te Zierikzee gerestaureerd
De Sint Lievens Monstertoren
f IlH
I
I ti
'I
I
I
na 15 jaar uit de steigers
ri
I -?
M F
II
t< I
I I
1
I 1
w
o
|B
O
i -
I w
1
3
I
l i
■si. tl
v Mi
1
fe -■
K.
■f yi®
I
SCHOUWENS BADCOURANT PAGINA 8
Verval in 18e eeuw
Artilleriebeschieting
jaren
Hoger torendak
Niet toegankelijk
Fraai gerestaureerd
Een kijkje in de ontvangsthal vanaf een der balustraden.
J. M. J. LOKKER.
copie bewaard gebleven ont
werp voor de verdere opbouw
van de Sint Lievenstoren kon
echter door de slechte tijdsom
standigheden niet meer tot uit
voering komen. Na zijn dood in
1531 heeft men van de voltooi
ing definitief afgezien, want een
viertal jaren later werden de
klokken in een klokkenhuis met
nooddak geplaatst. In deze vorm
heeft Zierikzee de Monstertoren
ongeveer 350 jaar gekend.
ven. Aan de beeldhouwer Claus
is opgedragen een kunstwerk te
maken, dat in het torenportaal
voor deze muur zal worden ge
plaatst .Het is thans nog niet
gereed.
Fantastische tekening
De in 1619 door Van der Wil-
lighe vervaardigde gravure naar
het niet uitgevoerde ontwerp
van de torenbekroning, heeft de
herinnering aan die vermetele
torenplannen steeds levendig
gehouden. Zoals Haakma Wa-
genaar na een jarenlange studie
heeft aangetoond, zou deze to
ren een hoogte van 130 meter
hebben gekregen, indien hij vol
tooid was volgens het ontwerp
van Rombouts. Diens fantasti
sche tekening werd door Haak
ma Wagenaar vertaald in voor
onze tijd begrijpelijke vóór- en
zijaanzichten, waarbij hij zich
zeer sterk ook in de waarschijn
lijk bedoelde fragiele construc
tie van de geheel in natuursteen
uit te voeren spits heeft ver
diept. Zijn fraaie reconstructie-
tekeningen werden indertijd in
het stadhuis van Zierikzee ten
toongesteld en velen zullen
daarbij onder de indruk geko-
Op initiatief van de Rijksge-
bouwendienst is een overeen
komst tussen de Hervormde Ge
meente, de gemeente Zierikzee
en het Rijk, waarbij door de
eerste het terrein rond de toren
aan het Rijk werd overgedra
gen, terwijl de Rijksgebouwen-
dienst voor een passende aan-
leg zorg droeg. Als tegenpresta-
Eén probleempje is er nog wel:
in de toren ontbreekt toiletac-
comodatie en daarom is „Do
meinen” nog niet bereid de to
ren open te stellen voor het pu
bliek. Dit „toilet-probleempje”
zal echter, vooral door invloed
van de gemeente, wel (spoedig?)
opgelost worden.
Volledigheidshalve kan nog her
innerd worden aan het feit dat
het oude kerkgebouw, waarvan
het schip uit 1455 en het koor
uit 1478 dateerde, in 1832 is ver
brand en in 1848 door de hui
dige Nieuwe Kerk in late Em-
pire-stijl werd vervangen. Deze
brand betekende voor de stad
en voor de kerk een zwaar ver
lies, want deze enorme kerk
moet zeer fraai geweest zijn en
o.a. merkwaardig om de beide
flankeertorentjes naast het koor
die, zoals Van Agt heeft veron
dersteld. in aanleg nog uit 1048
en in opbouw uit 1151 zouden
hebben gedateerd. In 1048 zou
op de plaats van het latere koor
een veelhoekige kapel hebben
gestaan naar het model van de
kapel op het Valkhof in Nijme
gen en de Pfalzkapel in Aken.
De beide genoemde flankeerto
rentjes hiervan waren tot 1832
bewaard gebleven. Het zou te
wensen zijn dat een opgraving
op het plein voor de Nieuwe
Kerk de juistheid van de hypo
these zou kunnen bex estigen.
men zijn van deze interessante
studie.
Gedurende een aantal
voor de tweede wereldoorlog
werd andermaal een restauratie
ondernomen, waarbij de toren
weer in de steigers kwam te
staan. Dit werk moest evenwel
bij het uitbreken van de oorlog
worden gestaakt. Nog in het
laaste oorlogsjaar werd de toren
het doelwit van een artillerie
beschieting. De zuidgevel, met al
het daar nog aanwezige oor
spronkelijke beeldhouwwerk,
leed zware schade. Zo troffen
de terugkerende bewoners van
Zierikzee in 1945 hun toren aan.
Van het zo dringend nodige her
stel kon echter nog niets komen,
omdat de Rijksgebouwdienst de
volkswoningbouw wilde laten
voorgaan.
Pas in 1957 waren de toestanden
zodanig verbeterd, dat een al
gehele restauratie ondernomen
kon worden. Het werk werd in
regie opgedragen aan de firma
Versluys te Middelburg. Vele
honderden kubieke meters met
sel- en natuursteenwerk zijn
daarbij vernieuwd, terwijl de
gevaarlijke scheuren in de oost-
wand van de toren werden ge
dicht en het muurwerk ver
sterkt door het aan brengen van
een aantal ingebrachte voorge
spannen staven, zowel boven als
onder de grote boogopening naar
de voormalige kerk. De steun
beren werden weer op de oor
spronkelijke hoogte gebracht,
zonder evenwel daarvóór weei’
de pinakels aan te brengen,
waarvan de vorm in de loop der
tijden verloren was gegaan. Het
torenportaal verkreeg weer een
beglazing, nadat de genoemde
boog aan de oostzijde met een
muur was dicht gemetseld. Het
grote voordeel van deze afslui-
ting is, dat weer en wind voort
aan het natuursteenwerk van
het interieur niet meer kunnen
aantasten, terwijl bovendien
voor de bezoekers van de toren
een aangenamer ruimte is ver
kregen.
De afsluitende muur naar de
kerkzijde is wit gepleisterd, om
zoveel mogelijk de suggestie van
van wijdheid en ruimte te ge
in het begin van de 18e eeuw
traden de eerste tekenen van
verval op aan de torenromp.
Gebrek aan geld voor onder
houd zal het noodzakelijk ge
maakt hebben al het tracëer-
werk van de hoge blinde nissen
en het beeldhouwwerk en de
zwikken er boven af te breken.
Het verval ging echter door, zo
dat in 1836 het dak met de klok-
kestoel moest worden afgebro
ken, evenals grote gedeelten van
de steunberen mei de fraaie pi
nakels. De toren kreeg een le
lijke houten kroonlijst, werd
voorzien van een flauw hellend
dak. In 1880 was de toestand zó
slecht geworden,, dat algehele
slopin g werd overwogen, het
geen gelukkig door Victor de
Stuers werd voorkomen. De to
ren kwam aan het Rijk en werd
door architect Margry in 1883
zo goed mogelijk opgeknapt. In
de vensters van het torenpor
taal werden weer traceringen
aangebracht, echter zonder be
glazing.
Vanuit het torenportaal gaan
aan de noord- en zuidzijde wen
teltrappen omhoog, die tevens
toegang geven tot de beide ho
ger gelegen zalen, waar wellicht
in de toekomst kleine tentoon
stellingen gehouden zouden kun
nen worden. De trappen voeren
verder naar de torentrans, van
waar men een onvergetelijk uit
zicht over stad en eiland heeft.
Het torendak werd aanzienlijk
hoger gemaakt dan dat van voor
de oorlog, maar van de recon
structie van het dak van 1535
werd afgezien omdat er toch
geen klokken op te hangen wa
ren. Een windvaan met scheepje
naar een oud model, vormt
thans de bekroning.
De omvangrijke restauratiewer
ken hebben bijna zestien jaren
in beslag genomen.
Vermeld dient nog te worden,
dat aan de toren geeen zand
steen verwerkt mocht worden,
zodat, in overleg met Monumen
tenzorg. de keuze viel op basalt-
lavasteen. Deze werd betrokken
van de firma Matthias Luxem
in Mayen, terwijl de firma Tim
merman te Nieuwerkerk voor
het overige natuursteenwerk
zorgde en de firma Jobse te
Middelburg voor het lei- en
loodgieterswerk.
De meest imposante toren van
Nederland wordt deze kolos van
Schouwen-Duiveland wel ge
noemd. En dit, hoewel hij nooit
werd afgebouwd! Het kwam
niet verder dan de voet van een
veel hoger bedoelde toren. Zo
als het jaartal boven een der
trapopgangen in het torenpor
taal aangeeft, werd met de bouw
in 1454 begonnen.
Heel diep onder de grond - zo’n
zeven a acht meter onder het
terrein - werden de eerste ste
nen gelegd op een houten roos
terwerk, zoals dat in die dagen
te doen gebruikelijk was. Helaas
is niet bekend hoe men het snel
toevloeiende grondwater de baas
is kunnen blijven in een bouw
put, die op de bodem minstens
25 bij 25 meter wijd moet zijn
geweest. De bouw van dit ge
weldig fundament moet trou
wens bijna twintig jaren in be
slag hebben genomen en toen
de architect van dit grootse
werk, Andries I. Keldermans,
stadsbouwmeester van Meche
len, de bouw op hoge leeftijd
overdroeg aan zijn zoon Antho-
nis I in 1580, zal de toren niet
hoger dan tot de eerste verdie
ping gereikt hebben. Maar in
1506 was het werk tot de eerste
omgang voltooid, zoals een
schilderij uit dit jaar, dat nu
de benedenzaal van het stadhuis
siert, duidelijk te zien geeft. In
1516 trad Rombouts II Kelder
mans als bouwmeester opZijn in
tie bood de gemeente het onder
houd aan en toren met omge
ving staan en liggen er thans
perfect bij. Een vijftienjarige
restauratie werd succesvol be
kroond en de oplevering van de
toren was een heel bijzondere
dag voor Schouwen-Duiveland
in het algemeen en Zierikzee in
het bijzonder. De fraai gerestau
reerde torenwanden weten - on
der het wisselend spel van de
Schouwse luchten - elke toe
schouwer te boeien.
i
■X
a
'A- v er
ss
X
i
