FRIDOR
Kapitein Klakkebos
G. L. de Leeuw
Dienstbode
„DE SCHELDE"
Eekelen-Boschmam
Besling-Optiek
four éeui
A. GOEDEGEBUURE
op de Leeuwenjacht
CLARA VAN VEEN
Een terugblik
Algemene
T uinbouwcursus
Gesprongen en
Dominestraat 9
ROOSENDAAL
Telefoon 3468
f 60.per maand
Bijverdienste
aangeboden
ruwe handen
DAMESHOEDEN
C. A. van Splunter
De N.V. Koninklijke Maatschappij
te Vlissingen
Scheepsbouw-metaalbewerkers
Lassers
Lichte plaatwerkers
Pij pen-monteurs
Bankwerkers
Draaiers
Fraisers
Zware brilmonturen
AUDIUM-hoortoestellen
onder No. 76
onder No. 128
Te koop
Nieuwe grofe voorraden Legerkleding
HET TEHUIS VOOR OUDEN VAN DAGEN (XI)
Heden overleed, zacht en
kalm, mijn geliefde Man,
onze Vader en Groot
vader,
LEENDERT
GUILJAM Azn,
in de ouderdom van 72 jaar
en 8 maanden.
Uit aller naam,
Wed. L. Guiljam-
Bergers
Kinderen en Klein
kinderen.
Zaamslag, 27 Sept. 1954.
Valwijk C 57.
De teraardebestelling zal
plaats hebben op Donder
dag 30 Sept. 1954 te
Zaamslag, om 2 uur.
DE WAARDEBON VOOR DEZE WEEK
Bij 2.50 aan artikelen met 10% korting
2 staven (6 stukken) DRIESPANZEEP van 54 voor 36 ct
Voor Uw boterham 100 gr. SCHOUDERHAM 63 ct, met 25 zegels
(12 EXTRA)
Om te tracteren: 250 gr. Speculaas 48 ct, 10% korting
100 gr. Droptoffees 28 ct, 10% voordeel
A.s. Winter zal er te
THOLEN een
worden gehouden.
Opgave tot 10 October a.s. bi]
J. L. v. d. Berge, Tholen
H. de Kuijer, Oud-Vossemeer
Murre, Poortvliet
Voor de vele blijken van deelne
ming en belangstelling tijdens de
ziekte en na het overlijden van
onze geliefde Vrouw, Moeder,
Behuwd- en Grootmoeder
Mejuffrouw
Jacoba Polderman-geb. de Haan
betuigen wij onze hartelijke dank,
inzonderheid aan dokter van Es
voor de geneeskundige hulp en
aan zuster Krijger voor de liefde
volle verpleging aan haar bewe
zen.
Uit aller naam,
Anth. Polderman en kinderen
St. Annaland, September 1954.
Voor Uw blijk van deelneming,
betoond bij het overlijden van
onze innig geliefde Vader, Be
huwd- en Grootvader
David Karei Rijstenbil
betuigen wij onze hartelijke dank.
Uit aller naam,
C. Rijstenbil
Scherpenisse, September 1954.
VRAAGT
inclusief belasting en ziekenfonds
VOOR DAG EN NACHT
mooie kamer met centrale verwar
ming, radio. Werkschorten en
witte schorten vrij.
Werkster 2 dagen per week
ZONDAGS VRIJ
door de verkoop van Koffie,
Thee en Cacao aan particulieren,
van le klas fabriek.
Zij, die over veel rel. beschikken,
gelieven te schrijven onder no. 73
aan de Agente Eendrachtbode te
STAVENISSE.
Swaab's zalven verzachten
genezen,
Gedurende het seizoen de laatste
modellen en een grote sortering
atelierhoeden, in het betere en
voordelige genre.
Speciaal adres voor
vrouwenhoeden
Aanbevelend,
KERKSTR. 13—15 - THOLEN
ozaaql:
Geoefende of geschoolde werknemers kunnen zich
persoonlijk aanmelden elke werkdag van 912.30
uur en van 1417.45 uur op het Hoofdkantoor, af
deling Personeelszaken.
Schriftelijke aanmeldingen te richten aan de N.V.
Koninklijke Maatschappij „De Schelde" te Vlissingen,
afdeling Personeelszaken.
Goede lonen
Goede gociale en andere
voorzieningen
SPlbWIVKtp-
TE KOOP: Een i. g. st. z. radio,
houten kast. Stoofstraat 4, Tholen
HET ADRES voor Bedrijfs- Re
genkleding en Rubberlaarzen. A.
C. Quist en Zn.. Brugstraat 21,
Tholen.
TE KOOP een Electrische Was
machine, z. g. a. n., met Wringer.
Tevens een prima Kamerbiljart.
Jac. Robbe, Oud-Vossemeer.
*o*ts:meest«aat s__,
acnqcN OP ZOOM TÊL.291
speciaal voor heren
Fortuinstraat 12
BERGEN OP ZOOM
Alleenverkoop van
Vraagt ons advies
TELEFONISCH
AANGESLOTEN
Poortvliet -
„De Lente'
G. A. DE HOND Jr.
30, Tholen.
Vanaf 1 October wordt het
WEKELIJKSE SPREEKUUR
van het Consultatiebureau voor
Tuberculosebestrijding voor Tho
len en St. Filipsland gehouden in
het Nieuwe Consultatiebureau te
Bergen op Zoom, Zuid-Oostsin
gel (bij Station),
De Districtstuberculose-arts
Dr. J. M. van Daal.
OUD-VOSSEMEER: Zitting 6
Oct. bij de Wed. van Dijke, Zil
verstraat. Van 26 uur. Steeds
de le Woensdag van de maand.
Zr. Rijstenbil-Scheffer - Voet
specialiste.
TE KOOP: Eiken spekton. Chr.
M. Christiaanse, Walstraat 2 te
Tholen.
TELEFONISCH
AANGESLOTEN
A. LINDHOUT, Molenweg
ST. MAARTENSDIJK
Landbouwer, Pluimvee-opfokker
ZAAISCHOKKERS en
1 gemet VOEDERBIETEN
bij JAN DE RIJKE
B 54 - Stavenisse.
50 /aar Zwitserse ervaring
U kunt er zó vlug en handig
mee stoppen en verstellen,
dat U tijd overhoudt om
van alles zelf te maken.
Zo haalt U de prijs er
dubbel en dwars uitl
Vergelijk de prijs dn vergelijk de Fridor
VRAAG GRATIS LUXE FOLDER AAN bij
SD mr j
Antw.str. 14 - Tel. 758 - Gr. Markt 36 - B.o.Zoom
LEREN JASSEN EN VESTEN.
De betere REGENKLEDING tegen lage prijzen.
Speciale verkoop R.A.F. WINDJACKS EN
BROEKEN.
Verkoping Zaterdag 2 October van 11.0012.30 uur, stand
plaats Kaaij te Tholen; 1.002.30 uur Markt te Oud-Vosse
meer; 3.004.30 uur Markt te Poortvliet; 5.006.30 uur
Oostvest te St. Maartensdijk.
iiv mi"
dooi
G. Th. ROTMAN
81. Sinjeur was dus gevangen. Even later
lag hij, netjes gebonden, naast de luipaard,
die de negers al gebonden hadden. En nu
trokken de inboorlingen aan 't werk, om
ook voor de nieuwe gevangenen een rol
lend hok te maken. Maar opeens riep de
kapitein, op een naderende stofwolk wij
zend: „Wat is dat
öz. Het was Kookmebotje, die hen, door
snelvoetige dragers gedragen, achterna
kwam. „Kookmebotje, kiespijn schreeuw
de hij: „blanke man helpen I" -„Het watje
zal uitgewerkt wezen zei de kapitein, en,
met 'n gezicht alsof hij zijn leven lang
tandarts geweest was, zei hij: „Tja, dan
moet de kwaje kies er maar uit
Wie het voorrecht heeft af en toe enkele
ogenblikken te vertoeven bij Huize Ten
Anker in aanbouw zal ervaren dat het geen
gemakkelijke taak is het iedereen naar de
zin te maken en indien de architect, de heer
Wesselo dit met zijn ontwerp beoogd heeft
dan zal hij zeker in zijn verwachting teleur
gesteld worden.
Critiek uit te oefenen op het werk van een
ander hoe welwillend soms ook schijnt
een gave te zijn, die aan vele Nederlanders
niet onthouden is. En er zijn zo van die
mensen, die bij het uitbrengen van hun cri-
tiek, een herhaald gebruik maken van het
werkwoord kunnen. Indien dat woordje kun
nen in onze taal ontbreken zou, zouden zij
met stomheid geslagen zijn.
Nou, mijnheer, wat zeg U van ons ge
bouw Ja, wat zal ik zeggen, het had wel
een beetje anders gekund. Die aanbouw
rechts, die had wel wat hoger opgetrokken
kunnen zijn. En als die uitbouw links een
paar meter achteruit gezet was, had de
conversatiezaal wat beter uit kunnen komen.
Die bloembakken op het terras hadden wel
wat lager kunnen zijn. En wat het torentje
betreft, dat had mooi gebruikt kunnen wor
den voor het aanbrengen van een luid-
klokje. De grote tuin vóór, die hadden ze
wel kunnen benutten voor het aanleggen
van een vijver midden in een prachtig gazon
en die grote lap achter, als die nu eens
klaar gemaakt werd als moestuin, dan had
den die oude mensen hun vrije tijd nuttig
en aangenaam kunnen besteden. De kamers
hadden wat groter kunnen zijn en de gang
wat smaller.
Hier had een lichtpuntje bij gekund en
daar gemakkelijk een gemist. En als ze dan
alles gezegd hebben vatten ze het nog eens
kort samen: Het is wel mooi, maar het had
anders gekund.
Weet U waar ik aan denken moest, toen
ik deze mensen zo hoorde praten. Aan een
voorval ons medegedeeld door Ds. J. M.
van Krimpen in zijn onlangs verschenen
zeer lezenswaardig boek „In de Oude
Stadswijk".
Een van de dames uit deze oude stads
wijk, waarmede U kennis maakt, is de 14
jarige Clara van Veen, wier levensbehoeften
enkel gevormd worden door Nylons, mooie
blouses, poeder en lippenstift en wier
levensideaal is te worden als Doris Day.
Welke zij met duizenden hare vriendinnen
vereert. Als ik U vertel, dat Moeder van
Veen ons beschreven wordt als een vrouw,
die na driemaal ten stadhuize in de geluk
kige echt te zijn verbonden, zoals ze zelf
zegt, later verstandiger geworden is en zich
niet zo gauw meer laat strikken, zal het U
niet verwonderen, dat haar enige dochter,
die ze van haar tien kinderen nog thuis
heeft, zich nu nietbepaald beroemen kan op
een goede opvoeding en zal het U niet
bevreemden dat Ds. van Krimpen en zijn
medewerkers van oordeel zijn dat een ver
blijf van Clara in het Internaat de Rank
te Groningen zeer aan te bevelen is.
Na veel gepraat wordt Clara bereid ge
vonden deze grote stap in haar jonge leven
te doen. In een volle coupé van de trein
naar Groningen zit ze met nog enkele
vriendinnen op reis naar het Internaat. Op
vallend door haar reeds volwassen zijn
vraagt een medereiziger haar naar haar
leeftijd. Onmiddellijk antwoordt ze dat ze
twintig is. En wanneer de man enigszins
verwonderd kijkt, voegt ze er aan toe: Ik
had je moeder kunnen zijn, maar gelukkig
wou je vader niet.
Mogelijk is Uw reactie, wanneer U dit
stukje gelezen hebt deze: ik had beter het
boek van Ds. van Krimpen zelf gelezen
kunnen hebben.
Dan hoop ik dat het daar niet bij blijft,
maar U het ook doet.
U zult er geen spijt van hebben en het
kan de moeilijke arbeid onder de ten onder
gang gedoemde jeugd van deze oud Rotter
damse stadswijk alleen maar ten goede
komen.
En voor wat Ten Anker betreft zou het
woordje kunnen er in beperkten mate door
gebruikt kunnen worden.
Het is een markant symptoom
van de menselijke geest, dat vaak
het verleden idealiseert zonder zich
daarbij meestal rekenschap te geven
van het feit, dat geen enkele periode
in de historie het gewenste ideaal
benaderde. Daarvoor verraadt de
ontwikkelingsgang der historie te
duidelijk het ingrijpen van de mens
zelf. En waar de mens nooit een
staat van volmaaktheid bereikte,
konden zijn daden ook geen ideale
samenleving scheppen. Elk terug
verlangen naar die „goeie, oude tijd"
is derhalve dwaas en getuigt van
een infantiele geest. Objectief be
schouwd is onze moderne tijd niet
beter, maar ook niet slechter dan de
tijd van onze groot- en overgroot
vaders. Ter staving van deze bewe
ring zullen wij eens een terugblik
werpen op de toestanden in de ne
gentiende eeuw, de eeuw die door
de oudere generatie nog vaak als
een bijzonder gelukkig tijdperk
wordt afgeschilderd.
In de eerste plaats treffen ons dan
de toenmalige wantoestanden op so
ciaal gebied. Onmenselijk lange
werktijden tegen een schamel loon,
waarvoor niet eens de allernoodza
kelijkste levensbehoeften gekocht
konden worden. In de steden ver
diende een arbeider hoogstens een
dagloon van 1.op het platte
land was dit soms de helft en min
der. Onhygiënische toestanden met
als gevolg het herhaaldelijk uitbre
ken van ernstige epidemieën waar
door duizenden ten grave gesleept
werden. Zo maakte de cholera in
1866 21.000 slachtoffers, terwijl een
pokkenepidemie in 1871 aan 19.000
mensen het leven kostte. De volks
gezondheid stond in die jaren als
gevolg van de geringe kennis die
men omtrent vele ziekten had en de
slechte woningtoestanden nog op
een uiterst laag peil. In Amsterdam
leefde in 1858 een tiende van de be
volking in kelderwoningen. Een be
hoorlijke drinkwatervoorziening be
hoorde in vele gemeenten tot de
wensdromen van slechts enkele
vooruitstrevende geesten, het meren
deel der bevolking was totaal on
kundig van het gevaar dat school in
het gebruik van gracht- en sloot
water. De afvoer van faecaliën liet
door het ontbreken van een doel
matige riolering alles te wensen
over, zodat juist in tijden van be
smettelijke ziekten hierin een be
smettingshaard van de eerste orde
aanwezig was. Maar ook in de jaren
dat er geen pokken of cholera heer
sten, was de dood een veel geziene
gast in de woningen der arbeiders.
Zeer groot was bijv. de zuigelingen
sterfte. Van elke vier kinderen die
geboren werden, stierf er één voor
het einde van het eerste levensjaar.
De gemiddelde levensduur van
mannen en vrouwen was ongeveer
de helft van de tegenwoordige. Het
motaliteitscijfers was onder de
arbeidende bevolking bijzonder
hoog. Bij de aanleg van de Staats
spoorwegen werden zelfs vele
vreemdelingen te werk gesteld, wijl
de Nederlandse werknemers door
ondervoeding voor deze zware ar
beid niet geschikt bleken.
Door de hoge vlucht welke de
industrie ook hier te lande nam,
deed het euvel van de vrouwen- en
kinderarbeid bij ons eveneens zijn
intrede, al nam het niet die afschrik
wekkende vormen aan als in Enge
land. Toch kwamen ook in ons land
op dat gebied treurige toestanden
voor. Kinderen van 8 jaar maakten
bijv. in Leiden arbeidsdagen van 14
a 15 uur. In bedompte en slechts ge
ventileerde lokalen, zonder behoor
lijke voeding, werden deze onge
lukkige stumpers spoedig een prooi
van allerlei kwaadaardige ziekten,
waaraan zij op jeugdige leeftijd
stierven. Een ouderdom van 50 jaar
was in die tijd voor deze slacht
offers van het industriële groei
proces een uitzondering. Bovendien
stonden deze kinderen dan nog her
haaldelijk bloot aan diverse straf
maatregelen, waaronder kastijding,
omdat zij hun werk niet altoos even
feilloos verrichtten.
"*t>aar er geen leerplicht bestond,
was het schoolverzuim onstellend
toegenomen. Uit een rapport van
1860 blijkt, dat 30% in de leeftijd
van 6 tot 9 jaar en zelfs 50% in die
van 9 tot 14 jaar de school niet be
zochten. Trouwen, het onderwijs
dat gegeven werd, betekende over
het algemeen niet veel. Van een
Amsterdamse school lezen we, dat
niet minder dan 1050 leerlingen op
lange, lage banken zonder leuning
in één groot lokaal bijeenzaten. Er
werd 's morgens drie en 'smiddags
twee en een half uur aan één stuk
les gegeven door acht hulponder
wijzers en elf kwekelingen onder
de directe leiding van een boven
meester. En deze school gold nog
als een modelinrichting Vóór 1859
werden de scholen niet verwarmd.
Meermalen gebeurde het, dat de
kinderen 's winters niet konden
schrijven, omdat de inkt bevroren
was.
Is het te verwonderen dat de
arbeider, afgestompt door al deze
ellende en misère zijn troost in de
alcohol ging zoeken Het drank
misbruik had ongekend grote af
metingen aangenomen en droeg er
op zijn beurt weer toe bij om de
armoede nog verschrikkelijker, de
verpaupering nog afschuwelijker te
maken. Zo leefde een belangrijk
deel van de Nederlandse bevolking
in wanhopige omstandigheden waar
van men zich thans maar moeilijk
een voorstelling kan maken. Wie
daarom in verheerlijkende termen
over een voorbije periode wil spre-
ken, dient eerst nauwkeurig na te
gaan of zijn woorden wel steek
houdend geacht kunnen worden.
Soms kan een oppervlakkige terug
blik ons reeds tot het inzicht doen
komen, dat vroegere tijden evenmin
ideaal genoemd kunnen worden als
de onze. Kort samengevat kunnen
wij dan ook zeggen dat de mensheid
er in materiëel en technisch opzicht
op vooruit is gegaan, doch wat
levensstijl en moraal betreft nog
weinig of geen vorderingen ge
maakt heeft.
