Ziekenhuiskwestie
Bergen op Zoom.
I
WEEKBLAD VOOR HET EILAND THOLEN EN ST.FILIPSLAND
I I
Drie generaties gemeente-secretaris
van 1 holen. deheer V. LABAN
De Maartenskerk in de Smalstad.
NT IEDER
WAARIN OPGENOMEN DE THOOLSE COURANT
VRIJDAG
Vijf-en-twintig-jarig jubileum van
de heer V. LABAN
De redactie legt U deze week voort
15c jaargang No, 44
25 september 1959
Uitgevers C. J. ZACHARIASSE en G. HEIJBOER
Redaktie Ring 66, St. Annaland - Telefoon 47
Adm. Oudelandsestr. 34, Tholen - Tel. 57 b.g.g. 246 - Giro 124407
Abonnementen 1.35 per kwartaal
franko p.p. 1.65 inkassokosten
Prijs per nummer 15 cent
Advertenties 12 cent per millimeter - Bij contract speciaal tarief
Spierinkjes t/m 20 woorden 1.25
Advertenties worden tot WOENSDAGAVOND aangenomen
Gaat een sneeuwbal eenmaal rollen, ze kan uitzonderlijke vormen
aannemen. Zo lijkt het te gaan met de ziekenhuiskwestie Bergen
op Zoom. Niet alleen kreeg de Bergse gemeenteraad een adres
van de ring Tholen en St. Filipsland van Ned, Herv. Gemeenten
en van de gemeenteraad St. Maartensdijk met een serie adhaesie-
betuigingen van de naburige dorpen, nu hebben ook de Bergse
kerkeraden zich direct tot het gemeentebestuur gericht met een
schrijven, dat al eerder was gezonden aan het college van regenten
van het Algemeen Burger Gasthuis en aan het bestuur van de
stichting „St. Elizabeth-ziekenhuis" te Bergen op Zoom.
Het „Brabants Nieuwsblad" van zaterdag 19 september jl. vindt
de sneeuwbal blijkbaar ook groot worden, want bij een weergave
van voornoemd schrijven door de Bergse kerkeraden merkt het
op „De aandrang welke vanuit de protestants kerkelijke kringen
in Zeeland en vanuit de protestantse burgerlijke overheidskringen
aldaar op de gemeenteraad van Bergen op Zoom in die adressen
wordt uitgeoefend, varieert van het intrekken van het raadsbesluit
tot het verlenen van medewerking aan de stichting „St. Elisabeth-
ziekenhuis tot de bouw van een nieuw (katholiek) ziekenhuis via
het accepteren van een algemeen christelijke stichting met over
heidsinvloed voor het beheer van het ziekenhuis te Bergen op
Zoom tot het zonder meer behouden van het huidige Algemeen
Burger Gasthuis," aldus het B.N.
En bij dit alles is de redactie van het maandblad ter bevordering
van de geestelijke en lichamelijke volksgezondheid „Protestantse
gezondheidszorg" niet achterblijven. In het september nummer
wordt aan deze ziekenhuiskwestie vrij uitvoerig aandacht ge
schonken en hoewel daarin gegevens zijn verwerkt, die we een
paar weken geleden reeds onder de aandacht hebben gebracht,
laten we dat artikel hieronder toch in haar geheel volgen. Hebben
we het wel, dan komt de gemeenteraad van Bergen op Zoom
vanavond weer in vergadering bijeen en zal deze voor onze om
geving ook zo belangrijke kwestie opnieuw ter tafel worden
gebracht, al was het alleen maar door de ingekomen stukken
(adressen kerken en gemeenten). „Protestantse Gezondheidszorg"
schrijft hierover als volgt
van het Algemeen Burger Gasthuis te ver
zoeken in plaats van „op te dragen"
binnen een maand te voldoen aan de wens
om het ministerie te berichten dat van Pro
testantse zijde van de bouw van een zie
kenhuis wordt afgezien."
Dit is toch wel een staaltje van onbe
hoorlijke voorlichting.
Terwijl alleen de K.V.P.-fractie in de
zaal blijft, spreekt men van een „milder
standpunt".
En bovendien wordt het A.B.G., lid van
de Vereniging van (Rooms-)Katholieke zie
kenhuizen, tot Protestants ziekenhuis ge
bombardeerd.
Over de zaak Bergen op Zoom zijn de
laatste woorden nog niet gesproken, want
de Protestanten in dit ziekenhuis-rayon en
dat is nog altijd 28 van de bevolking
slikken niet meer deze (Rooms-)Katholieke
wijze van handelen (ook een ambachts
school en een sportvereniging zijn op der
gelijke wijzen in uitsluitend R.K. handen
gekomen).
Met recht geldt voor hen
Bergen op Zoom houae zich vroom
't stuite de snode scharen
't hoopt zijn A.B.G. en recht op eigen
„home"
trouwelijk te bewaren."
Heemstede en Bergen op Zoom: het zijn
tekenen aan de wand. Daarom zeggen wij
ook ditmaal
PROTESTANTEN ZORGEN VOOR
PROTESTANTSE ZIEKEN
Toen op 28 september 1934 in een openbare raadsvergadering te
Tholen onder leiding van mr A. J. van der Hoeven de heer
V. Laban de vereiste eden had afgelegd, betekende zulks, dat de
derde generatie Laban achtereenvolgens deze functie op zich had
genomen. Dit betekent tevens, dat bijna een eeuw lang een Laban
op de thoolse secretarie zetelt, dan wel daar de scepter zwaait.
En wanneer per 1 oktober a.s. de tegenwoordige secretaris, de
heer V. Laban zijn 25 jarig jubileum gaat herdenken (de be
noeming was per 1 oktober 1934), dan wil dit tevens zeggen,
dat de gemeente Tholen aan deze drie generaties Laban heel wat
te danken heeft door bijna een eeuw van nijvere plichtsbetrachting
en enorm veel verzet werk. Noch de twee vorige geslachten, noch
de huidige jubilaris kan al dat werk verrichten zonder fouten of
gebreken, zonder ook maar eens te falen wie zou dat wel
kunnen maar het zelfs m^ ir globaal overziende kan men
niet anders dan tot de erkenning komen, dat de naam Laban
en de gemeentesecretarie van Tholen als het ware tot één zijn
samengegroeid.
Ziekenhuiskwestie aandacht in brede kring
Zonder vergunning geen bierverkoop
Drie generaties Laban zetelden op
thoolse secretarie
Eerste competitieronde
Bietencampagne begonnen
Vijf en twintig jarig ambtsjubileum
Ds. W. van Griethuysen
Dierenbescherming is geen sentimentaliteit maar sentiment en mentaliteit.
„Nu het geval Bergen op Zoom.
In deze Brabantse stad staat het Alge
meen Burger Gasthuis, een ziekenhuis dat
eerst geleidelijk aan zich met ziekenverple
ging ging bezig houden.
De leiding van het Algemeen Burger
Gasthuis ligt in handen van een college van
regenten, benoemd door de gemeenteraad,
want het A.B.G. is een gemeentelijk zie
kenhuis. Dit verhinderde echter niet, dat
de verpleging in handen kwam van de
zusters Franciscanessen van Bergen op
Zoom en dat het A.B.G. reeds jaren lang
staat ingeschreven als lid van de Vereni
ging van (Rooms-) Katholieke ziekenhuizen.
Officieel echter was het A.B.G. Ge
meente-ziekenhuis.
Van de negen regenten waren er vier
gekozen uit leden van de gemeenteraad, de
overigen uit de burgerij. Het was steeds zo,
dat twee niet-R.K. personen tot regent
werden benoemd, nl. één lid uit de burgerij
en één lid uit de gemeenteraad.
Vlak na de oorlog heeft het A.B.G. de
principiële goedkeuring van de Minister
ontvangen om tot de bouw van een nieuw
ziekenhuis over te gaan. Tot op heden is
hiervan echter niets gekomen.
Het is waarschijnlijk dat in de komende
maanden in dit blad uitvoeriger op de zaak
Bergen op Zoom zal worden ingegaan en
daarom wil „Ziekenwachter" niet al te
veel memoreren, maar toch dit
De niet-R.K. leden van de gemeenteraad
interpelleerden begin 1958 over het A.B.G.
Er was reden tot ongerustheid Er waren
moeilijkheden over een pensioen-regeling
voor het personeel: er zat geen vooruitgang
in de plannen tot vergroting van het A.B.G.;
aan enkele wensen welke sterk leefden bij
de bevolking inzake cantine en bezoekuren
werd geen gevolg gegeven.
Wat echter reden tot ongerustheid gaf
was de opzet om de medische staf geheel te
verroomsen, waarbij men zelfs zo ver ging
'n niet-R.K. medicus, welke reeds jarenlang
in het ziekenhuis praktijk uitoefende weg te
organiseren.
De geneesheer-directeur van het A.B.G.
schreef in een getuigschrift
„De omstandigheid dat het ziekenhuis is
aangewezen op een overwegend (Rooms-)
Katholieke bevolking, terwijl ook de sfeer
in het ziekenhuis (Rooms-)Katholiek is, is
oorzaak dat door het college wordt ge
meend, dat voor Dr. X. in dit ziekenhuis
geen blijvende taak is weggelegd".
Er gebeurde na de installatie van een
commissie die de zaken zou behandelen
achter de schermen een heleboel. Van R.K.
zijde werd opgericht de stichting St. Elisa-
beth-Ziekenhuis met de bedoeling 'n R.K.
ziekenhuis in Bergen op Zoom te bouwen.
Voor wie de stukken kent is het begrijpe
lijk, dat het er hierom gaat een niet alleen
in wezen, maar ook werkelijk R.K. zieken
huis te krijgen, waarvan het bestuur geen
openlijke verantwoording behoeft af te
leggen en uiteindelijk niet meer onder con
trole van de openbaarheid (Gemeenteraad)
staat.
Terecht verzetten de Protestantse, de
V.V.D. en R.K. Stadspartij-gemeenteraads
leden zich hiertegen, maar het R.K. plan
moest worden doorgedrukt.
Omdat de woordvoerder van deze groep
afwezig was, werd in de raadsvergadering
van 31 juli om een maand uitstel van de
behandeling van deze zaak verzocht.
Na een zeer uitvoerige bespreking staak
ten hierover de stemmen, zodat de agenda
niet gewijzigd werd en het probleem op
nieuw aan de orde kwam.
Negen leden van de gemeenteraad, onder
wie twee wethouders, verlieten daarop de
vergadering. Alleen de leden van de K.V.P.-
fractie bleven en zij besloten zonder hoofde
lijke stemming aan de kerkeraden van de
Ned. Herv. Gemeente, de Gereformeerde en
de Evangelisch Lutherse Gemeente te schrij
ven dat na de bouw van een R.K. ziekenhuis
het A.B.G. aan zijn huidige bestemming zou
worden onttrokken.
Om de stichting „St.- Elisabeth-Zieken-
huis" de gelegenheid te geven, en urgentie
verklaring voor de bouw van een zieken
huis te vragen, werd tevens besloten het
college van regenten van het Algemeen
Burger Gasthuis te verzoeken, af te zien
van de principiële goedkeuring die in 1948
door de minister van Sociale Zaken werd
verleend voor de bouw van een nieuw zie
kenhuis, en hiertoe binnen een maand te
besluiten.
Zo lagen dus de zaken op de avond van
de 31e juli.
Wie schetst onze verbazing toen het blad
van de (Rooms-)Katholieke Arbeiders Be
weging „de Volkskrant" op 1 augustus
schreef
„MILDER STANDPUNT IN ZIEKEN
HUISKWESTIE IN B. OP ZOOM (van
onze correspondent).
Bergen op Zoom, 1 aug. De gemeente
raad van Bergen op Zoom heeft vrijdag
avond in een bewogen zitting de kwestie
behandeld welke is gerezen rond de plannen
tot stichting van een (Rooms-)Katholiek
ziekenhuis ter vervanging van het ver
ouderde (Protestantse) Algemeen Burger
Gasthuis. De stichting die ijvert voor de
totstandkoming van het (Rooms-)Katho
lieke ziekenhuis had 't gemeentebestuur ver
zocht aan de regenten van het A.B.G. op
te dragen het ministerie van Sociale Zaken
mee te delen dat van hun kant geen gebruik
zou worden gemaakt van de financiële
goedkeuring voor de bouw van een nieuw
ziekenhuis. Vrijdagavond werd door enkele
raadsleden uitstel van de zaak bepleit. Toen
dit werd afgewezen verlieten de teleurge-
stelden de zaal, zodat alleen de K.V.P.-
fractie overbleef. Besloten werd de regenten
Bijna een eeuw
Het was op 30 juni 1870, dat Tholens
vroede vaderen met ingang van 1 juli tot
commies ter secretarie benoemden de heer
P. Laban, die op dat ogenblik al enkele
jaren als ambtenaar werkzaam was. 26 Jaar
was de grootvader van de tegenwoordige
secretaris van Tholen als commies werk
zaam. Per 24 september 1896 viel het raads
besluit, dat hij met ingang van 1 oktober
1896 als gemeentesecretaris werd benoemd.
En vanaf die tijd is het een Laban gebleven,
die op de administratieve afdeling van de
gemeente de scepter zwaait. Tien jaar later
overleed de heer P. Laban en zijn zoon,
de heer H. J. Laban, op dat ogenblik
werkzaam op de secretarie te Dordrecht
werd zijn opvolger. Een functie, die de
vader van de jubilaris van heden niet minder
dan 28 jaren bekleedde. En terwijl de heer
P. Laban reeds was geconfronteerd met de
brugkwestie de eerste aarzelende be
sprekingen heeft de heer H. J. Laban
de volle last daarvan in zijn periode moeten
dragen. Bescheiden op de achtergrond,
achter de schermen, had hij er niettemin
een groot aandeel in, dat de overbrugging
van de Eendracht in 1928 een feit werd.
Tenslotte is het zijn zoon, de heer V.
Laban geweest, die deze brug (in admini
stratieve zin) heeft moeten overdragen aan
het Rijk, wat welhaast nog meer inkt heeft
gekost dan de totstandkoming.
Op tijd meedoen
De heer V. Laban, op 28 mei 1910 te
Tholen geboren, kwam na de lagere school
en na nog enige tijd in de drukkerij van de
firma Pot te zijn geweest op 16 jarige leef
tijd op de thoolse secretarie bij zijn vader
te werken. Om zich verder te bekwamen
was hij hierna werkzaam op de gemeente
secretarieën van Den Helder en Spijkenisse
nadat de basisopleiding reeds door zijn
vader was gelegd. In 1932 behaalde hij het
diploma gemeente-administratie, toen hij al
weer als respectievelijk 2e en 1ste ambte
naar in Tholen werkzaam was, trouw en
voorbeeldig terzijde gestaan door wijlen dhr.
P. Blaas en door een broer van de jubilaris.
Bij zijn benoeming als sekretaris per 1 okt.
1934 kon men de gemeente-administratie dan
ook nog goed aan met 3 ambtenaren in
totaal. Nu heeft men alleen op de sekretarie
met 6 ambtenaren de handen vol en daaruit
alleen blijkt wel, dat de gemeentelijke ad
ministratie enorm werd uitgebreid. De sekre
taris wist met zijn tijd mee te gaan en
tijdig de bakens te verzetten. Zo was Tholen
de eerste gemeente in Zeeland die overging
tot in gerbuikname van een register van
ontvangst enen in 1936 werd aangesloten
bij het registratiestelsel. Wat er zich aan
administratie rompslomp heeft afgespeeld
rond de bruggeld-heffing en de liquidatie
daarvan laat zich moeilijk beschrijven. Er
was niet alleen een goed schrijfinstrument
voor nodig, maar nog veel meer een be
hoorlijke dosis diplomatieke tact, waaraan
het de jubilaris nimmer heeft ontbroken.
Toch waren de werkzaamheden minder
zwaar dan in deze tijd, in zoverre dan, dat
het alles gemakkelijker ging. Tegenwoordig
is men van de goedkeuring van zoveel in
stanties afhankelijk, heeft men in feite zo'n
beperkte zelfstandigheid, dat het allemaal
veel stroever en zeker veel ingewikkelder
is geworden. Dat echter de burgemeester
en met hem de raad steeds een ruim beleid
voerde, heeft de gemeente geen windeieren
gelegd.
Zeker, de laatste jaren vooral heeft men
zich drastisch moeten beperken, geraakte
men zelfs in menig opzicht ten achter bij
sommige naburige eilandgemeenten. De oor
zaak daarvan was, dat Tholen gelukkig
voor de ramp 1953 gespaard bleef, aan de
andere kant ook niet die faciliteiten ver
kreeg, welke de rampgemeenten gelegenheid
bood rioleringen, straten, pleinen en ver
wezenlijking van uitbreidingsplannen ver
sneld tempo uit te voeren. Het ruim beleid
dat in vroegere jaren in Tholen werd ge
voerd en het voordeel dat deze gemeente
voordien wel had boven de andere eiland
gemeenten: de brugheffing, is nog steeds
vruchtbare grond gebleken, al hebben de op
gelegde beperkingen daarin wel veel door
nen en distels gezaaid. Als centrumgemeente
is Tholen bovendien verplicht verschillende
dingen te laten voorgaan, boven plaatselijke
belangen, wat vanzelfsprekend ook aan de
begroting knaagt. Tijdens de 25 jarige
secretarisperiode van de heer V. Laban
werd de thoolse brug dus aan het Rijk
overgedaan, werd het raadhuis gerestaureerd
en is men met de hervormde kerk bijna
klaar, kwam de eerste nieuwe school van
een reeks, die er zal moeten komen en
waarvan (nieuwe ulo en huishoudschool) de
plannen dan ook al in een vergevorderd
stadium verkeren. De thoolse rondweg is
in dezelfde periode tot stand gekomen, waar
van de heer V. Laban het altijd heeft be
treurd, dat ze op de bestaande manier is
gelegd en daarmee de kom van de ge
meente als het ware heeft ingesnoerd. De
uitbreiding moet nu aan de overkant van
deze rondweg worden voortgezet, waardoor
straks het in aanleg zijnde nieuwe sport
veld, eventuele nieuwe scholen, enz. alleen
maar via die vrij drukke verkeersweg be
zocht kunnen worden. Zijn advies om de
weg via Molenvliet te leggen kon niet
worden opgevolgd, wat voor Tholen toch
spijtig blijkt te zijn.
Een bijzonder aardig object, dat momen
teel in wording is, is de bouw van 42 wo
ningen, in feite ontstaan door een verzoek
van een militair uit Woensdrecht om zich
in Tholen te vestigen. Dat dit voor de ge
meente en haar (middenstand)inwoners een
zeer belangrijk object is, behoeft geen na
dere uitleg.
Hachelijk moment
Eén van de meest kritieke dagen uit de
25 jarige secretarisperiode van de heer La
ban, was de 27ste oktober 1944, toen de be
zetter opdracht gaf tot evacuatie van Tho
len en hij in opdracht van het toen beperkte
gemeentebestuur de Ortscommandant in
Steenbergen moest vermurwen, daartoe bij
gestaan door de in Tholen bekende politie
man W. de Kok en mede vergezeld door
ds. J. Batelaan. De afgevaardigden wisten
het gedaan te krijgen, dat het evacuatiebevel
werd ingetrokken en men op eigen risico
kon blijven. Drie dagen later was Tholen
bevrijd. Over enkele weken is dat 15 jaar
geleden.
Andere aktiviteiten
De heer Laban heeft zich in die ambts
periode niet alleen beperkt tot het ijverig
vervullen van zijn secretariaatplicht. Juist
door zijn andere werkzaamheden is hij ook
in de andere eilandgemeenten voor velen
geen onbekende. Als secretaris van de com
missie tot bevordering der werkgelegenheid
Eiland Tholen heeft hij reeds veel en nuttig
werk mogen doen en had o.a. een belang
rijk aandeel in de organisatie van de vorig
jaar gehouden tentoonstelling „Dit Maakt
Tholen". Gedurende enkele jaren was hij
de administratieve motor van de organisatie
van het internationale zeehengelconcours,
een jaarlijks op tweede Pinksterdag terug
kerend evenement, dat aanleiding is geweest
tot een toenemend vreemdelingenbezoek. In
dit verband streeft dhr. Laban ook naar
een streek-VVV, omdat hij van mening is,
dat er met behoud van het eigen karakter
op het eiland, mogelijkheden zitten in de
„vreemdelingenindustrie". Daarbij zou hij
niet graag streven naar een soortement ker-
misontspanning, maar juist cm de toeristen
de rust van de streek onder het oog te
brengen en te propageren, dat de vreemde
lingen onze streek dienen te nemen zoals ze
is met behoud van haar eigen waarden en
die ook, inzonderheid met betrekking tot
het houden van de rustdag, te eerbiedigen.
Zelden zit de jubilaris zonder initiatieven
en nu de internationale zeehengelsport hier
op het eiland zijn basis kreeg, nu hij na
dien weer al het initiatief nam tot het hou
den van een windhondenrace, nu hij op
richting van de plaatselijke schietvereniging
stimuleerde, zit hij al weer te denken aan
de mogelijkheid tot het organiseren van een
„hobby-tentoonstelling" in de streek.
Niet somber inzien
De jubilerende gemeentesecretaris van Tho
len zegt de toekomst voor de streek niet
somber in te zien. En dat niet alleen omdat
de streek de laatste jaren in elk geval meer
in de belangstelling is geplaatst, maar vooral
vanwege de plannen die er ten aanzien
van West-Brabant in de maak zijn. Het
Kreekrakplan is zo dicht bij, dat het haast
niet anders kan of Tholen wordt verzor
gingsgebied. Decentralisatie van industrie
is nodig en is ook het regeringsstreven. Het
Kreekrakplan maakt dus een goede kans en
dan zou het wel eens zo kunnen zijn, dat
we de industrie hier niet naar toe behoeven
te halen, omdat er in de directe omgeving
zoveel werkgelegenheid is, dat Tholen zich
minstens kan handhaven, zo niet kan uit
breiden. Zoals het met een streek VVV
moet, zo zal het ook bij de werkgelegen
heid moeten zijn: probeer als streek een
vinger in de pap te houden, aldus de me
ning van de heer Laban.
Mei erkentelijkheid gewaagde de ju
bilaris tenslotte van de medewerking, die
hij zowel van gemeentebestuur als van
de andere ambtenaren in deze periode
heeft mogen ondervinden. Daardoor te
meer kan hij met vreugde en dankbaar
heid op de afgelopen 25 jaar terugzien.
Eind september 1934 werd tijdens een
bijzondere raadsvergadering afscheid ge
nomen van zijn vader als gemeente-secre
taris en werd de heer V. Laban beëdigd.
Tegen 1 oktober a.s. des namiddags om
4 uur heeft de burgemeester weer een
openbare vergadering uitgeschreven, nu
in verband met het 25 jarig jubileum van
de derde generatie Laban. Daarna zal er
voor gemeente-ambtenaren en kennissen
in de raadszaal worden gerecipieerd.
Reeds bij de aanhef hebben we er op
gewezen, dat ook deze jubilaris niet
foutloos en niet zonder gebreken was
en dat zo min als wie ook, kón zijn.
Maar evenals bij de aanhef houden we
het er tenslotte op, dat Tholen aan drie
generaties Laban, inwoners heeft gehad
en heeft, die het belang van hun ge
meente zelden uit het oog hebben verlo
ren, zodat we met volle vrijheid de tolk
van velen weten te zijn, wanneer we de
thoolse gemeentesecretaris met zijn 25-
jarig ambtsjubileum gelukwensen en hem
en zijn gezin nog vele gezonde jaren
in zijn geliefde geboorteplaats toewensen.
Aan de literatuur over het eiland Tholen
is dezer dagen een boekwerkje toegevoegd,
waarop we gaarne in ons blad de aandacht
vestigen.
De heer W. van Gorsel, die te Amster
dam studeert en zeer veel belangstelling
heeft voor de geschiedenis van het eiland
Tholen, in het bijzonder voor die van zijn
geboorteplaats St. Maartensdijk, heeft een
nauwkeurig onderzoek ingesteld naar de
kerkelijke historie van de „Smalstad" en de
vele interessante gegevens verwerkt tot een
lezenswaardig boekje, dat ons een kijkje
geeft op het kerkelijk leven in vroeger
eeuwen.
Het schildert ons eerst de Middeleeuwse
toestand van de Smalstad onder het bestuur
van de Graven van Borsele. In die tijd
1400) werd de monumentale kerk ge
bouwd, die nog altijd in het stadsbeeld
domineert. Frank van Borsele verhief in
1435 de parochiekerk tot kapittelkerk met
een college van een deken en tien kanun
niken.
Het licht der Reformatie brak op het
eiland Tholen al vroeg door, maar werd
even spoedig weer gedoofd tengevolge van
de maatregelen van Alva. Pas toen in 1577
de stad Tholen overging naar de Prins van
Oranje, en de geestelijkheid het eiland moest
verlaten, kon de Hervorming zich breder
ontplooien.
In 1621 ontstond er een conflict tussen
de kerkelijke en de burgerlijke overheid
over een predikantsberoeping, dat tot 1627
heeft geduurd en waarin de drost, Cornelis
Liens, de hoofdrol speelde. In dezelfde tijd
had de Kerk te strijden tegen de Doopsge
zinden, die te St. Maartensdijk vergaderden
en tegen de hernieuwde activiteit van de
Roomse Kerk, die van Brabant uit probeer
de, het verloren terrein te herwinnen.
Een afzonderlijk hoofdstuk is gewijd aan
de figuur van Ds. Carolus Tuinman, die de
Herv. Gem. diende van 1687 tot 1691 en
die in de geschiedenis bekend is gebleven,
niet alleen als schrijver van theologische
werken, maar ook als dichter van stichtelijke
verzen.
Interessant is ook het hoofdstuk over „de
gezangendominee" Jan Hoogendorp, die van
1802 tot 1840 te St. Maartensdijk heeft
gestaan.
De bejaarde lezers zullen wellicht genieten
van het voorlaatste hoofdstuk, dat ons ver
telt van Ds. J. G. Ormel (1873-1891), die
verschillende bejaarde inwoners zich nog
zullen herinneren.
Uiteraard kunnen we slechts enkele gre
pen doen uit dit werkje, dat zeer rijk is aan
historische gegevens. Bij een dergelijke
studie bestaat het gevaar, dat het plaatselijk
een zo sterk accent krijgt, dat men het grote
verband uit het oog verliest, m.a.w. dat men
„door de bomen het bos niet meer ziet".
Aan dat gevaar blijkt dit werkje ontkomen
te zijn. Wel laat het ons 'n stuk plaatselijke
kerkgeschiedenis zien, maar dan in het raam
van de tijd en van het grote geheel.
Het boekje, dat getiteld is „De Maartens
kerk in de Smalstad", telt 107 blz. en is
verdeeld in veertien hoofdstukken, vooraf
gegaan door een inleidend woord van de
plaatselijke predikant, Ds. J. van der Haar.
Verder bevat het nog drie bijlagen, waar
onder de volledige predikantenlijst vanaf dé
Reformatie tot heden, en een uitvoerige
literatuurlijst. De tekst is verlucht met vijf
foto's op kunstdrukpapier. Een lichtblauw
omslag, waarop een afbeelding van kerk en
toren is afgedrukt, maakt het tot een aan
trekkelijk geheel. Het boekje is gedrukt bij
de fa. C. Dieleman te Tholen.
De heer van Gorsel heeft het vele werk,
dat aan het opsporen van de bronnen en
het ordenen van de gegevens verbonden
was, geheel belangeloos verricht en zijn
manuscript ter beschikking gesteld van de
Restauratiecommissie, die de uitgave voor
haar rekening nam.
De opbrengst van het werkje, dat ver
krijgbaar is tegen de lage prijs van 2.95,
(of 3.15 per post) komt dus geheel ten
goede aan de restauratie van de Smerdiekse
kerk. Men kan het bestellen bij de penning
meester van de Restauratiecommissie, de
heer J. M. Kauffman, Markt 14 te Sint-
Maartensdijk.