Zes eeuwen Tholen in vogelvlucht
22e JAARGANG No. 43 TWEEDE BLAD EENDRACHTBODE HERDENKINGSNUMMER 8 SEPT. 1966
Een niet alle eeuwen door even dik, maar toch wel vaak goed belegde boterham heeft menig thools
inwoner te danken aan de visserij.
1906: Tholen ontkwam ditmaal aan de watersnood, die de
rest van het eiland teisterde.
1914: Schoon onbeschadigd, kwam ook Tholen niet onbe
roerd uit de Eerste Wereldoorlog. Landbouw en vis
serij maakten enerzijds geen ongunstige jaren, maar
anderszijds was de internationale handel vrijwel lam
gelegd. Vooral ook vanwege de neutraliteit.
Menige Belgische- en zelfs Oostenrijkse vluchteling
kwam de Eendracht over en liet vele jaren sporen na.
1916: Nog tijdens de eerste Wereldoorlog werden plannen
gemaakt om het locaal spoor Bergen op Zoom - Tholen
verder door te trekken naar alle gemeenten op het
eiland. Daartoe zou een dam of brug noodzakelijk
zijn. De stad Tholen maakte bezwaar vanwege de
vrees dat de haven dan nutteloos zou zijn.
1923: Thoolse waterleiding in gebruik genomen.
1926: 18 juli Eerste spade in de grond voor een vaste
(brug) verbinding.
1588Parma tracht stad en eiland te veroveren, maar de
aanval wordt afgeslagen door de Graaf van Solms.
Slikkenburg werd als versterking aangelegd. Een reeks
van forten aan beide oevers van de Eendracht werd
gebouwd. Na de tachtigjarige oorlog brak een minder
schokkende tijd aan.
1940: 13 mei Hollandse militairen blazen de brug op voor
de naderende Duitsers. De tijd is weer teruggezet.
Opnieuw gaat het nu over de Eendracht per veerpont.
1941Een provisorisch herstelde brug weer voor het verkeer
open. Een verdere afwerking volgt.
1712: Tholen door Franse benden gebrandschat en geplun
derd.
1747Wegens het beleg van Bergen op Zoom door Lodewijk
XIV wordt Tholen met spoed in staat van verdediging
gebracht.
1787Het garnizoen sloeg aan het muiten en plunderde de
huizen van de Staatsgezinden.
1813: 23 december bezocht de latere koning Willem I de
stad. Voor het laatst werd ze in staat van verdediging
gebracht omdat de Fransen nog in Bergen op Zoom
zaten.
1944: 30 Oktober: Het eiland Tholen bevrijd van duitse be
zetting. Tevoren was de brug voor de tweede maal bin
nen 5 jaar in stukken terechtgekomen in de Eendracht,
toen de Duitsers op het scheiden van de „markt" de
brug vernietigden.
1947: 1 oktober Het veer te Tholen tolvrij. De gemeente-
brug wordt rijksbrug.
10 oktober: Voor de derde maal wordt de brug over
de Eendracht geopend.
1953: 1 februari overstromingsramp. Tholen herbergt tal
rijke evacué's uit de andere thoolse zwaar getroffen
gemeenten.
1820: Na de Franse tijd kwam het in de negentiende eeuw
tot een nieuwe bloeiperiode voor Tholen. Het had de
voornaamste aanvoerhaven van het agrarische eiland
en vooral een grote aardappelexport naar Rotterdam
en Antwerpen. Na de afscheiding in 1830 van België
werd dat wat minder.
1966: 12 - 17 september viering 600 jaar stad.
1968Einde van de stad Tholen door sa
menvoeging van gemeenten
In de tweede helft van de negentiende eeuw bracht
visserij en oesterteelt een bron van redelijke welvaart.
1900: Een meelevend eiland met de Boerenoorlog in Zuid-
Af rika.
1928: 10 oktober: De brug, geheel gebouwd op kosten van
de gemeente Tholen wordt officieel open gesteld. De
gemeente krijgt het recht om thans bruggeld te heffen.
Zo werd het van tolgeld veergeld, van veergeld
werd het bruggeld.
1934: De tramdienst wordt door een busdienst vervangen.
Crisisjaren dompelen ook Tholen, stad en eiland in
grote armoede met veel werkloosheid, onrendabele
landbouwbedrijven en bedrijfjes en veel mensen in
„de steun".
Thoolse „dracht". Tot voor
de tweede wereldoorlog vrij
algemeen gedragen, nu hoe
genaamd niet meer te beken
nen.
Naast het in de bijlage voorkomende eerste artikel,
waarin het ontstaan van het eiland en de ontwikkeling
van Tholen als stad wordt beschreven, volgt hier nog
een kort historisch bouquet van de zes eeuwen, die samen
de geschiedenis van Tholen vormt. Zo hier en daar een
bloempje geplukt om het niet tot een struikgewas te
maken van jaartallen en feiten. Een geschiedenis die
begint bij een tolhuis op de zeedijk bij Schakerloo, waar
de hertogen van Brabatit de watertol tot een winstgevend
object maakten, een geschiedenis die waarschijnlijk ein
digt binnen een paar jaar, wanneer H.M. de Koningin
haar handtekening plaatst onder de wet op de herinde
ling van Thoolse gemeenten.
1212: Hertog van Brabant vestigt een geleidetol op het
zuidelijkst gelegen eilandje, dat, toen reeds bedijkt, de
naam van Schakerloo droeg.
1248: Schakerloo door graaf Willem II in achterleen ge
geven aan Heinric Buffel.
1255: Indijking Vijftienhonderdgemetenpolder. Verplaatsing
tol naar een hil in de rivier de Henetrecht (Eendracht).
1275: Eerste Kerk in Tholen gebouwd, werd later (rond
1400) de Grote- of Onze Lieve Vrouwekerk thans het
grootste monument in Tholen, enkele jaren geleden
fraai gerestaureerd.
1290: Voor het eerst de naam Tholen (of Ter Tholen of
Thollen), bestaande uit de Hoogstraat en omgeving
en de buitenstad ten oosten van de Vijtienhonderd-
gemetenpolder.
De zoon van Heinric Buffel kreeg het privilege van
tolvrijdom van Floris V. Hij werd later gevangen ge
nomen en onthoofd in de strijd tussen de graaf van
Vlaanderen en de graaf van Holland, die werd gevoerd
om Zeeland Bewesten Scheld. Zijn goederen werden
verbeurd verklaard.
1316: Tholen door graaf Jan II in leen gegeven aan zijn
zoon Jan van Henegouwen, beter bekend als Jan van
Beaumont. Een goede tijd brak aan onder deze eerste
Thoolse leenheer. Vooral de pannering of zoutberei-
ding, de eerste thoolse industrie, kwam goed op gang.
In 1340 waren er reeds 38 zoutketen en de nog be
staande „zoutkeet" bij de Contre'Escarpe herinnert
nog aan deze bloeitijd.
1352: Jan van Beaumont gaf de pannemannen van Tholen
een ordonnantie, waarbij nog niet wordt gesproken van
een stad, maar van een dorp: „smaendaghes na Sinte
Achnyete dach 1352: „Wi, Jan van Henengouwen,
heer van Beaumont, maken cond ende kenlyc allen
luden dat wi ghegheven hebben ende geven mit desen
openen bryeve onsen pannemannen die nu tertyt in
onsen dorpe ter tolne syn"...
1346: Hertogin Margaretha, de landsvrouwe verleent een
algemeen privilege van tolvrijdom.
1356: Op 11 maart overleed Jan van Beaumont en werd
begraven te Valenciennis in Frankrijk. Aan de Da-
lemweg had hij een burcht, „Klein Egypte" genaamd.
Hij liet zijn bezittingen na aan zijn enige dochter
Johanna. De tweede zoon van Johanna, t.w. Jan van
Blois werd heer van Schoonhoven, Gouda en van
THOLEN.
Heer Jan van Blois liet datzelfde jaar Tholen in staat
van verdediging brengen vanwege een dreigende oor
log met Bergen op Zoom. Na ommuring en omwalling
door Jan van Beaumont) kwamen er nu ook fortifi
caties en daardoor kreeg Tholen nog meer het aanzien
van een stad.
1366: 7 december. Heer Jan van Blois verleent Tholen
stadsrechten. In de „wei-omschreven keuren" wordt
Tholen voor het eerst „die port", d.i. „die stadt" ge
noemd. Jan van Blois was gehuwd met Machteld van
Gelre.
Dalempolder ingedijkt.
1380: Zoutbereiding werd verdrongen door de tweede in
dustrie op Tholende meekrapbereiding. De meekrap
teelt werd in die tijd over het gehele eiland beoefend.
In dit jaar kreeg Tholen de bevoegdheid meestoven
te zetten en deze industrie heeft tot in de 19e eeuw
bijgedragen aan de Thoolse economie.
Jan van Blois overleden, opgevolgd door zijn jongere
broer Guy.
1389: Guy verleent Tholen uitgebreide keuren, waarin zowel
het beheer van de stad als dat van het polderwezen
werd geregeld.
1397Guy van Blois kinderloos overleden. Tholen keert
terug in grafelijke boezem. Hertog Albrecht van
Beyeren wordt heer van Tholen. De kerk werd ver
heven tot een collegiale door de instelling van een
kapittel met 9 kannonikaten.
Het waren niet alleen privileges meer, maar er kwa
De Roomse kerk
op de Markt
men ook plichten. In geval van oorlog moest Tholen,
samen met Schakerloo „ene Cogghe ende dertigh
mannen" leveren.
1404: Hertog Albrecht overleed 12 december en werd opge
volgd door zijn zoon Willem IV.
1409: Graaf Willem IV verleende aan Tholen het privilege
betreffende het beheer van dijken, wegen en water
gangen.
1417: Willem IV wordt opgevolgd door zijn dochter Jacoba
van Beieren, welke na haar vierde huwelijk (met
Frank van Borssele) vaak in Sint-Maartensdijk op
haar slot vertoefde.
De Hoekse- en Kabeljauwse twisten zijn ook aan
Tholen niet voorbijgegaan. In Tholen was de over
heid en meerderheid van de bevolking op de hand van
Jacoba van Beieren, maar verder in het eiland domi
neerden de Kabeljauwen.
1433: - Jacoba doet afstand van haar rechten op Tholen, Phi
lips van Bourgondië graaf van Holland en Zeeland.
In de loop van deze 15e eeuw werden door bedijking
de uiterste grenzen van dit deel van het eiland bereikt.
Tholen had toen vier poorten, n.l. de Waterpoort, de
Vosmeersepoort, Oudelandsepoort en de Kruittoren.
1452: 16 mei., een zwarte dag in de Thoolse geschiedenis.
Na oorlogshandelingen, pest, overstromingen en mis
gewas trof Tholen de 16e mei een ramp, die zij nau
welijks te boven is gekomen. Vijf zesde gedeelte van
de huizen werd door brand in de as gelegd. Daaronder
het stadhuis, het gasthuis en de poort in de Kruittoren.
Als herinnering aan die zwarte dag is er thans nog
de „Verbrande Straat". Hoe de brand is ontstaan,
is uit de overlevering niet gebleken.
Rovers en kapers deden er nog een schepje op, zodat
er weinig van Tholen overbleef wat een nijvere be
volking had opgebouwd.
Om de stad te helpen verleende Philips van Bourgon
dië (de Goede) octrooi tot verkoop van lijfrenten
op de stad ter somme van 50 ponden of 300 gulden
's jaars. Andere inkomsten kwamen uit de accijns
op wijn en bier, de verhuring van veren en molens en
de opbrengst van de twintigste penning op erfenissen.
1467Karei de Stoute werd heer van Tholen. Omstreeks
1460 was het huidige stadhuis na de brand van 1452
opgetrokken. Karei de Stoute werd in 1477 opgevolgd
door zijn dochter Maria van Bourgondië en daarmee
ging Tholen over naar het Oostenrijkse huis, toen
Maria huwde met Maximiliaan van Oostenrijk.
In 1493 werd Philips de Schone als erfheer gehuldigd.
Het einde van de vijftiende eeuw kwam voor Tholen
in grote armoede, al was er hard aan het herstel ge
werkt en al werd er een nieuwe haven aangelegd
1495/96).
1497Een schilderij „Het laatste Oordeel" werd voor de
schepenkamer door het stadsbestuur aangekocht. Dit
schilderij hangt momenteel nog in de hal van het stad
huis.
1505: Tholen wordt ter kwijting van schuld ad 1000 ver
pand aan Jan van Bergen, Heer van Glimes. In 1520
leek het einde voor de stad nabij. Al de nering had
Tholen verloren zien gaan en het gevaar bestond dat
de burgers gedwongen zouden zijn om elders een heen
komen te zoeken.
1509Keizer Karei V besloot Tholen vrij te stellen van enkele
belastingen om de nood te lenigen.
1530: Jan van Bergen overleed kort na de novemberstorm
en werd begraven in de St. Geertruidakerk te Bergen
op Zoom. Hij werd opgevolgd door zijn zoon Antho-
nie in 1532, toen Tholen weer door een brand en over
stroming werd getroffen.
1550: Anthonie van Bergen overleed in 1541 en Tholen
kwam in handen van zijn 12 jarige zoon Jan. Tijdens
zijn bewind eindigde voor Tholen de verpanding:
„dat de heerlychet van der Tholen weder uyt handen
van de Heer van Berghen gelost is 't beginsel van
Meye anno 1550".
1552: 13 jauari: nieuwe stormvloed teistert Tholen.
1570: Kerk beroofd door een soort verlate beeldenstorm,
noordwesterstorm richt grote verwoestingen aan.
1572: Alva legt een vast Spaans garnizoen in de stad onder
bevel van Mondragon, de vestingwerken werden ge
moderniseerd.
1573: De gouverneur van Zierikzee, jhr Arend van Dorp,
doet een poging Tholen voor de Prins te veroveren,
maar het mislukte volkomen.
1577Als laatste van de Zeeuwse steden kwam Tholen onder
het gezag van de Prins.
1578: Oktober: kerk werd opnieuw deerlijk geplunderd.
