Watersnood 53
TOEN&NU
11
Henk Termaten over de 'vergeten' dijkdoorbraak op Ver-Hitland:
"De eerste klap werd door de bewoners van Ver-Hitland opgevangen'
WEEK 4, WOENSDAG 27 JANUAR11993
HETKANML
Ter herinnering aan het
dichten van de dijk door
schipper Arie Evegroen,
maakt kunstenaar Roel
Bendijk dit beeld.
Het werd op 12 oktober
1983 onthuld door de
schipper zelf en is thans
nog altijd te zien langs
de Groenendijk
In de geschiedschrijving over
de gebeurtenissen tijdens de
Watersnoodramp in Nieuwer-
kerk neemt ongetwijfeld het
verhaal over de schuit die in
een gat in de dijk bij Klein-Hit-
land werd gevaren een centrale
plaats in. Minder bekend is dat
ook op Ver-Hitland, richting Ca-
pelle, de dijk langs de IJssel
doorbrak. In deze verste ui
thoek van Nieuwerkerk hadden
de bewoners het zo mogelijk
nog moeilijker om het gat in de
dijk te dichten. Nieuwerkerker
Henk Termaten woonde daar
en was erbij. Hij vertelt er met
kleur over.
"Henk Termaten, als je niet wilt verzuipen
moet je van je nest afkomen!" Die
waarschuwing liet niets aan duidelijkheid
te wensen over. Henk Termaten kan het
zich nog heel goed herinneren. Het was
zaterdagnacht 30 januari en aan de Groe
nendijk, waar hij toen woonde, werd groot
alarm geslagen. "Het was Martha Rolloos
die mij waarschuwde en riep dat ik me
moest melden bij het veer Net als bijna
alle andere mannen op Ver-Hitland zat ik
in het dijkleger. Bij gevaar voor een dijk
doorbraak kon je worden opgeroepen. Je
was dan verplicht te helpen. Dat vond je
niet erg. Het klonk ook wel interessant om
te zeggen dat je bij het dijkleger was..."
"Bij 't veer werd ons opgedragen naar de
oude steenplaats te gaan. Daar zouden
schoppen, laarzen en zakken zand
moeten zijn, waarmee we aan de slag
konden. Dat bleek dus niet het geval.
Waarschijnlijk was dat jarenlang niet ge
controleerd... ik weet 't niet, maar goed,
het kwam er op neer dat we allemaal onze
eigen schoppen moesten meenemen. Er
moest een groep richting Gouda en een
groep richting Capelle. Bij de laatste
groep hoorde ik. We kwamen op de plaats
van de doorbraak op Ver-Hitland. Dat was
ongeveer tussen het Ouderkerkselaantje
en wat ze wel het Laantje van Van
Haatten noemen. Het laantje dat uitkomt
bij café De Roode Leeuw. Het water st
roomde er al over een breedte van enkele
tientallen meters over de dijk. En toen was
het nog de nacht van zaterdag op zon
dag!"
"De opdracht was dat we om de twee
meter in de dijk paaltjes moesten slaan,
daar planken tegen moesten aanbrengen
om vervolgens zandzakken er tegen te
zetten. Ik moest palen slaan, met een
sleg. Dat is een grote hamer. We hadden
de wind in de rug. Ze moesten me met
drie man vasthouden terwijl ik aan het
slaan was, anders waren we zo de IJssel
in gewaaid... Het werd een groot fiasco.
Planken van vijf meter lengte werden zo
door de wind uit onze handen gerukt en
vlogen weg, soms wel vijftig meter ver: de
IJssel in. Eigenlijk konden we niet veel
doen, want ook de aanvoer van zandzak
ken was nog niet op gang gekomen. Toen
het licht werd zijn we ons gaan verscho
nen. We waren verregend. Toen we even
later terugkwamen bij de dijk kregen we
de schrik van ons leven. Het IJsselwater
had de dijk vanaf de binnenkant 'aangev
reten' en een groot deel van de grond van
de dijk lag al ver in de polder. Het water st
roomde met veel vaart de polder in..."
"Gelukkig kwam toen de aanvoer van
zandzakken op gang. Ook dat was op
Ver-Hitland een probleem. Het gat in de
dijk was er nauwelijks bereikbaar voor vr
achtwagens. Die moesten allemaal over
het Ouderkerkselaantje komen! Dat was
toen nog een privélaantje van de familie
Bloot. Je weet, het is zo breed als een
fietspad. Heel voorzichtig konden er net
telkens zo'n zes of zeven vrachtwagens
met zand overheen. Die moesten hun
zand lossen, met veel moeite draaien en
vervolgens eerst allemaal weer terug
voordat er nieuwe vracht kon worden aan
gevoerd. Bij de tweede kolonne vrachtwa
gens ging het al mis. Er raakte er één van
de weg af op het Ouderkerkselaantje en
kwam in de mient, het water ernaast te
recht. Met z'n allen hebben we die toen
aan de kant geduwd, het water in, om de
weg vrij te maken. Het was burgemeester
Vogelaar die toen heel kordaat heeft ge
handeld. Die man heeft trouwens toch
goed werk gedaan. Hij deed wat hij moest
doen en gebruikte z'n macht goed. Zo
charterde hij een aantal boeren die met tr
actoren met platte wagens vervolgens het
zand gingen rijden. Dat ging beter. Zij kon
den ook beter manoeuvreren op wat er
nog van de dijk over was."
"In feite is die hulp van buitenaf op Ver-
Hitland echter pas laat op gang gekomen.
Op zondagmorgen rond een uur of tien
kwamen er ook mensen uit Gouda hel
pen. Brandweerlieden, dacht ik. Maar ik
blijf erbij: de bewoners van Ver-Hitland
zélf hebben de eerste klap opgevangen.
Al is het wel zo dat dat kleine groepje het
uiteindelijk nooit gered zou hebben."
"Die zondag moest er hard gewerkt wor
den om voor het tweede hoogste tijd, rond
16.00 uur de dijk provisorisch gedicht e
hebben. Dat lukte. Met heel veel zandzak
ken. Die zakken kwamen voor een be
langrijk deel van de Albatros kunstmestfa-
briek in Kralingseveer, herinner ik me. De
eigenlijke redding voor Ver-Hitland kwam
toen de dijk bij de Stormpolder in Krimpen
en bij Ouderkerk doorbrak. Toen zakte bij
ons het water. In Ouderkerk sloeg het
water in één klap een huis weg. Twee
mensen verdronken. Eén van hen hebben
ze pas weken laten ver in de polder terug
gevonden..."
"De rest van de week hebben alle mannen
van Ver-Hitland die zich maar enigszins
vrij konden maken gewerkt aan de dijk.
We werden gecharterd door het hoog
heemraadschap van Schieland. Ik was 25
jaar en werkte toen op de scheepswerf bij
Vuyk, maar dat maakte niets uit. Je moest
je baas gewoon bellen dat je niet kon ko
men, want dat er aan de dijk moest wor
den gewerkt. Zeven volle dagen hebben
we er in totaal aan gewerkt. Pas de dins
dag na de ramp hadden de Nieuwerker-
kers door hoe gevaarlijk 't op Ver-Hitland
was geweest. Later heeft Schieland daar
nog een dankschrift voor geschreven. En
weet je, al in het jaar daarvoor, 1952, had
het bestuur van de buurtvereniging van
Ver-Hitland bij Schieland nog aangedron
gen op het bestraten of asfalteren van de
dijk om bij een eventuele dijkdoorbraak de
hulpverlening mogelijk te maken. Dat was
naar aanleiding van grote overstromingen
in de Po-vlakte in Italië. Uiteraard is na
1953 door de gemeente Nieuwerkerk en
de andere instanties hard gewerkt om op
de kortst mogelijke termijn de dijk te best
raten."
"Later is wel gezegd dat als de dijk bij
Nieuwerkerk was doorgebroken een ge
bied tot aan Amsterdam was volgelopen.
Dat was ook zo, maar dat moeten we niet
dramatischer maken dan het was. Als dat
was gebeurd, was het water in dat gebied
niet zo snel gestegen dat meteen allerlei
mensen in nood zouden zijn geraakt,
denk ik."
'Toen bij ons het ergste voorbij was, wis
ten we nog steeds niet wat er in Zeeland
was gebeurd. Op Ver-Hitland was er maar
een enkeling die telefoon had en als er
tien mensen waren met een radio was het
veel. Er was nauwelijks communicatie
met de buitenwereld. Ver-Hitland was
toen ook een heel afgelegen stukje
Nieuwerkerk, zonder gas, elektra of riole
ring. Ik woonde er in een eigenlijk on
bewoonbaar huisje. In 't buurtje waar wij
woonden, woonden ook drie oudere man
netjes van een jaar of zeventig: de ouwe
Grat van Rijswijk, de ouwe Hein Kreuk en
de ouwe Thijs van Mullem. Het waren
echte 'natuurmensen'. En zij zeiden op de
avond van de ramp al: wat zullen de
mensen op de eilanden en in Zeeland een
vreselijke nacht hebben. Ze hebben gelijk
gekregen... Op zondagochtend hoorden
we de eerste geruchten over verdronken
mensen. Dinsdags kwamen de eerste
Zuiderzee-scheepjes vanaf de Gouwe de
IJssel op. Ze gingen in tientallen groepjes
van een stuk of acht scheepjes naar Zee
land om te gaan helpen. Op eigen initiat
ief."
"Weet je, als je er achteraf over nadenkt...
het ergste was dat de meeste mensen in
Zeeland verdronken zijn na twee of drie
dagen. Hele gezinnen hadden er op da
ken gezeten. In de regen en de vrieskou
raakten ze onderkoeld of hun huizen
storten in en zo zijn ze als nog verdron
ken. Als je er eerder bij was geweest..."
"De dagen na de ramp kwamen de be
richten uit Zeeland pas goed los. Weken
later had ik er nog last van. Al die doden.
Ik bleef er over praten. Ik hoor m'n baas
nog zeggen: jongen, hou er nu 'ns over
op. Het is gebeurd. Je kunt er niets meer
aan doen. Ik wilde er ook heen om te hel
pen, maar dat kwam er uiteindelijk niet
van... Vandaag de dagen praten we over
rampen met vliegtuigen, zoals in Faro en
de Bijlmer. Dan gaat het om vijftig of zest
ig doden. Natuurlijk is dat óók heel erg.
Maar in '53 ging het om meer dan duizend
doden... Dat is toch nog wat anders..."
ADRI DEN BOER
De watersnood van 1953 is in de Ka
naal-regio nog terdege bekend. Boven
dien herinnert een monument aan de
Groenedijk permanent aan het redden
de dichten van de dijk met een schip.
De januari-vloed van 1916 lijkt inmid
dels wél vergeten. Toch was ook dat
een heuse watersnood. Ruim 75 jaar
geleden werden net als na 1953 de
IJsseldijken weer verhoogd.
De kalender wees 1916. Vele mannen
waren in verband met de Eerste Werel
doorlog gemobiliseerd. (Menige familie
bewaart nog een foto van opa in uni
form uit die tijd.) Tal van streken in Ne
derland raakten overstroomd. Er was
sprake van een ramp en daarna een
Watersnood-comité om de eerste nood
te lenigen. In Rotterdam waren zelfs de
Blaak en het Beursplein overstroomd.
Vijf kinderen verdronken in de
Maasstad. "Al de plaatsen aan de
Nieuwe Waterweg, zoowel boven als
beneden Rotterdam, hadden meer of
minder van storm en golven te lijden.
De stormnacht van 13 Januari 1916
zal niet licht vergeten worden in
Rotterdam en omstreken," aldus een
boekje voor het Watersnood-comité.
Na de ramp werden de IJsseldijken
weer verhoogd. Natuurlijk aan beide
zijden. Schieland en de Krimpe-
nerwaard houden de voeten graag
even droog. De Groenedijk ging naar 4
meter boven NAP (en na 1953 naar
5.20 meter plus NAP). In boekjes met
oude ansichten van de diverse IJssel-
dorpen vallen de werkzaamheden van
1916 en 1917 op. Dat geldt zeker voor
Gouderak en Ouderkerk. Nieuwerkerk
ligt (hoewel de huidige naam anders
doet vermoeden) zelf niet aan de
IJssel. Op Kortenoord rezen de koren
molen en café 'Rust Wat' voortaan min
der ver boven de dijk uit dan eerst. Ze
staan buitendijks en hadden dus zelf
niets aan de extra veiligheid. Het café
stond bij hoogwater dan ook regelmatig
blank. Het biljart werd in die gevallen
gewoon omhoog getakeld en op blok
ken gezet. In de zijgevel van het huidi
ge café is nog te zien dat op 6 augustus
1937 de tweejarige P. de Bruin de
eerste steen legde voor het huidige, ho
ger gelegen pand. Binnendijkse huisjes
op Kortenoord kregen een wandje en
een put voor hun neus, maar die oude
huisjes zijn rond 1970 massaal afge
broken... Ook dat zie je dus niet meer.
De steenovens van Klein-Hitland zijn
wel verder verzonken dan ooit.
De mooiste herinnering aan de dijkver
hoging van 1917 - net 75 jaar geleden -
tref je aan in Ouderkerk. Het gaat om
het eerste winkelpand naast het veer
van Ver-Hitland. Het is een tegelta
bleau uit 1917. De tekst herinnert er
aan dat de dijk in het 'derde jaar van
vuur en bloed' (1914 3 1917) werd
verhoogd. Het leidde ook tot verbouw
van onder meer dit pand. Dijkverzwa
ring was niet altijd slecht. De naam on
der het gedicht - en vast van de bewo
ner - is die van de fotograaf J.H. (Ko)
Spoormaker. In de streekhistorie kun je
moeilijk om hem heen. Van deze foto
graaf resteren vele regionale ansicht
kaarten en familieportretten. U weet
wel, van die harde kaartjes met nadruk
kelijke vermelding van de fotograaf. Dat
beroep had vanonder de zwarte doek
nog iets artistieks. Misschien daarom
dat aparte tegeltableau bij het veer
naar Nieuwerkerk?
Samenstelling:
Peter Schilthuizen
Adri den Boer
Harry Hamer
Bij het samenstellen van deze pagina's
over de Watersnoodramp hebben we
zeer bereidwillige hulp ondervonden van
heel veel mensen, die reageerden op onze
oproep in Het Kanaal van drie weken ge
leden. Speciale dank gaat uit naar:
mevr. Dijkshoorn, dhr. W. Doornhein sr.,
Rob Koornwinder, dhr. T. Lekkerkerker,
Wim Raaphorst sr., mevr. Radder, dhr.
L.T. Reijm en dhr. H. Termaten.
jraak bi
"fctein
