Twintig eeuwen Zeeuwen en hun visserij
&o®s
IB IttfT
NOG
Ml
mg
Schoen
van de week:
berco
THEM
SCHOUTEN PARKET
HTS
J
ZATERDAG 4 OKTOBER
Zeeuwse tafereeltjes
in streekmuseum Goes
32^ C
de bevelander
2E WEEK
HHSTEyEHSPIHOEmiiM
GRAND THEATER GOES 0113-215165
VAN 19.00 UUR TOT 22.00 UUR
BIJ DE ZEELANDHALLEN
JUüAöKiim
iltrans fe
WOENSDAG 1 OKTOBER 1997
JAARGANG 49 - NUMMER 40
WEKELIJKS HUIS AAN HUIS OP NOORD EN ZUID-BEVELAND
PZC WEEKBLADEN
"-I
De opkomst van
Yerseke
Een succes
FILMPROGRAMMA
VANAF 2 T/M 8 OKTOBER 1997
EXTRA KOOPAVOND
EN
GRATIS PARKEREN
MWV FA L4MM44mOFRFA
Avonturiers
(Van een onzer redacteuren)
Honderd jaar geleden beleefde Yerseke
woelige tijden. Het dorp dat in heel Euro
pa beroemd was geworden om zijn oes
ters, werd overspoeld door avonturiers.
Die wilden graag een graantje meepikken
van de grote welvaart. Ze kwamen echter
te laat. Want de rijke oesterbaronnen wa
ren al weer vertrokken, omdat de prijzen
van de oesters in elkaar waren gezakt.
Oosterschelde
Volksvoedsel
Mosseloorlogen
it iM
Reserveren gewenst
gaan dag en nacht door, (fotografie Beppy Everaers).
JXI
OH LA LA LA
«u
129,95
HQENEMVAIt; g
ERKEND PARKETSPECIALIST
o
De Bevelander maakt deel uit van de
Zeeland Combinatie huls-aan-huis-
bladen in Zeeland.
Totale oplage: 176.455 ex.
In de tweede helft van de vori
ge eeuw kwam in Zeeland
voor het eerst op grote schaal
de oesterteelt op gang. Kort
na 1850 waren in Frankrijk, bij
Bordeaux in de baai van Arca-
chon, met succes proeven ge
daan met kunstmatige oester
teelt.
ken. In 1888 nam de gemeen
teraad van Yerseke het besluit
om de kermis, gezien alle on
rust op het dorp, maar af te
schaffen.
Dat werkte averechts. Er ont
stond rond dat besluit een
complete veldslag. Met kara
bijnen patrouilleerde de in al
lerijl opgeroepen politiemacht
De nieuwe oestercultuur werd
al snel een succes. Vooral in
België, Frankrijk en Duitsland
kwam veel vraag naar Zeeuw
se oesters. Yerseke beleefde
tussen de jaren 1870 en 1885
een enorme bloeitijd. Het aan
tal schepen dat voor de oes
ters werd ingezet groeide van
veertig in het jaar 1870 tot
honderdentwintig in 1885.
20.00 u.
19.00-21.30 u.
14.00-19.00-21.30 u.
14.00-19.00-21.30 u.
20.00 u.
14.00-20.00 u.
BELBIOS’
0900-9363
lange vorststraat - goes
Livingstoneweg 9a Industrieterrein Poel II - Goes 0113-230800
Niettemin kwamen er avontu
riers naar Yerseke die zich
door de ontwikkeling niet lie
ten afschrikken. We schrijven
midden jaren tachtig vorige
eeuw. Het dorp werd geteis
terd door openbare dronken
schap, vechtpartijen, opstoot-
Dat geldt ook voor de oester-
en mosselteelt in Yerseke,
waarover op kleurrijke wijze
verslag wordt gedaan.
Bij de foto: Yerseke anno 1997. Mosseltransporten door heel Europa naar en vanuit het dorp aan de Oosterschelde. Ze
i I I r r’ r\ r— 1
Bij de foto: Een mooi herfstbeeld van de vissershaven
van Yerseke. De rust is schijn. Er wordt altijd gewerkt.
Zelfs de meeuwen op de paalhoofden hebben daar weet
van.
Een belangrijke rol hebben de
vissers uit Yerseke gespeeld in
de naoorlogse jaren.
Op de eerste plaats tijdens de
watersnood van 1953 toen bij
voorbeeld schipper Huybrecht
Koster met zijn platbodem, de
YE 4, door een bres in de dijk
naar Ouwerkerk voer. Hij pikte
daar 110 drenkelingen op. To
taal waren er vanuit Yerseke
zo'n zestig schepen bij het
reddingswerk op Schouwen-
Duiveland en Tholen betrok
ken.
De oester- en mosselvissers
uit Yerseke waren het ook
weer die samen ten strijde
trokken tegen de plannen be
gin zeventiger jaren om de
Oosterschelde geheel af te
sluiten. Dat was in 1972, pre-
manden vol met spiering er
doorheen werden gejaagd. De
ridder en zijn gasten zagen
zelfs kans om tijdens een
feestje duizend botten weg te
werken. Kabeljauw, zalm, elft,
heilbot en zeehaan stonden
ook regelmatig op het menu.
Vis, vis en nog eens vis dus.
En ook mosselen kwamen er
aan te pas. In de veertig daag
se vasten, voorafgaand aan
Pasen, mocht geen vlees wor
den gegeten. Elke week wer
den daarom op het kasteel
van de visetende ridder en
zijn verwanten vier tot zes
manden verse mosselen aan
gevoerd. Om wat afwisseling
te brengen in het menu wer
den wekelijks ook nog eens
een tot drie vaten haring door
de kasteelpoort gebracht.
Onder meer de Goese jonk
heer J.L.C. Pompe van Meer-
dervoort was een van de be
langrijkste grondleggers voor
de latere commerciële oester
teelt in Yerseke. Hij was sa
men met baron Groeninx van
Zoelen uit Ridderkerk een kijk
je gaan nemen in Frankrijk en
had daar het kweeksysteem
bekeken. Beiden zagen er wel
brood in om in Zeeland en
met name in Yerseke te begin- jes, brandstichting en inbra-
nen. Ze kregen van de minis
ter van financiën in Den Haag
toestemming om de Yerseke
Bank te pachten. Veel vissers
in Yerseke en Tholen waren
daar fel op tegen.
De nieuwbakken oester-onder-
nemers konden meer pacht
betalen dan de meeste andere
vissers. De 3085 hectaren Yer
seke Bank werd opgedeeld in
donderdag
vrijdag
zaterdag
zondag
maandag, dinsdag
woensdag
Zeeuwse meisjes naast bomen. Zeeuwse meisjes bij de Ooster
schelde. Zeeuwse meisjes die de kinderen pap voeren. De ge
schilderde Zeeuwse meisjes van Arend Hijner hebben deze
maanden het Museum voor Noord- en Zuid-Beveland overge
nomen. De impressionist Hijner (1866-1916) woonde rond de
eeuwwisseling in Wemeldinge. Hij liet zich inspireren door het
'Zeeuwse licht’.
In vaak zonovergoten tafereeltjes legde Hijner het leven in Zee
land vast. Portretten van Zeeuwse boerinnen en meisjes, op
tochten en paarden ademen stuk voor stuk een andere sfeer uit.
De massa-scenes van Arend Hijner laten een uitgelaten massa
boeren en boerinnen met vaandels en muziekinstrumenten
zien. Het geschreeuw en gejuich is bijna hoorbaar. Hijner schil
derde optochten in Goes en Wemeldinge ter gelegenheid van
de kroning van koningin Wilhelmina in 1898.
De portretten ademen weer een heel andere sfeer uit. De arbei-
dersachtige, wat oudere vrouwen die Hijner op doek vastlegde
stralen kracht en levenslust uit. Zoals het schilderij van Rooie
Kaat of van Coba. Coba van 't mooie zonnetje is een schilderij
waarmee Hijner internationaal prijzen won. Deze oude vrouw,
die tegen het zonnetje inkijkt, gold rond 1900 als de 'wandelen
de Bevelander'.
Arend Hijner woonde van 1895 tot 1900 in Zeeland. Na zijn ver
trek vestigde hij zich in Brabant. Daar kocht hij boerderijen op
en verhuurde die. In plaats van huur te betalen, lieten de bewo
ners zich door de kunstschilder portretteren. Uit deze periode
zijn ook enkele werken te zien in het museum, maar de nadruk
ligt op zijn Zeeuwse tijd.
De tentoonstelling van Arend Hijner duurt nog tot en met 15 no
vember. Het Museum voor Noord- en Zuid-Beveland aan de
Singelstraat te Goes is dinsdag tot en met vrijdag geopend van
10.00 uur tot 17.00 uur en op zaterdag van 13.00 uur tot 16.00
uur.
Bij de foto: Rooie Kaat van Arend Hijner.
beveland
Ook vanuit Brabant en Ant
werpen kwamen vissers naar
Zeeland. En dat leverde heel
wat problemen op. Mossel-
oorlogen bijvoorbeeld. We
zeiden het al: de geschiedenis
herhaalt zich vaak. Anno 1997
worden er nog steeds ankers
Overigens was het eten van
veel vis niet alleen voorbe
houden aan de edellieden uit
die tijd. Alle Zeeuwen aten
veel vis. Veel bewoners had
den eenvoudige scheepjes
waarmee zo kort mogelijk bij
huis regelmatig een maaltje
vis werd binnengehaald. Kre
ken waren er volop. En ook de
zeearmen zaten vol vis. Door ze|f
de opkomst van de grote ste
den Brugge en Gent wereld
steden zou je kunnen zeggen)
zagen steeds meer Zeeuwen
er wel heil in om een deel vdn
de vis te gaan verkopen. Er
onstonden op die manier dus
vissersdorpjes aan de Zeeuw
se binnenwateren. Enkele
daarvan groeiden uit tot be-
cies 25 jaar geleden dus, toen
de Staten van Zeeland in gro
te meerderheid de Ooster
schelde geheel wilde afdam
men. Hun protest had succes.
Hoeveel succes? Dat is dage
lijks te zien tijdens een bezoek
aan Yerseke, waar anno 1997
een miljoenenvloot de ha
vens in- en uitvaart. Waar
enorm is geïnvesteerd in be-
drijfsvernieuwing. Yerseke
ook waar het nog wel eens
roerig kan zijn. Maar dan op
andere wijze dan eind negen
tiende eeuw, honderd jaar ge
leden dus.
Roerig vanwege het werk in
de mossels en alles wat er
aan vast zit.
langrijke handelsstadjes, zo
als Veere, Brouwershaven en
Zierikzee. Maar ook op De Be-
velanden profiteerden enkele
plaatsen van de opkomende
visserij in de vijftiende en zes
tiende eeuw. Goes en Rei-
merswaal bijvoorbeeld. Niet
zozeer vanwege de visvangst
Oplage: 39.500 ex.
Uitgave: Uitgeverij Provinciale
Zeeuwse Courant b.v. Voorstad 22,
Postbus 5, 4460 AA Goes.
Tel. (0113) 273000. Fax (0113) 273010
Exploitatie:
Ch. van den Oosterkamp
(0113) 273000
Privé (0118)417802
Administratie:
PZC
Oost-Souburgseweg 10,
postbus 18,
4380AA Vlissingen.
Advertentieverkoop
Henk Mallekote
(0113) 273022 privé (0113) 342535).
Pieter Karman
(0113) 273021 privé (0113) 613394).
Redactie: Hans Meijer (0113) 273028
Redactie-adres: Voorstad 22,
Postbus 5, 4460 AA Goes.
Bezorging: (0113) 273000.
Druk: PZC Grafische Bedrijven,
Postbus 18, 4380 AA Vlissingen.
Druktechniek: offsetrotatie.
Sluitingstijd: advertenties
maandag 17.00 uur.
De visserij heeft in Zeeland al
tijd een grote rol gespeeld.
Dat was al het geval in de
middeleeuwen. Zo werd er
bijvoorbeeld op het kasteel
van de Zeeuwse ridder Frank
van Borsele, die in de vijftien
de eeuw leefde, veel vis gege
ten. De geschiedschrijvers we
ten te melden dat in het jaar
1475 op het kasteel honderd
schelvissen en nog eens zes
Dat kunnen we lezen in de
jongste uitgave van "Ach lieve
tijd", waarin uitvoerig verslag
wordt gedaan van de visserij
in de afgelopen twintig eeu
wen in Zeeland. Daarin wordt
onder meer de opgang van de
oesterteelt, gevolgd door een
zware crisis aan het eind van
de vorige eeuw beschreven.
Vaak wordt gezegd dat de ge
schiedenis zich herhaalt. Wie
de verhalen over de visserij in
Zeeland leest in de jongste
uitgave van "Ach lieve tijd" zal
dat moeten bevestigen. Perio
den van grote bloei in de vis
serij worden afgewisseld door
tijden van crisis.
Mosselen en oesters werden
in dezelfde zestiende eeuw
ook al volop gevist. We le
zen: "Mossels gedijden bij
voorbeeld heel goed op het in
1530 en 1532 in de Ooster
schelde verdronken land van
Zuid-Beveland. Voormalige in
woners van de overstroomde
stad Reimerswaal die in Tho
len waren gaan wonen, trok
ken elk jaar juni met wel der
tig scheepjes naar de platen
van Reimerswaal en Lodijke.
Daar waren de mosselen dan
volgroeid en ze konden dus
goed worden verkocht". Niet
alleen Zeeuwen gingen vissen
in de zeearmen.
De prijzen groeiden de pan
uit. Men bleek echter te opti
mistisch te zijn geweest. Er
kwam steeds meer aanbod
van oesters en de prijzen daal
den op een gegeven ogenblik
zo sterk dat veel kleinere be
drijven, gevolgd door grotere,
het loodje legden. Veel van
degenen die geld hadden ver
diend met de oesterteelt verd
wenen weer uit Yerseke.
Cc m
door de straten. Het zou nog
lange tijd onrustig blijven in
het toenmalige dorp van oes-
terboeren.
Bij de foto: Werksters in de oesterputten van Yerseke De volgroeide oesters worden in
de manden geschept. De oesterkwekerij was deze eeuw tot de jaren zestig lucratief én
arbeidsintensief. In de winter van 1962-1963 liep de oesterbranche een zware klap op.
Negentig procent van de oesters in de Oosterschelde vroor dood. Einde vorige eeuw
kende de oesterteelt eveneens een bloeiperiode in Yerseke. In 1885 waren er bijvoor
beeld 30 miljoen dakpannen in gebruik in de oesterputten. De witgekalkte dakpannen
waren uitstekend geschikt om het broed op te laten kweken.
pv»
Wel omdat deze plaatsen zout
leverden waarmee de enorme
hoeveelheden door Zeeuwse
vissers gevangen haringen
konden worden geconser
veerd. Rond het jaar 1560 wa
ren er zo'n 200 Zeeuwse ha
ringbuizen in de-vaart. De oor
log tegen de Spanjaarden en
vele kapers die letterlijk op de
kust waren, zorgden korte tijd
later voor een zware crisis in
de Zeeuwse visserij.
270 percelen en daarvoor
werd aan het Rijk f 56.298,-
pacht betaald door de heren
oesterkwekers, die bijna alle
maal dit welgestelde families
kwamen.
gekapt, wordt er door netten
van "buitenlandse vissers" ge
varen en is de concurrentie af
en toe moordend. Veel van
de problemen kwamen in bij
voorbeeld de negentiende
eeuw al voort uit overbevis-
sing. We lezen in "Ach, lieve
tijd": "Een zestal Yersekenaren
verjoeg in 1837 een stel
Thoolse vissers, van wie er
een gewapend was, eigenhan
dig van hun visgronden. Er
was maar een handjevol poli
tieambtenaren dat toezicht
moest houden in het uitge
strekte gebied".
-f. Yfr
