Zeeuwse enclave
Vrederust: ooit 'n
MOVIE
(j) KQHMar
1O% kortin?
op ons huismerk
fTlasterSi?n!
rgratis z’alcntijnscadcau
Valentijnsactie om iemand
extra te verrassen
aftrap van
jubileumjaar
KIEKIERIS
met D.J. Paul
IA
Inti (i
GRAND THEATER GOES 0113-215165
a.s. Op veler verzoek
.-ijd.): 20+ R VCöd
de bevelander
2e
Geschiedschrijving over kleine eeuw Zeeuwse psychiatrie
4JODELBUSS/
Tel. 0113-351717
X
WEKELIJKS HUIS AAN HUIS OP NOORD EN ZUID-BEVELAND
hapjes
I
PZC WEEKBLADEN
SPECTACULAIRE DANSAVOND
Wlliïiïiiih
SPHtWORl
WOENSDA1
50 JA
50 JA
50 JA
FILMPROGRAMMA
VANAF 22 T/M 28 JANUAR11998
r J
Dolhuizen
Ingezonden brief
De gehele maand januari ontvangt u met
uw klantenkaart 10% korting op alle produkten
van ons huismerk MasterSign.
Interviews
^JANUARI 1998
z^\NSE BIBLlOfy
Autobiografie
Krankzinnigenwet
R 50 JAAR 50 JAAR 50 JAAR 50
Lange Vorststraat-Goes
JAARGANG 50 - NUMMER 4
VV
f 1/ ïx.' *-
O
(ój
1
s
Naam:
IHET OÜM'T
US I SING!
Adres:
Woonplaats:
Telefoon 's avonds:
Telefoon overdag:
WIL GRAAG EEN VALENTIJNSCADEAU GEVEN AAN:
Naam:
Woonplaats:
Adres:
Telefoon''s avonds:
Telefoon overdag:
omdat (schrijf in een paar zinnen de reden op. Als u geen reden heeft hoeft u natuurlijk niks op te schrijven)
3*
V I Kei ator reservering of informatie: 0118-588260
NEDERLANDS GESPROKEN
De Bevelander maakt deel uit van de
Zeeland Combinatie huis-aan-huis-
bladen in Zeeland.
Totale oplage: 176.455 ex.
keer van een vrouwelijke on
dernemer in de Scheldestad.
Verder zei een man uit Veere
al dagelijks dat hij vreselijk
veel van haar houdt, maar hij
wilde dat nog eens extra doen
donderdag20.00 u.
vrijdag21.30 u.
zaterdag21.30 u.
zondag21.30 u.
maandag, dinsdag....20.00 u.
woensdag20.00 u.
vrijdag
zaterdag
zondag..
Zondag - woensdag
14.00 uur
19.00 u.
19.00 u.
19.00 u.
Deze bon versturen naar de PZC Weekbladen
De Bevelander, Postbus 18, 4380 AA Vlissingen
LET OP: UITERLIJK 30 JANUARI MOET DEZE BON IN ONS BEZIT ZIJN.
Vermeld op enveloppe: "Valentijnsdag".
iKMagam «Staan Ki «ustaawaMS
via de Valentijnsactie van de
krant. Allerlei ellende kwamen
ze te boven. Daarom vond die
Vlissingse dat haar vrienden
iets extra's verdienden, aldus
geschiedde. En zo waren er
nog tientallen voorbeelden.
Ze werden nagenoeg allemaal
in de krant afgedrukt. Als u
ook vindt dat iemand in uw
omgeving extra aandacht ver
dient, laat het dan weten door
onderstaande bon in te vullen.
En wie weet, staat u samen
met de man, vrouw of kind
een paar dagen later in de
krant en komt u meegenieten
van de gezellige bijeenkomt in
het personeelsrestaurant van
de PZC in Vlissingen. Op de
afgedrukte bon schrijft u zo
kort mogelijk waarom u ie
mand een cadeau wil geven
ter ere van Valentijnsdag 14
februari. Een jury buigt zich
over de inzendingen en haalt
er de twintig meest in het oog
springende wensen uit voor
de bijeenkomst.
Een deel van onze adverteer
ders werkt overigens mee aan
het welslagen van deze actie.
se instelling tot West-Brabants
psychiatrisch ziekenhuis.
Langzaam maar zeker wordt
de afdeling psychiatrie in Zee
land in de ziekenhuizen inge
voerd en heeft Goes het Psy
chiatrisch Ziekenhuis Zeeland
(PZZ) binnen de gemeente
Zouden er dit jaar weer twee pubers zijn die elkaar verkering vragen bij de Valentijnsactie in de
ze krant? Of heeft uw buurman of buurvrouw een tijdje zoveel voor u gedaan en wilt u hem of
haar een extra attentie geven? Grijp dan uw kans. Uw weekblad De Faam/Vlissinger geeft u ook
dit jaar weer de mogelijkheid om in de zonnestralen van de Valentijnsgedachte een ander in het
zonnetje te zetten en te bedanken. Stuur daarom de hierbij afgedrukte bon in en uw wens om
die ander te bedanken wordt minimaal geplaatst in de krant. De twintig meest in het oog sprin
gende wensen voor een ander worden uitgenodigd om in het restaurant van het PZC-gebouw in
Vlissingen een leuke attentie in ontvangst te nemen. Een jury beoordeelt de inzendingen. Onze
adverteerders geven de cadeaus.
Het dansorkest RIO GRANDE begint
zaterdag 24 januari een reeks van dansavonden
in nieuwe stijl.
U kunt van 20.30 tot 00.30 uur genieten van
zowel de muziek als van het hapjesbuffet voor g
slechts 12,50 p.p.
Tijdens deze gezellige avond kunt u ook
onze vernieuwde bowlingbanen in
De Parel uitproberen.
Let op: wederom Dinner Music Show
op 14 maart a.s. Reserveer tijdig!
Oplage: 39.500 ex.
Uitgave: Uitgeverij Provinciale
Zeeuwse Courant b.v. Voorstad 22,
Postbus 5, 4460 AA Goes.
Tel. (0113) 273000. Fax (0113) 273010
Exploitatie:
Ch. van den Oosterkamp
(0113)273000
Privé (0118)417802
Administratie:
PZC
Oost-Souburgseweg 10,
postbus 18,
4380 AA Vlissingen.
Advertentieverkoop:
Henk Mallekote
(0113) 273022 privé (0113) 342535).
Pieter Karman
(0113) 273021 privé (0113)613394).
Redactie: Hans Meijer (0113) 273028
Redactle-adres: Voorstad 22,
Postbus 5, 4460 AA Goes.
Bezorging: (0113) 273000.
Druk: Wegener Nieuwsdruk Zeeland,
Postbus 18, 4380 AA Vlissingen.
Druktechniek: offsetrotatie.
Sluitingstijd: advertenties
maandag 17.00 uur.
■X
In de 19e eeuw heersten er -
ook in Zeeland - andere opvat
tingen over geesteszieken dan
in de tegenwoordige psychia
trie. Het waren "ongelukki-
gen", "lijders", "ellendigen",
"zwaar beproefden'1, "krank
zinnigen". Zo lezen we in de
verslagen en berichtgeving
die in het boek zijn vastgelegd
in de beginjaren van Vrede
rust.
We citeren: De geesteskran-
ken waren getroffen door een
gruwelijk lot dat samenhing
met de menselijke zonde. Hun
verstand was verduisterd.
Daarmee waren ze beroofd
van datgene wat een mens
het meest tot mens maakte"
THEATER
de rede. Het was een kwaal
waartegen geen kruid gewas
sen was. Niemand kon hen
echt genezen". Tot eind vorige
eeuw werden de meeste gees
teszieken ondergebracht in
"het dolhuis". Op het platte
land werden krankzinnigen
veelal thuis verpleegd. In de
dolhuizen die men in de stad
had, werd nauwelijk onder
scheid gemaakt tussen krank
zinnigen, zwervers, dementen,
bejaarden, alcoholici en men
sen die zedelijk of financieel
geen remmen kenden. De si
tuatie in dergelijke huizen
was, naar onze maatstaven
gemeten, erbarmelijk.
Het is duidelijk de hand van
Jan Zwemer in het eerste
hoofdstuk waarin de context
wordt blootgelegd voor de
oprichting van een Zeeuws
psychiatrisch ziekenhuis. Hij
beschrijft er de boerencrisis
aan het eind van de vorige
eeuw en de dubbele armoe
van de arbeiders als pallet
waarop de Zeeuwen met hun
krankzinnigen moesten leren
leven, of beter gezegd voor
moesten opdraaien. Hoewel
de inspecteurs van het Staats
toezicht op Krankzinnigen
pleitten voor een gesticht bin
nen de Zeeuwse grenzen,
kwam dat er niet van. Er wer
den 111 Zeeuwen met een
psychische aandoening buiten
de provincie verpleegd. Dat
was erg weinig. Maar de in
spectie kon of wilde toen niet
weten dat veel Zeeuwen geen
geld hadden om hun zieken
elders te kunnen bezoeken.
Jonkheer mr. Van der Mieden
van Opmeer wierp halverwe
ge de jaren negentig van de
vorige eeuw de knuppel in het
hoenderhok. In een ingezon
den brief in de Middelburg-
sche Courant beklaagde deze
kantonrechter zich over het
stijgende aantal krankzinnigen
die moeizaam in inrichtingen
in andere provincies waren te
plaatsen.
De inrichtingen waren overvol
en de inwoners uit eigen pro
vincie genoten er voorrang. Er
werden inmiddels zo’n twee
honderd Zeeuwen buiten de
provincie verpleegd en hij
aan het eigen dialect. Na poli
tiek gehakketak werd besloten
gereformeerde, hervormde en
katholieke zieken ieder in een
eigen tehuis onder te bren
gen. Maar dat betekende ver
buiten de provincie. Overi
gens betaalde de provincie en
de gemeenten waar de zieken
vandaan kwamen voor een
groot deel de verpleeg- en
herstelkosten van hun inwo
ners. Niet de reiskosten van
de familieleden, met het ge
volg dat de zieken uit arme
gezinnen hun familie zelden
zagen of dat ze niet naar een
psychiatrisch ziekenhuis wer
den gestuurd.
In het dezer dagen versche
nen boek zijn interviews te le
zen die beiden maakten met
een aantal ex-medewerkers
van Vrederust. Er wordt be
schreven hoe Vrederust ont
stond. Vanuit Zeeland dus.
Hoe de inrichting zich ontwik
kelde, onder welke omstan
digheden de bewoners leef
den. Hoe verplegers met de
patiënten omgingen. Dat alles
vastgelegd op ruim 130 pagi
na's, rijk geïllustreerd ook. En
er wordt een toekomstvisie
gegeven. Hoe moet het verder
met Vrederust? Want Zeeland
heeft in Goes zijn eigen mo
derne Psychiatrische Zieken
huis gekregen, thans onderge
bracht in Emergis. De banden
met Vrederust, ooit puur
Zeeuwse, zijn daarmee nage
noeg verbroken. Vrederust
was Zeeuws en is nu Bra
bants. Maar laten we eerst te
ruggaan in de tijd, naar de vo
rige eeuw, toen het begrip
psychiatrie nagenoeg onbe
kend was.
In voorgaande jaren werd de
redactie overstelpt met brie
ven. Eén van de redacteuren
werd er gewoon vrolijk van.
„Er zijn dus ook nog echte
leuke dingen in het leven",
stelde hij glimlachend vast. En
een lach op zijn gezicht is op
de meeste dagen een wonder
te noemen. Maar hij meende
ook dat kennelijk veel mensen
een voornemen hebben om
iets vriendelijks aan een ander
te zeggen, maar dat ze dat
steeds voor zich uitschuiven.
Dat blijkt inderdaad uit een
aantal reacties. Mensen willen
wel, maar „ik heb het zo druk
dat ik er niet aan toe kom",
excuseren ze zich.
Valentijnsdag is van oudsher
een feest dat iemand de gele
genheid geeft de ander er aan
te herinneren dat er ook nog
zoiets als liefde, erkenning,
respect en vertrouwen is in
het gewone leven. De honder
den reacties vorige jaren ge-
grenzen. Nog voor of in het
jaar 2000 wordt de Vereniging
opgeheven.
Dat de geschiedenis nu fraai
geboekt is, heeft vele voorde
len bij het afblazen van een
stuk belangrijke Zeeuwse ge
schiedkunde.
christelijke Zeeuwse gemeen
schap kon zo tussen 1909 en
1940 goed gedijen op de Bra
bantse zandgrond.
Er werd verder uitgebreid en
in 1923 werd de houten nood
kerk vervangen door een ste
nen. Sinds 1911 had Vrederust
een eigen boerderij waar twee
Zeeuwse boeren de scepter
zwaaiden. Landbouw en vee
teelt (varkens) werd er bedre-
vën.
Al ha een paar jaar was Vrede
rust wat betreft eieren, melk,
groente, fruit en vlees zelf
voorzienend. Ook waren er
andere afdelingen zoals de
wasserij, en de linnen- en
naaikamer actief en de keuken
was eveneens een heel eigen
bedrijf, rond 1935 kwamen te
gen de vijftienhonderd men
sen hun maaltijd halen in de
gestichtskeuken. Van een aan
tal geselecteerde patiënten
werd verwacht dat ze mee
werkten in de keuken. Maar
ook Vrederust bleef niet bui
ten de crisis van de jaren der
tig en de oorlog met Duits
land.
STUUR DEZE BON IN EN MAAK KANS OM ÉÉN VAN DE TWINTIG
PRACHTIGE CADEAUS WEG TE GEVEN
tuigen van de behoefte aan
een dergelijke herdenkings
dag of feestdag, zoals u wil.
Een paar voorbeelden uit de
met een cadeautje bezegelde
inzenders vorig jaar: Een
vrouw kwam speciaal voor
hem naar Zeeland (Vlissingen)
omdat ze een bijzonder plekje
in haar hart heeft voor hem.
Een Middelburgse werd door
haar zoons bedacht. Zij had
het helemaal in haar eentje
moeten opknappen toen de
heren nog knapen waren. Een
andere mevrouw leidde al vijf
tien jaar een kaartclub en
deed dat zo liefdevol dat de
leden van de club haar in het
zonnetje wilden zette.
Op Valentijsdag een jaar er
voor was een Middelburger
letterlijk doodziek. Hij knokte
zich er weer bovenop. En dat
moest worden betekend met
respect voor de knoklust. Voor
die Vlissingse vuilnisman was
eveneens een erkenning. Deze
In Van idealen en mensen
werk zijn ook verhalen opge
nomen van patiënten. Ook de
eerste verpleger op Vrederust
- Frederik Boon, die een auto
biografie schreef - wordt aan
gehaald en natuurlijk de oor
log.
Al iets meer dan een maand
na de inval door de troepen
van Hitler werd een deel van
Vrederust opgeëist en deed
een deel van het complex
dienst als hospitaal voor ge
wonden van de Duitse mari
ne. En de bezetter wilde
steeds meer. Niettemin werd
Vrederust draaiende gehou
den. Na de oorlog pakte ieder
een zo goed en kwaad als het
ging de draad weer op. En in
1950 dient een nieuwe tijd
zich aan. In Zeeland wordt de
Dienst voor Geestelijke Volks
gezondheid opgericht en die
neemt de buitendienst al over.
Ook de behandelingen wor
den anders - moderner - ge
noemd.
En tussen 1971 en 1985 wordt
de weg vereffend van Zeeuw-
e bev
achtte het transporteren van
krankzinnigen naar verafgele
gen provincies verwerpelijk,
De ingezonden brief werd
overgenomen door het Anti
Revolutionaire dagblad De
Zeeuw en in heel Zeeland ge
lezen. Dat betekende een om
mekeer, hoewel nog een aan
tal plooien als gevolg van te
genstellingen in geloofsopvat
tingen waren glad te strijken.
De Afscheiding van 1834 en
de Doleantie van 1886 hadden
immers diepe sporen nagela
ten in protestants Zeeland.
Niettemin kreeg een aantal
dominees de neuzen in 1904
een kant op.
Op de 20e mei van dat jaar
werd de Vereeniging tot Chris
telijke Verzorging van Krank
zinnigen in Zeeland een feit.
Met die bundeling konden in
een klap de hoge en lage stan
den in Zeeland in psychia
trisch ziekenhuis terecht. Ont
goochelend was de ontdek
king dat in Zeeland geen enkel
geschikt stuk grond kon wor
den gevonden. De Vereeni
ging en de Inspecteurs zetten
echter door en zo kwam het
gezelschap er op om dan
maar buiten de provinciegren
zen een kijkje te gaan nemen.
Door tussenkomst van de Ne
derlandse Heidemaatschappij
kwamen de landgoederen
Buitenlust en Klein Loo in de
buurt van Bergen op Zoom en
Halsteren in de kijker. Alles bij
elkaar vergde dat een investe
ring van iets meer dan vijftig
duizend gulden.
De naam Vrederust werd ge
leend van de buitenplaats Vre
derust bij Serooskerke, een
gebiedje dat te klein bleek
voor de vestiging van een
Zeeuwse instelling voor
krankzinnigen. Toen Vrederust
in heel Zeeland bekend was
geworden veranderden de be
woners van het Walcherse
Vrederust de naam in Welge
legen omdat ze niet constant
geassocieerd wilden worden
met de naam van een psy
chiatrische inrichting. Het
boek verhaalt verder. Bouw
plannen, bouwen, aanname
van personeel, de officiële
opening en de eerste patiën
ten, eind 1909 waren dat er al
187. De gesloten protestants
(Van een onzer redacteuren)
GOES.- Het heeft lang geduurd voordat Zeeland
binnen de eigen provincie een psychiatrisch zie
kenhuis kreeg. Patiënten werden vele jaren lang
naar Vrederust gestuurd, in de bossen bij Halste
ren boven Bergen op Zoom.
Vrederust was decennia lang
een Zeeuwse enclave in West-
Brabant. Hoe de geesteszie
ken daar werden verpleegd en
hoe deze Zeeuwse instelling
op Brabantse bodem zich ont
plooide, is bij weinigen be
kend. Een tipje van»de sluier
over de geschiedenis van de
Zeeuwse psychiatrie werd
kort geleden opgelicht met de
verschijning van een boek
over Vrederust. Het draagt de
titel "Van idealen en mensen
werk: van Zeeuwse inrichting
tot Westbrabants psychia
trisch ziekenhuis. Vrederust
1904-1997. Het is geschreven
door dr. J. Gorisse, historica,
daarbij terzijde gestaan door
haar Zeeuwse college dr. Jan
Zwemer.
In de loop van de negentiende
eeuw werden geesteszieken
en alle personen die kenmer
ken van een dergelijke ziekte
vertoonden immers op - bijna
- beestachtige wijze onder de
plak gehouden. Énige kennis
van zielkronkels hadden de
zogeheten bewaarders niet op
zak. Onder de duim houden,
luidde het parool voor d^ze
door de duivel bezeten perso
nen.
En daarin werd soms zeer ver
gegaan. In 1841 werd de eer
ste Krankzinnigenwet van
kracht en werd het allemaal
wat humaner, althans in de
doelstelling. Iets meer dan
veertig jaar later werd die wet
uitgebreid en kreeg de Inspec
tie bevoegdheden op het ge
bied van de bouw van ge
stichten.
Voor Zeeland een moeilijke
onderneming. De inspecteurs
hielden vol dat „voor de lij
ders zelf" verpleging door
mensen met herkenbare ze
den en gewoonten was te ver
kiezen boven verpleging door
mensen met andere religieuze
achtergronden. Verzuiling
deed inderdaad in die tijd op
gang.
De inspecteurs dachten daar
bij niet alleen aan het eigen
kerkgenootschap, maar ook
Eind zeventiger jaren werd in Goes begonnen met de nieuwbouw van een nieuw Psychiatrisch Ziekenhuis Zeeland.
Op 1 oktober 1981 werd de eerste fase van een ziekenhuis op eigen Zeeuwse bodem in gebruik genomen. Nadien
volgden er meerdere uitbreidingen. Vorig jaar ging het PZZ op in Emergis, een nieuwe organisatie die tot ver over de
grenzen van het jaar 2000 kijkt waar het gaat om de verzorging van psychiatische patiënten in Zeeland.
.DE PAREL
(3)
