Advertentiën en Adressen.
ZEEUWSCHE STOOMBAKKERIJ
li. I. van der Harst J.Ji .POTTENMAKKT K 411-12
i) LOVERENDALE.
Antiquiteiten (Delftsch Aardew., Porselein, Zilverw
Apotheek.
Eigen bereide QUINA LA ROCHE
m mmmms biljart.
Banketbakkerij.
Kortedellt - MIDDELBURG - Iiortedelft.
Epines, Wellington's, Vanille Biscuit,
Haagsche Hopjes enz.
S@rfe©f§ ©f P£«y§p©§e
Dagelijks VANILLE-IJS.
Bedden, Dekens en Matrassen.
Bloemisterij.
Boekhandel.
Brood-, Kleingoed- en Beschuitbakkerij.
Na den overgang van Middelburg in
Februari 1574 was Walcheren van de
vijanden vrijgemaakt. De stad verkeerde
in den jammerlijksten toestand, het platte
land was geheel verwoest en bijna ontvolkt;
toen de zomer naderde, waren de weiden
ledig en de akkers onbebouwd. De Sou
burg was een bouwval, Popkensburg lag
verwoest, Westhoven was in de asch ge
legd. Kerken waren er niet meer; die
van Brigdamme was reeds vóór den aan
vang der „troebelen" door een' booswicht
in brand gestoken en de beeldbrekers
hadden het werk begonnen, dat de geuzen
van Vere en Vlissingen en de belegerden
van Middelburg hadden voltooid, te gelijk
de dorpen vernielende, de hofsteden afbre
kende en verwoesting brengende over vee
en veldvruchten Alleen de kerk van
Gapinge werd niet onmogelijk geacht nog
bruikbaar gemaakt te kunnen worden;
wat van de overige niet geheel vernielde
nog staande was gebleven, werd door den
eersten harden wind nedergeworpen en
kon slechts hersteld worden na een tijds
verloop van dertig tot veertig jaren, in
den tijd dus, als wij het eiland in vollen
bloei en vrede zouden wanen. Het was
een toestand van volslagen verwildering.
De eerzame landbouwer, die het overschot
zijner nog tot een jammervol leven ge
spaarde huisgenooten in de steden gebor
gen had, werd onder een verbloemden
naam een zeeroover, en keerde niet meer
terug tot zijn verloren akker en zijne
uitgeplunderde woning. Toen trad eene
nieuwe bevolking op. Zes weken na het
verdrag van Middelburg krioelde het van
vreemde kooplieden uit Antwerpen, die
het Spaansche bestuur deden vreezen, dat
hun bedrijf aan Zeeland zou ten deel
vallen, gelijk ook na jaar en dag gebeurd
is. Andere verdrevenen, vooral uit het
zuiden, voegden zich bij hen, die tot het
platteland waren teruggekeerd, en ontgon
nen de wildernis. Wat een eigendom
geweest was der spoorloos verdwenen oude
kerk en van hare eenmaal schatrijke in
stelling, of van de aanhangelingen des
ouden landheers, ging over in handen van
een nieuw geslacht, dat uit bescheidener
stand was opgerezen tot het hooge gezag
en van dezulken, die zich hier gevestigd
hadden met talent en geld voor groote
ondernemingen, met ervaring en doorzicht
in zaken van staatsbeleid. Niet alleen
was het land buiten de stadsmuren ver
anderd van meesters, maar ook van lucht,
want men ademde die der vrijheid in,
eene genieting, die als onbekend was
geworden aan de daar woonachtigen. Niets
herstelt zich zoozeer, als de Natuur, wan
neer de verwoestende hand der menschen
zich wijdt aan de werken des vredes.
Eerst werden de kasteelen en ridderhof
steden bewoonbaar gemaakt, daarna de
landelijke woningen ingericht tot aangename
verblijven in den zomer. Bij dag stonden
de stadspoorten open en de veiligheid van
inkomen en uitgaan bracht een levendig
verkeer teweeg tusschen poorter en huis
man, die aan beiden welvaart en genoegen
schonk. Bij den gegoeden stedeling ont
waakte een algemeene zucht naar het
buitenleven. Dit verschijnsel der toen
malige maatschappelijke omwenteling in
ons vaderland deed zich ongemeen sterk
voor in Walcheren, met drie nu welva
rende steden en zeldzaam liefelijke
landouwen.
Domburg zelf was eene jammerlijk ver
woeste plaats, daargelaten of het vóór het
tijdvak der rampen groote welvaart had
gekend. Zeker is het, dat de uitnemend
bevallige ligging den „onmachtigen toe
stand" verre overtrof, waarin het dorpje
met zijn fraaien titel, volgens Boxhobn
in het midden der zeventiende eeuw, ver
keerde. De eerste vermelding van het
maatschappelijk leven der herboren eeuw
van rust en genoegen in afwisseling met
arbeid en zorgen leert ons Domburg kennen
als een aantrekkingspunt voor landzaat en
buitenlander. Als Anna Roemees hare
vrienden in Zeeland bezoekt, geleerde,
begaafde en aanzienlijke personen uit de
stad, rijden zij naar Domburg en de uit
spanningen van het niet onvermaarde ge
zelschap worden ons met talent beschreven
in het daarvan gedrukte Album: De
Zeeusche Nachtegaal. De Dames en Hee-~
ren zingen en declameeren op den speel
wagen, zitten drie aan drie met de knieën
tegen elkaar en verbeuren panden, die
bewaard worden op den schoot eener juffer
van ieders voorkeur en op de plaats der
bestemming genieten allen, wat thans
weinig minder dan drie eeuwen daar te
genieten valt, naar de immer stijgende
eischen van den smaak des tijds. Naast
Duinbeek en Westhoven, toen lang ver
maard, al worden de fraaie landgoederen
soms eenige eeuwen te oud gemaakt, waren
met de nieuwe orde van zaken in het
begin der zeventiende eeuw, gronden be
schikbaar gekomen, waardig om gewijd te
worden aan den opbloeienden toestand
van het buitenleven. Mettertijd treffen
wij dan daar grootere of kleinere, meer
of minder bekende lustverblijven aan en
wel, van het genoemde zomerverblijf der
Middelburgsche Abten afgerekend: Duin
vliet, Hoogduin en Landlust. In het uiterste
westen en, althans naar de tegenwoordige
grenslijn, voor zooveel betreft het gedeelte,
waarop het huis stond, op Domburgsch
rechtsgebied, lag Loverendale. Of het,
gelijk Soetendale bij Serooskerke, Bloemen-
dale binnen Domburg en Mariëndale en
dergelijke, eerst eene vrome stichting was,
en door wien het als zoodanig of als een
lusthof werd aangelegd, is misschien nog
niet nagegaan en blijft aldus vergeten.
Op den grond, mede ten westen van de
plaats, waar het huis van Loverendale
stond, is het tegenwoordige Bad-hotel opge
richt, en deze is wel de voornaamste betee-
kenis, die men thans aan het voormalige
buiten moet toekennen. De plaats van
het huis, kenbaar aan den rechthoekigen
en met elk jaar verzandenden vijver, draagt
den naam van „eilandje", hoedanige de
drie genoemde huizingen, jammerlijk ge
noeg, alle geworden zijn. Volgens de
kaart van Walcheren door de bekende
landmeters Hattinga, strekte Loverendale
zich in het midden der vorige eeuw uit
tot aan den tegenwóordigen straatweg; de
grond vormt een rechthoekig trapezium
met de duingrens tot schuine zijde. In
een contract van 1778 wordt uitdrukkelijk
alleen gewaagd van „het Bosch" Loveren-
daal, zoodat toen het huis reeds afgebro
ken waswij zullen de aannemelijkheid
dezer onderstelling later doen uitkomen.
De beplanting echter moet nog lang be
staan hebbenalthans heb ik nog perso
nen gekend, die het weiland vóór „De
Broodkiste" als niet zoo heel oud voor
stelden.
Als eigenaar van gemelde buitenplaats,
zonder evenwel te weten of hij tevens
daarvan de stichter was, kennen wij Mr.
Gerard Cbommon. Hij was geboren te
Goes, en werd secretaris zijner geboorte
stad in 1653. Hij vertegenwoordigde deze
in de Admiraliteit van Zeeland, en werd
daarna door de provincie afgevaardigd naar
de Staten-Generaal, totdat hij in 1660 daar
vervangen werd door Martinus Crommon,
later lid van den Raad van State der
Vereenigde Nederlanden. Zooals blijkt
uit de voortreffelijke en voor alle be
schaafde Zeeuwen onmisbare Levens
schetsen, bewerkt door den heer F. Nagt-
glas; op blz. 574, bestond er door het
huwelijk van Catharina Crommon met
Martinus Veth, sinds 1678 heer van West-
kapelle, en door diens broeders-dochter
Barbara met Eduwaldus van de Perre
verwantschap tusschen de geslachten Crom
mon en van te Perre. Niet zonder deze
betrekking, hetzij door erfenis of aankoop,
zal Loverendale het eigendom geworden
zijn van den merkwaardigen man, van
wiens verdiensten wij, naar aanleiding van
dit niet bloot toevallig gekozen onder
werp, hier iets wenschen te zeggen. Het
moge dienen tot verlevendiging zijner goede
gedachtenis, waarvan de herinnering zoo
zeer begint te verflauwen, dat, toen het
den 9 April 1890 honderd jaar geleden
was, dat hij overleed, niemand melding
van hem maakte, zelfs niet in de weten
schappelijke instellingen, door hem vorste
lijk beweldadigd, en in welker vergader
zaal de welsprekendste Nederlander dezen
onsterfelijke zoon van Zeeland eene onver
gankelijke getuigenis schonk van zijn zeld
zaam groot aandeel in alles, wat de mensch-
heid tot haren hoogsten adel verheft.
(Slot volgt.)
Amsterdam. J. G. Fredebiks.
W. G- BAL, Middelburg, Krommeweele L 27.
J. A. W. DU BOIS, Middelburg, Lange St. Pieterstraat A 79.
MTDDEXjEUBQ-.
met en zonder staal, f 1.30 per flacon.
EMSER-PASTILLES 60 cent per doos.
Badstoelen.
J. F. SCHEIJBELER, Middelb., Vlasmarkt L 17 (Reparatie).
Bierhalle.
ÏIlllilTP DOMBURG,
KRUIDENIERSWAREN. COMESTIBLES.
BADCOSTUMES. Paard en Rijtuig te Huur.
J. LAGTER, Middelburg, Ylasmarkt L 13.
A. BLAAS, Middelb., buiten de voormalige Dampoort T 105.
VAN BENTHEM JUTTING, Middelburg, Kortedelft G 1.
F. B. DEN BOER, Middelb., Langedelft I 16 (Muziekhandel).
K. LE COINTRE, Middelburg, Burg B 16 (O. en N. handel).
E. P. DHUIJ, Middelburg, Lange Burg B 10 (Boekbinderij).
R. M. SMITS, Middelb., L. Giststraat E174 (Boek- enMuziekh.)
J. BIMMEL, Domburg.
W. DE VOOGD,Domb. (Winkelier, dagel. versche eieren, boter).
