Weekblad voor het Eiland Tholen en St. Filipsland
UIT EIGEN LAND
De Omgang der Ned. Herv. Kerk te Tholen.
^,wm>rdam
B
aiansopruiming*
ZONDAGSDIENST
ARTSEN
4
KENT U ONZE BRANDPOLÏS
MET VASTE TAXATIE?
1
6e Jaargang No. 8
6 Januari 1950
Uitgevers Firma C. Dieleman en G. Heijboer Abonnementen 1.— per
Redactie Kerkring A473, St.Annaland - Telefoon 47 kwartaal franco p.p. 1.25
Administratie Oudelandsestraat 9, Tholen - Tejef. 57 - Giro 124407 Prijs per nummer 8 cent
Advertenties worden tot uiterlijk Donderdagmiddag 1 uur aangenomen
Advertentiën 0.10 per millimeter Minimum 2.00
Spierinkjes tot en met 20 woorden 1.00, elk woord meer 0.05
Nieuwjaarswensen.
Luchtvaartmaatschappij en,
Loonsverhoging en dergelijke.
ONS LAND heeft een rustige
week achter de rug. Het heeft er
alle schijn van, dat iedereen de
volle aandacht heeft gericht op
de jaarwisseling. Inplaats van
krasse uitspraken te doen over
het heden of de naaste toekomst
heeft menigeen zich op de vlakte
gehouden en er de voorkeur aan
gegeven een „al wat wenselijk
is" te mompelen. Daar kan dan
ieder op zijn beurt vrije keuze uit
doen.
Toch is het oude jaar niet ver
gleden, zonder dat een vooraan
staand ondernemer een belang
rijke beslissing bekend heeft ge
maakt. Het was in dit geval de
heer Frits Diepen, die mededeel
de, dat de Aero-Holland, de
maatschappij, die onlangs in
Noorwegen een Dakotamachine
verloor, waarbij een groot aantal
joodse kinderen omkwam, haar
vliegbedrijf gaat staken.
Er ligt ongetwijfeld verband
tussen deze laatste vliegramp en
het staken van de vliegdienst
doch de heer Diepen verklaarde
tevens, dat de K.L.M. door de
regering zodanig geprotegeerd
wordt, dat een redelijke exploi
tatie van een andere Nederlandse
vliegdienst niet mogelijk is.
Het is uiteraard ook een vraag
of het wel wenselijk is in ons
land de krachten te versnipperen
en door onderlinge concurrentie
de positie ten opzichte van bui
tenlandse maatschappijen te ver-
verzwakken. Mogelijk, dat de
toekomst nog een vergelijk
brengt tussen alle geïnteresseerde
partijen
Op de laatste dag van het
jaar dan, werd de inhoud van het
rapport over de vliegramp van de
„Franeker" bij Bombay gepubli
ceerd. Duidelijk bleek hieruit, dat
de stationsdienst gezien de om
standigheden niet de juiste aan
wijzingen heeft gegeven voor de
gezagvoerder van de ongelukki
ge machine. Zo heeft het vlieg
bedrijf in het algemeen, door zijn
zeer snelle ontwikkeling klaar
blijkelijk op vele plaatsen te kam
pen met tekort aan voldoende
geschoolde krachten. Hierdoor
heeft de veiligheid in ernstige
mate geleden, de laatste jaren.
SOEPEL
DE BESPREKING tussen werk
gevers en werknemers over de
toegestane loonsverhoging van
vijf procent verlopen in vele be
drijfstakken soepel, d.w.z. met
name bij de grote industriën. Bij
de middenstandsbedrijven liggen
de zaken veelal anders en voor
het college van rijksbemiddelaars
zal in deze sector ongetwijfeld
nog veel werk aan de winkel ko
men. De Nederlandse Spoor
wegen houden de beslissing nog
in beraad in verband met de
tariefsverhoging, die door de
directie noodzakelijk wordt ge
acht, wil men het personeel
inderdaad de vijf procent loons
verhoging toestaan. En bij de
P.T.T. is de toestand zo weinig
rooskleurig, dat er voorlopig nog
wel geen salarisverhoging zal
worden gegeven.
Hier heeft de regering het
laatste woord. Zal bij stijgende
vervoerstarieven de drukte bij de
N.S. niet ernstig gaan tanen en
het deviezeneisende vervoer per
auto wellicht nog meer toene
men Of moeten de Spoorwegen
en ook de P.T.T. met aanzien
lijke tekorten gaan werken Het
zal Minister Spitzen nog wel
heel wat hoofdbrekens kosten
aleer de beslissing is gevallen.
Nog veel soepeler toont zich in
deze dagen de handel. Overal
(ont)sieren grote, dikwijls kleu
rige affiches de étalageruiten in
de winkelstraten: Balansoprui
ming". En in de eerste dagen
van de maand is de portemonnaie
doorgaans nog vrij goed gevuld,
dus trekt de nederlandsche huis
vrouw uit op allerhande koopjes.
Velen van hen zullen de kans
zien de gulden prijsverhoging
voor anthraciet terug te verdie
nen, voor deze van regerings
wege wordt terugbetaald.
De bijna op non-actief gestel
de levensmiddelenkaart wordt
daarvoor nog eens in volle glo
rie hersteld. Bon nogoed
voor ƒ1, Zo op het eerste
gezicht lijkt het niet onaantrek
kelijk van de regering nu en dan
wat geld toegewezen te krijgen.
Kan het belastinggeld ooit beter
worden besteed
Een belangrijke gebeurtenis
tenslotte is het vertrek van Prins
Bernhard naar de West. Het is
van het grootste gewicht, dat
Z. K. H. deze goolwill-reis on
derneemt. De band tussen Ne
derland, Suriname, en de Ned.
Antillen zal er door worden ver
sterkt en dat is geen overbodige
weelde. Moge hij straks behou
den naar het vaderland terugke
ren.
Op DE AMSTERDAMSE
beurs is men in de afgelopen
week ook al optimistischer ge
stemd in geldzaken. Vooral ten
aanzien van Indonesische fond
sen werden flinke prijsstijgingen
genoteerd en was er weer enige
handel. Een en ander is echter
gebaseerd op toekomstverwach
tingen inplaats van op reële be
drijfsresultaten. Het is dus zeer
de vraag of er niet weldra weel
een inzinking komt.
NIEUWJAARSRECEPTIE DOOR H.M. KONINGIN JULIANA EN
Z.K.H. PRINS BERNHARD VOOR HET CORPS DIPLOMATIQUE
IN HET KONINKLIJK PALEIS TE AMSTERDAM
De Koningin en Prins Bernhard inspecteren de erewacht
en groeten het vaandel van de Jagers
Er is reeds dikwijls over de
kerk in Tholen geschreven. Niet
temin zal nog steeds een artikel
over dit monumetale gebouw
dankbaren lezers vinden. Dit is
de reden, dat ook ik het heb ge
waagd over deze majesteuze
tempel iets te schrijven.
Wie de pilaren in de ooste
lijke gevel der kerk vergelijkt
met die in het koor, moet de
grote gelijkenis tussen beide er
kennen. Let hij bovendien op de
afgebroken aanzetten voor de
kruisgewelven, dan moet hij be
sluiten, dat aan die zijde der
kerk een groot stuk verdwenen
is. Kenners van katholieke ker
ken zeggen ons, dat dit stuk een
omgang moet geweest zijn. Ik
herinner er aan, dat op blz. 236
van de „Voorloopige lijst der
Nederlandsche monumenten van
geschiedenis en kunst, Deel VI,
Provincie Zeeland", sprake is
van „een niet voltooiden, of we
der afgebroken omgang" van de
kerk van Tholen. Ook de heer
C. Hollestelle was overtuigd, dat
de kerk een omgang heeft gehad.
Men leze daarvoor zijn artikel
over de Thoolse kerk in de Nov.
afl. van „Het Huis Oud. en
Nieuw", jaarg. 1910. Op de
plattegrond der kerk tekende hij
ook de omgang aan de Oost
zijde der kerk. Deze was op die
•tekening een zuiver Latijns kruis.
Over deze omgang zal natuur
lijk pas uitvoerig geschreven
kunnen worden, als aan de
Oostzijde fondamenten bloot ge
legd worden. Die stenen zullen cfs* "tikel van de Satisfactie
kunnen snreken" afschrijven. Minder sterk moest
Nu rijzen de vragen: „Wan- echter hun. verontwaardiging
neer en waardoor verdween die
omgang Om deze vragen te
beantwoorden gebruikte ik in de
eerste plaats als bronnen de
stadsrekeningen van Tholen. In
die van 1578 vond ik enkele pos
ten van reis- en verblijfkosten
van koeriers van de Thoolse ma
gistraat. Men had echter de ze
ker zeer eigenaardige gewoonte
om in die posten ook een be
knopte inhoud van die brieven
op te nemen. In die posten werd
dus geschiedenis van Tholen ge
schreven. Zo vond ik, dat op 5
Oct. brieven aan Couwerffen in
Middelburg werden verzonden
met het bericht, dat de kerk in
stukken gesmeten was. Couwerf
fen was afgevaardigde van Tho
len in de Staten van Zeeland en
lid van Gecommitteerde Raden.
Hem werd verzocht dit bericht
over te brengen aan zijn mede
raden en hun te vragen, hoe zij
daarover dachten. De magistraat
van Tholen verklaarde, dat het
misdrijf in strijd was met de
Pacificatie van Gent en de Sa
tisfactie van Tholen, Nu meen
ik niet bezijden de waarheid te
zijn, als ik beweer, dat vele le
zers niet op de hoogte zijn met
die Satisfactie of voldoening. Om
die lezers dan ook te overtuigen,
dat de katholieke magistraat te
recht zeer verontwaardigd was
over die beeldenstorm en „kerk-
brake", wil ik in een bijlage het
zijn op grond van de Pacificatie.
Deze bepaalde ten opzichte van
godsdienstvrijheid voor de Ka
tholieken alleen, „dat zich nie
mand buiten de grenzen van
Holland en Zeeland tegen 't
Roomsche geloof zou verzetten".
Het bericht van de „kerkbra-
ke is natuurlijk sterk overdre
ven. Tot een meer juiste propor
tie teruggebracht zou het heb
ben moeten luiden: „Aan de
kerk en in het bijzonder aan de
omgang is veel vernield". Maar
hoe ïeageerde de gecommitteer
den op de mededeling van Cou
werffen Men vindt het ant
woord in het z.g. Collegiaalboek.
Het luidt: „Besluit der Gecom
mitteerde Raden van Zeeland van
6 Octobris 1578 naar noen1)
„Opt te kennen geven van Bla-
Dr. L. D. A. Looysen te Tholen
Tel. 49
Dr. R. C. Renes Oud-Vossemeer
Tel. 19
nax ende Couwerffen nopende
die beeltbrake ter Goes ende
Tholen, om die materialen van
de kercken alomme te conserve
ren2) ten behoeve van de Ge-
meyne zake, is gediscoureert
om daertoe te commiteren4) die
wetten5) van de plaetsen." De
volgende dag werden voor Tho
len speciaal voor de bewaring
aangewezen de baljuw, burge
meesters, schepenen en de raad
van die stad. Over dit besluit
heeft Couwerffen zich niet kun
nen verbazen. Het lag toch ge
heel in de lijn van het besluit der
Staten van Zeeland van 3 Sep
tember 1578, waarbij Joos Ma-
rinissen Zuytlant gecommitteert
werd ter confiscatie0) om inven
taris te maken ende goede toe-
sicht te nemen van alle die gees-
telicke ende kerckengoeden, zoo
meuble') als immeuble, die aen
te slagen ende te bewaren, mits
gaders die materialen van de
kerckenbraken, zoo binnen die
stadt als ten platten lande van
den eylande van der Tholen.
Maar wat is er nu verder met
de materialen van de Thoolse
kerk gebeurd Het was oorlog
in 1578. „Ten behoeve van de
gemene zaak" betekende dan ook
meestal: „voor de oorlog". Wat
dan ook nog overeind stond van
de omgang, werd afgebroken en
met de losse stenen, balken en
planken weggevoerd om gebruikt
te worden voor de verdedigings
oorlog.
In de stadsrekeningen zijn nog
meer interessante bijzonderheden
omtrent de beeldenstorm en de
reformatie in Tholen te vinden.
Ik meen echter te vragen, die ik
stelde, beantwoord te hebben.
Bijlage. Het le art. van de
satisfactie, vrij vertaald in he
dendaags Nederlands.
„Aangezien in de stad Tholen
en haar rechtsgebied tot nu de
Katholieke godsdienst is uitge
oefend, vindt de Prins goed, dat
dit zo blijft. Hij zal dan ook niet
toestaan, dat iemand, wie hij ook
zij, in voornoemde stad en
rechtsgebied iets zal doen tegen
de algemen rust en vrede en te
gen de uitoefening van de voor-
noemde godsdienst. De Prins
verzekert ieder vrijheid om in
het voornoemde gebied te wonen
of te reize, een bedrijf uit te oefe
nen of te handelen. Ieder zal in
dat gebied gewetensvrijheid heb
ben. De Prins neemt daarom in
Bijkantoor Zierikzee, Oude Haven A 362, Telefoon nr. 9
Cu - van Twist, Schoolstraat, St. Maartensdijk
W. J. Coenen, Julianastraat, Tholen
W. Mol, Oostdijk, St. Philipsland
J. J. Kik, Burg. Hagelaan Bruinisse
P, Hagenars, C 37, Halsteren
