E
Lotgevallen binnenvaartschippers
in crisis en oorlogstijd beschreven
n*
N
Burghsluis op één na het
drukste station van KNRM
badkrant
13
Nieuwe boten
Watersport
I
Primeur
Verhuisd
Geheugen
Hongerwinter
Wederopbouw
Risico’s
Maidentrip
Met 81 reddingen in het afgelopen jaar
IJMUIDEN/BURGHSLUIS - Het station Burghsluis, gevestigd
bij de Roompotsluis, was in het afgelopen jaar het op één na
drukste station van de Koninklijke Nederlandse Redding
Maatschappij (KNRM). Het Schouwse station voerde 81 red
dingen uit.
BRUINISSE - Van de hand van Barend van Lange uit Bruinisse
verscheen het boek Binnenvaart in oorlogstijd op de schap
pen van de boekhandel. In zijn eerste manuscript schetst de
auteur de ervaringen van een aantal binnenvaartschippers,
die de crisis- en oorlogsjaren onder de meest hachelijke om
standigheden aan boord van hun schepen probeerden door
te brengen. Zij wilden vanzelf zo lang mogelijk met hun gezin
op het schip blijven want het afstaan van het vaartuig bete
kende immers tevens het kwijtraken van onderdak. Het ruim
150 pagina’s tellende boekwerk bevat ongeveer 100 illustra
ties.
Boekwerk door Barend van Lange
Gecharmeerd
1
KONINGIN BEATRIX
e
Reeds op jonge leeftijd was Van Lange
gecharmeerd van alles wat met de
vaart heeft te maken. Ondanks dat zijn
ouders hem liever als dokter of domi
nee door het leven hadden zien gaan
hield hij voet bij stuk. De jeugdige Van
Lange wilde varen en monsterde tij
dens een schoolvakantie aan voor een
reis van zeven weken op een kustvaar
der. De maidentrip viel dusdanig goed
in de smaak dat hij na de HBS de hoge
re Zeevaartschool in Groningen volgde
en opklom tot scheepswerktuigkundi-
ge. Op zijn trouwdag zei hij de wereld
zeeën vaarwel en trad hij in dienst bij de
gemeentepolitie in Amsterdam.
Zowel tijdens archiefonderzoeken als
persoonlijke interviews ontdekte Van
Lange hoe gemakkelijk de buiten
wacht zich een oordeel had gevormd
over de rol van de binnenvaartschip
pers in deze zwarte periode.
De schrijver begint zijn chronologisch
overzicht met een terugblik op de cri
sisjaren. Hij gaat terug tot 1923 toen
Hitler een greep naar de macht deed.
Langs de gehele kust kwam de red-
dingmaatschappij vorig jaar 1183 maal
in actie. Dat is een stijging van dertien
procent ten opzichte van 1993 toen de
redders 1045 keer in actie kwamen.
Het aantal personen dat werd gered of
uit gevaar werd bevrijd bedraagt 2013,
256 mensen (14.5 procent) meer dan
het jaar daarvoor.
De watersport blijft de zwaarste claim
leggen op de maatschappij. De red
dingboten rukten 773 maal uit, waarbij
1458 personen in veiligheid werden
gebracht. Onder de watersporters
werd de meeste hulp verleend (390
keer) aan motor- of zeiljachten. Aan
windsurfers werd 102 maal hulp ver
leend, tegenover 79 in 1993.
De resterende uitrukken werden uitge
voerd voor het vervoer van gewonden
en zieken-voornamelijk vanaf de Wad
deneilanden -het bergen van stoffelij
ke overschotten, zoekacties en loos
alarm.
Het nieuwe schip voor Burghsluis is
bijna klaar. De Graaf van Byland, zoals
het schip gaat heten, kan eind volgen
de maand te water worden gelaten.
Het gaat om een 1320 pk sterk schip
van het type Johannes Frederik.
Vorig jaar kregen de stations Eemsha-
ven en Stellendam nieuwe boten, wer
den twee nieuwe boothuizen in gebruik
genomen en twee andere grondig ge
renoveerd.
8
e
4
Dat blijkt uit het jaaroverzicht 1994 van
deKNRM.
Een apart hoofdstuk vormt tenslotte
het terugzoeken van de vaartuigen en
de wederopbouw van de vloot. Na de
oorlog begon de speurtocht naar de
verloren gegane binnenvaartschepen.
Tot in Noorwegen en Italië werden
deze mettertijd weer teruggevonden.
Ook de problemen die daarbij om de
hoek kwamen kijken memoreert de
schrijver op boeiende wijze.
Ook over de armoede in de dertiger
jaren wordt een aantal interessante
verwikkelingen geciteerd. „Voor de
schippers in de binnenvaart was het
pompen en net niet verzuipen. De don
kere wolken waren niet van de lucht en
iedereen zag de oorlog op zich afko
men. De schippers stonden met hun
rug tegen de muur. Omdat het weg
transport volledig wegviel bleken de
binnenvaartschepen het aangewezen
transportmiddel”, HchtVan Lange toe.
Het lijkt erop dat sportvissers meer aan
hun veiligheid denken dan voorheen. In
deze categorie daalt het aantal hulp
verleningen van 91 in 1993 tot 64 in het
afgelopen jaar.
Tenslotte was 1994 voor de KNR M een
bijionder jaar omdat de maatschappij
na 170 jaar in Amsterdam te zijn ge
huisvest het hoofdkantoor verhuisde
naar de Haringkade in IJmuiden. In de
cember werden het nieuwe kantoor en
werkplaats in gebruik genomen.
„Als geen ander ondervond de binnen
vaart wat het is te moeten leven onder
een totalitair bestuur. Binnen zeer
korte tijd werden reders en particuliere
schippers geperst in een keurslijf van
regeltjes en voorschriften waarin nau
welijks ruimte was voor enig eigen ini
tiatief. Wie weigerde te varen was zijn
schip kwijt”, schrijft Van Lange in het
voorwoord van Binnenvaart in oor
logstijd.
Zaken als bevrachting, lading en prij
zen, deze lopen als een rode draad
door het leven van elke schipper. Van
de 19.000 schepen die er aan het begin
van de Tweede Wereldoorlog waren
werden er binnen vijf jaar duizenden
gevorderd. „Vooral op het eind van de
oorlog. Alles wat los en vast zat moest
naar Duitsland. Het laatste redmiddel
was om het schip zelf te laten zinken en
met takkebossen te camoufleren.
Vooral in de Biesbosch en de Beulak-
kerwiede in Friesland gebeurde dat
veel.”
Voor een ondernemer in de binenvaart
is dat een van de ergste dingen die hij
kan overkomen. Schip kwijt betekent
immers het hele hebben en houden
kwijt. Om toch voor brood op de plank
te zorgen en niet minder om derenteen
aflossing te kunnen voldoen moesten
dus grote risico’s worden genomen.
Niet altijd gebeurde dat onder dwang
van de bezetter.
De KNRM is bezig met modernisering
van de vloot. In verband daarmee wor
den de komende jaren de stations
Burghsluis, Den Helder, Schiermon
nikoog, Hoek van Holand, Vlieland,
Harlingen en Enkhuizen voorzien van
nieuwe reddingboten.
In het dagelijks leven is de Bruse schrij
ver werkzaam bij de directie Milieu en
Waterstaat Zeeland. Behept met een
bijzondere voorliefde voor de binnen-
vaartsector levert hij wekelijks een bij
drage voor het weekblad Schuttevaer
als free-lance medewerker.
Omdat het water hem bleef boeien
schoof Van Lange door naar de Rijks
politie te water in Venlo en later naar de
inmiddels opgedoekte standplaats in
Bruinisse. Sinds 1991 houdt hij zich
bezig met de wet hygiëne en toezicht
op zwembaden en zwemplaatsen in
Zeeland.
Voor de samenstelling maakte de au
teur onder meer dankbaar gebruik van
de kennis van oud-binnenvaartschip-
per Jacob Faasse in Bruinisse. De 90-
jarigeschipperin ruste weet nog helder
van geest ieder reisje te herinneren dat
hij in zijn leven op het water heeft afge
legd. „Die man heeft een feilloos ge
heugen. Hij weet precies hoe lang hij
over een bepaalde reis deed, wat hij
moest doen en welke prijzen het op
bracht”.
Een andere drijfveer om gevaren te
trotseren was om het leven van miljoe
nen andere Nederlanders zo lang mo
gelijk draaiend te houden. „Als de bin
nenvaartschippers niet hadden
gevaren was de hongerwinter veel eer
der gekomen”, is de vaste overtuiging
van Van Lange.
Er wordt veel gedaan om de beroeps
vaart nog veiliger te maken. De ge
bruikte apparatuur aan boord van
schepen wordt steeds beter. De invoe
ring van nieuwe middelen om nood
kenbaar te maken en het veiliger
maken van vaarroutes zijn daarvan
voorbeelden.
Ook de huisvesting van enkele stations
wordt verbeterd. De boothuizen in
Stellendam en Scheveningen worden
gemoderniseerd en het station Lem
mer krijgt een geheel nieuw boothuis.
Alle vervangingen van schepen en ge
bouwen worden bekostigd uit schen
kingen.
De Nationale Reddingbootdag beleef
de vorig jaar zijn primeur. Het evene
ment trok veel bezoekers die dit ’open
huis’ bijzonderwaardeerden. De twee
de dag trok eveneens veel belangstel
lenden. Daarom heeft de KNRM beslo
ten van de Nationale Reddingbootdag
een jaarlijks terugkerend evenement in
de maand mei te maken.
Het station Enkhuizen kwam vorig jaar
met 83 hulpverleningen het meest in
actie. Op de voet gevolgd door Burgh
sluis. KNRM-station Hindeloopen
bracht met 182 personen vorig jaar de
meeste geredden aan wal.
Aan de hand van die gesprekken ver-
I gaarde hij waardevolle gegevens over
het voorspel voorafgaande aan de
inval van de Duitsers en de situatie in de
Rijn- en binnenvaart in de eerste maan
den na de capitulatie. Ook noteerde hij
het nodige over de rol van de organisa
ties en het toenemend verzet van de
schippers om voor de bezetter te gaan
i varen. Sommige schippers doken met
schip en al onder, terwijl weer anderen
bleven varen en bloot stonden aan de
i luchtaanvallen door de geallieerden.
Toch blijft het aantal keren dat de
KNRM jaarlijks hulp verleent aan de
beroepsvaart vrij constant. In 1994
werden voor de beroepsvaart 197
diensten uitgevoerd, waarbij 528 men
sen veilig aan wal werden gebracht. De
meeste diensten (72) werden verleend
aan de beroepsvisserij. Aan koopvaar
dij sleepvaart en baggerschepen werd
31 maal hulp geboden. Dertig keer
kwam de KNRM in actie voor charter-
schepen en 13 keer voor de binnen
vaart.
Het KNRM-station Burghsluis, op de foto agent J. L. Niemantsverdriet-Leenheer
en schipper!. Breen, kwam vorig jaar 81 keer in actie. (Foto: Joop van Houdt).
I Bij Uitgeverij Kluwer in Deventer speel
de men 25 jaar geleden al met het idee
om de belevenissen van de binnen
vaartschippers in de Tweede Wereld
oorlog aan het papier toe te vertrou
wen. De plannen werden alsmaar op
de lange baan geschoven totdat de in
Nieuwe Pekela geboren en getogen
- I Van Lange vorig jaar werd gevraagd
1 om dit ter hand te nemen.
I Over de wijze waarop de binnenvaart-
,|i I sector door de Tweede Wereldoorlog
heenworstelde staat tot op heden nau-
welijks iets op papier. Wel circuleerden
er met name tijdens en vlak na de oor-
I logsjaren veel (vooroordelen over
I schippers die aan de verkeerde kant
I zouden hebben gestaan. In een poging
deze aantijgingen te weerleggen sprak
Van Lange met een aantal oudere
schippers in het hele land.
tf
d r
