffeisenbank te LItrecht
wordt een kasgeldlenlinq aangegaan van
150.000,—.
VERBREDEN WILHELMINASTRAAT
Het voorstel tot verbreden van de Wilhel
minastraat betreft het gedeelte vanaf de
Deldensestraat tot aan de Zuiddijk. De oude
rijweg komt van 4.55 op 5.96 m. Laagste in
schrijver van de aanbesteding was de firma
A. van der Werf Zoon te Sint-Maartens
dijk voor 8848,
NIET BEVOEGD
De heer A. A. Rijstenbil (gem. belang)
vindt het zeer opmerkelijk, dat b en w over
gaan tot aanbesteding van de verbreding
Wilhelminastraat, terwijl zij niet bevoegd
zijn om een besluit te nemen tot verbreding
van die straat. Besloten tot verbreding is
immers een taak van de gemeenteraad zelf
en niet van b en w.
Men plaatste reeds een advertentie tot aan
besteding, terwijl de gemeenteraad nog niet
eens de verbreding goedkeurde.
Het is niet eenvoudig om schrijvend over de veertien
de en vijftiende eeuw, inzonderheid ten aanzien van een
plaatselijke historie de eindjes verantwoord aan elkaar
te knopen, zodat een juist beeld ontstaat van het gebeu
ren in die tijd.
Dit geldt ook voor de Latijnse School in Tholen, die
weliswaar niet in de zo vroege historie tot stand kwam,
maar van de eerste Thoolse schoolmeester in 1583 is
toch bekend, dat hij ook les gaf in Latijn.
In onze vorige aflevering gekomen tot meester Adriaën
Treseil, waarover maar heel weinig viel te melden, ver
volgen we hieronder met de geschiedenis van de Latijn
se School in volgende jaren.
Na meester Treseil, die een ambtsperiode had van nog geen
twaalf maanden, zien we uit de stadsresolutiën, hoe op 22 juni 1586
Conraedt de Vogele wordt benoemd als schoolmeester. Over het hoe
en waarom zijn voorganger zo snel vertrok worden we in het on~
zekere gelaten. Hoogstwaarschijnlijk werd wéér cle hand gehouden
aan het beginsel van die tijd de functionaris na één jaar uit de dienst
te ontslaan. Maar meester Conraedt de Vogele heeft het jaar niet
eens gehaald. Er volgt een periode, waarin we slechts naar de loop
der gebeurtenissen moeten gissen en het duurt tot oktober van het
jaar 1590, eer het trouwe stadsresolutieboek ons inlicht over het feit,
hoe op de 28ste dag van die maand Joannes de Vogele en Joannes
Dambrinus, beide in ongeveer gelijke positie, onderwijs gaven, die in
vergelijking met die van hun voorgangers belangrijk in betekenis
was toegenomen. Joannes Dambrinus werd na een leemte de
eerst bekende opvolger van meester Conraedt de Vogele.
De belangrijker positie valt te distileeren uit de honoraria van
stadswege voor Joannes Dambrinus. Hij kreeg 36 Vlaams, een
bizonder goede waardering in vergelijking met het karig loon van
vroegere leerkrachten.
Het Vlaamse Pond kan geschat worden op zes gulden vooroor
logse waarde. Bovendien mocht meester Dambrinus van de leerlin
gen, die grieks en latijn bij hem leerden, per hoofd een schoolgeld
van 13 schellingen, 4 duiten jaarlijks vragen.
Vergelijken we dit salaris met de poveren 4 schellingen, welke in
1583 door meester Bouhuijs van de leerlingen gevraagd mocht wor
den, dan wordt duidelijk, hoe in enkele jaren de situatie was verbe
terd.
Van een vaste jaarlijkse toelage van stadswege, blijkt, althans uit
de resolutiën, in 1583 nog niets.
Joannes Dambrinus, de Thoolse schoolmeester moet overigens een
bestudeerd en meer dan middelmatig geletterd man zijn geweest. Dit
valt op te maken, wanneer wij vernemen, dat hij in 1594, hoogst
waarschijnlijk uit eigen vrije wil en niet omdat hem van stadswege
als schoolmeester ontslag zou zijn aangezegd, uit Tholen vertrok,
'vermits hij vercoeren was te zijne dienaer des Woorts van Zuydt-
bevelandt'Dat zulke uitnemende krachten hun talenten gebruiken
om de Thoolse school te dienen, is een bewijs op zichzelf, dat deze
in aanzien en betekenis was toegenomen.
Bij de beraadslagingen der Thoolse Vroedschap om te komen tot
benoeming van een opvolger wordt, eigenaardig genoeg, over de
kwestie van het geven van onderricht in de latijnse en griekse taal
door de nieuwe functionaris met geen woord gerept.
Het eerste salaris van stadswege
Eerst in het begin van de 17e eeuw, gaat de stad een verbintenis
aan met Everart Wijtingtvelt. Deze had tevoren de Thoolse stads
school reeds als ondermeester gediend. Nu wordt met hem overeen
gekomen, 'dat hij hem zal laten emploijeeren van die jonge jeucht
te instrueeren ende leeren in de latijnsche tale'
Hij zal daarvoor van de stad een jaarlijks traktement ontvangen
van 43 6 schellingen, 8 groten Vlaams, welk salaris zal ingaan
per 1 januari 1625.
Het is duidelijk, dat de financiële waardering voor het onderricht,
dat door Everart Wij ting velt gegeven wordt weer belangrijk is ge
stegen sedert het jaar 1590.
Helaas werd zijn salaris drastisch verlaagd en op 37 Vlaams te
ruggebracht 'uyt regarde hy in die stadts-schoele woont'.
Hij had dus blijkbaar bij zijn komst in 1625 voorlopig zelf een wo
ning moeten huren tot hij in 1627 van stadswege ivoonruimte in het
schoolgebouw kreeg. Van dat jaar af gaat de verlaging namelijk in.
Meester Everart heeft het langer in Tholen uitgehouden. Tot in
1633 komen wij zijn naam nog in de oude archieven tegen.
Eerst in 1660 vernemen wij weer wat over het onderricht in het
latijn te Tholen. In de stadsrekening 1660 1661 staat Egbertus Holt-
huysen als 'latijnsche schoolmeester genoemd en in 1661 biedt
Niclaes van der Straeten zich aan als 'preceptor in de Latijnsche
Tale.
De Vroedschap besloot, dat de sollicitant, alvorens hij aanvaard
zou worden 'sal moeten opbrengen behoorlijcke attestatie van de
plaetse syner residentie,, rakende zijn comportement ende leven'.
Het getuigt van een ongepast voorbarig
heid, vindt de heer Rijstenbil.
Op deze manier laten b en w tegenover
de burgerij blijken, dat de gemeenteraad wel
moet besluiten de Wilhelminastraat te ver
breden, aangezien men nog slechts formeel
ja kan knikken. 'Ik proef hier een smaakje,
dat de indruk wekt van dictatoriaal te zijn.
Ik moet hiertegen scherp protesteren', aldus
de heer Rijstenbil. Hij had er nog meer aan
toe te voegen. Het spijt me voor b en w, zo
vervolgde dit raadslid, maar men wil de re
gels van normaal maatschappelijk verkeer
blijkbaar niet volgen. Dit is bitter jammer.
De raming van het gehele werk mag immers
gerust aan de aannemers bekend zijn. Dat in
tegenstelling met de bewering van b en w,
dat het ramingsbedrag voor de inschrijving
niet bekend mag zijn.
Op die manier gaan de aannemers elkaar
op scherpe wijze beconcurreren en zullen zij
hun inschrijvingen zo laag mogelijk houden
met het gevolg, dat de gemeente door de
lage inschrijvingsprijs ook minder kwaliteit
werk krijgt.
Met name bij straatwerk is in de loop der
jaren meermalen gebleken, dat de lage in
schrijvingsprijs funest was en aanleiding gaf
tot verzakkingen, minder goed materiaal, dat
niet bestand was tegen het huidige zware
verkeer.
De heer Rijstenbil verklaarde thans te
willen volstaan met slechts zijn afkeuring
uit te spreken over de handelwijze van b en
w, in de hoop dat het college zich meer en
meer zal realiseren, dat de gemeenteraad aan
het hoofd van de gemeente staat. De burge
meester moet maar eens bedenken, dat hij
geen schorteband heeft, waaraan de raad
zich moet vasthouden als de familie zich
voortbeweegt.
Een andere voorwaarde is, dat hij in tegenwoordigheid van enige
heren uit het edelachtbare college behoorlijk zal worden geëxami-
neert door één van de predikanten van de stad, die daartoe vriende
lijk werden uitgenodigd.
Nadat de attestatie binnen was en de uitslag van het afgelegde
examen werd meester Niclaes van der Straeten benoemd, aangezien
hij inderdaad beschikte over 'capaciteyt ende gaven tot het voor
segde employ gerequireert'
Hij kreeg 100,per jaar en hij kon een 'statshuys' een ge
meentewoning gratis bewonen, 'gestaen op 't kerkhof deser stede'.
Het werkrooster van de nieuw benoemde praeceptor en het tarief
van het schoolgeld, dat door hem van iedere leerling afzonderlijk,
naar gelang de aard en het aantal lessen gevraagd mocht worden,
zouden nader worden geregeld.
Opnieuw valt er dan duisternis over het verdere verloop van de
zaak en de vraag rijst zelfs of meester Niclaes ooit te Tholen les
gegeven heeft. Was dat wel het geval geweest, dan zou een post
op de stadsrekeningen van het uitbetaalde honorarium zeker te vin
den zijn. Maar deze ontbreekt.
Rector Abraham Beeckman
Even onverklaarbaar als het ontbreken van uitbetaling door de
stad aan meester Niclaes, even onverklaarbaar is het ontbreken van
de benoeming als rector in Tholen van Abraham Beeckman. Het is
immers Abraham Beeckman, die aan de Latijnse School te Tholen
de meeste bekendheid heeft gegeven. Een meer dan middelmatig ge
leerde.
Abraham Beeckman, geboren in Middelburg, besloot zijn onder
wijsloopbaan met het rectoraat aan de Latijnse School te Tholen. Hij
was niet 'zo maar iemand'Een man van bizondere bekwaamheid,
die op 56 jarige leeftijd in 1663 overleed.
In hel stadhuis te Tholen is een groot, geschilderd bord aan
wezig, dal eens de Vierschaar gesierd moet hebben. Met sier
lijke letters staat daarop te lezen: 'Deo Optimo Maximo Gym
nasium Latino Graeco Hebraïco Philologicum Reipublicae Tho-
lonicae Dicatum Magistro Mar. et Joh. L. II Vribergiss coss,
Mr. Abraham Beeckmanno Rectore'.
In het Nederlands vertaald wil dit zeggen: 'Toen meester Marinus
en Johannes L. van Vrijberghe de twee burgemeesters waren en on
der het rectoraat van Meester Abraham Beeckman in het Gymna
sium van het Thoolse Gemeenebest, waar in het Latijn, in het Grieks
en in het Hebreeuws onderwezen wordt aan de goedertievenste en
allerverhevenste God toegewijd'
Hoe er in de periode 1578 - 1800 vanaf de Latijnse School in Tho
len niet minder dan 115 jongelieden werden 'afgeleverd' aan 'de
hogescholen van Groningen, Harderwijk, Utrecht en Leiden, lezen
we in de volgende en laatste aflevering.
wordt vervolgd)
Deo Optimo Maximo: Gewijd aan de zeer hoge en zeer grote God.
Gymnasium: Gymnasium.
Latino - Graeco - Hebraico - Phillologicum: voor taalstudie Latijn, Grieks
en Hebreeuws.
Dictatum: ten gunste van de Thoolse gemeenschap.
Magistro Mar. en Joh. L. II Vribergiss Coss: Burgemeesters M. J. en J.
Vrijberghe.
Mr. Abrasamo Beeckmanno Rectore: Meester Abraham Beeckman, rector.
Slecht lezen èn onthouden
In zijn antwoord tot de heer Rijstenbil
stelde de voorzitter: 'U kunt óf slecht lezen
óf slecht onthouden. Reeds in de begelei
dingsbrief van de begroting 1969 wordt het
voornemen gesteld, dat de Wilhelminastraat
in het begrotingsjaar zal worden verbreed
en niemand heeft daarop commentaar gele
verd. Ik kan het helemaal niet waarderen,
wanneer u op deze manier gal wilt spuwen.
Het is namelijk juist op wens van raadslid
Rijstenbil om de werken in het openbaar aan
te besteden. U bent toch geen aannemer van
straatwerken? Daar lijkt het wel wat op. Of
u de prijzen hoger wilt hebben. Maar dat is
geen gemeente-belang. De raad was reeds op
5 mei 1968 op de hoogte van het voornemen
tot verbetering van de straat. We willen zo
s.uel mogelijk werken. De inschrijving is een
zaak van de aannemers, niet van ons. Met
uw opmerking werpt u een blaam op de
firma van der Werf te Sint-Maartensdijk,
vond de voorzitter, die er nog op wees, dat
genoemde firma goed bekend staat en ook in
deze gemeente al dergelijk werk heeft afge
leverd.
De heer Rijstenbil deed hierna nog een po
ging het gelijk aan zijn kant te krijgen, want
hij merkte op, dat er in de begrotingsbrief
wel zo veel kan staan, maar dat betekent
nog geen beslissing van de raad.
'Inderdaad', antwoordde de voorzitter 'en
daarom ligt er ook thans het voorstel opdat
de raad hierover de beslissing neemt. Dat
betekent evenwel niet, dat b en w dit voor
stel niet volledig kunnen voorbereiden, inclu
sief de aanbesteding. Wanneer u op 6 maart
de secretarie was binnengestapt, had u ken
nis kunnen nemen van raming en aanbeste
ding.