T. SPOON
Emigratie vanuit Beveland naar USA in kaart gebracht
ANNEMAREL
berco
EOE
nmjJuöriANS
KIEKIERIS
KARAOKE
Twintig eeuwen Zeeuwen en hun platteland
Voorjaar '97
de bevelander
FIRST WIVES
HOOFDPRIJS 500,-
GRAND THEATER GOES 0113-215165
FILMPROGRAMMA VANAF
6 T/M 12 MAART 1997
•^2pDELB^5$'
PZC WEEKBLADEN
1e WEEK
I
't is mooi geworden
de moeite waard
NIEUWE MODE
VOOR IEDEREEN!
Ml
w
JAARGANG 49 - NUMMER 10
WOENSDAG 5 MAART 1997
WEKELIJKS HUIS AAN HUIS OP NOORD EN ZUID-BEVELAND
j
In maart ontvangt u voor
iedere f 50,- bij ons besteed een
modecheque Lw.v. f 5,-
(inwisselbaar in mei a.s.)
Goes - Middelburg
nieuw
voorheen Quick Shoes
RONALD ZWOLLE
woningmakelaardij
haalt er voor u uit
wat erin zit!
0118-623420
E E T C A F F
voor een
gezellig drankje of
een goede hap
-
-
Let op! Discovervoer met nieuwe dienstregeling 0113-351717
f/ofóie F&effe
Vanuit Goes
Klederdrachten
Duidelijker beeld
Signalen
Ganuenta
F
Immigratie-stop
FIRST REFORMED CHURCH
f;«rfy In 1B47 a group of Dutch
families met in Goe«. on the island
of Zuid Beveland, and organized tiarm-
selvett into a congregation. With their
pas tor. I lie Reverend Cornelius Vander
Meuten, the group salted in three ships
to Amer tea tn search of freedom. They
established their new homes in this
forested urea of Michigan and t«am<-d It
after their native province of Zeeland.
The center of tlw community was the
log church. In a wood frame
structure, with fleldatone foundation,
patterned on the church in Axel, the
Netherlands, was built on this site.
Use of the. Dutch language was eliml-
netted gradually and In May 1945 was
discontinued. The present church,
built around the old, remains a»
the physical evidence of the Dutch
Immigrant community founded upon a
resolute faith in Almighty God
Motieven
Y
TT 'V/
de bevel a
a.j. zaterdag
r
Op de foto:
rfrbell
i ?4 UUR PtR OAC
i MStRvWtll
land een vrouw te vinden of om
er definitief te blijven".
De Bevelander maakt deel uit van de
Zeeland Combinatie huis-aan-huis-
bladen In Zeeland.
Totale oplage: 176.455 ex.
toont het onderzoek aan. Op de
kop af 32 inwoners in een perio-
weg wilden. We hebben daar
ook wel signalen voor. Want van-
vragen. We weten nu hoeveel
mensen er in die periode emi
greerden, uit welke plaatsen ze
kwamen, of ze vrijgezel waren of
een groot gezin meenamen. De
speurtocht is eigenlijk afgerond
als je ook weet of mensen uit
politieke overwegingen weg wil
den, of ze deserteur waren, of ze
later terugkeerden om in Neder-
den vorige eeuw een groep van
uit Rilland naar Colorado.
is terug te vinden in deel 5
van "Ach lieve tijd". Volgend
jaar viert het dorp het 400-
jarig bestaan. De linden in de
Voorstraat werden in 1827
geplant, (foto: Zeeuws Docu
mentatiecentrum)
beeld vertrokken er vanaf De
Bevelanden nog maar 13 land
verhuizers naar Noord-Amerika.
Onder hen 8 uit Goes, 1 uit
donderdag, vrijdag
zaterdag, zondag...
woensdag
in 't weekend zelfs
tot in de vroege uurtjes
Damstraat I8 - Yerseke tel. Ol I3 - 572477
Opril Grote Markt 11, 4461 AK Goes,
Tel. 0113-270709
lange vorststraat - goes
vrijdag
zaterdag
zondag
maandag, dinsdag....
woensdag
Zaterdag 15 maart
Ook in Nederlands
gesproken versie
21.30 u.
21.30 u.
21.30 u.
20.00 u.
20.00 u.
Bij de foto: De Voorstraat te
Colijnsplaat voorjaar 1997.
Nog steeds "een plaatje",
Vlakbij Colijnsplaat lag een
der eerste plaatsen in Zee
land waarvan de naam
bekend is: Ganuente dat rond
het jaar 300 in de golven ver
dween. (foto: Anton Dinge-
manse).
en we komen familienamen
tegen als Hoogstrate en Hoebe-
ke. Ook Gran Rapids in Michigan
trok veel landverhuizers uit deze
regio".
gaan doen op Walcheren en in feit zowei in Zeeland (NL) als
--
die manier willen we de landver
huizing in de jaren 1900 - 1920
II WW MIOI.I.H KFATOS
Zoals gezegd begon het Zeeuw
se emigratieverhaal precies 150
jaar geleden. Hans Krabben
dam: "Daarom willen we in sep
tember een congres wijden aan
maar het is wel degelijk de
vroegst bekende dorpsnaam in
Zeeland. Rond het jaar 300 ver
dween Ganuenta in de golven.
Een van de oudste nog bestaan
de dorpen is Domburg. Rond het
jaar 900 maakten Vikingen de
Zeeuwse kust onveilig en de
bewoners legden daarom vlucht-
burgen aan om zich te kunnen
verbergen. Sommige van die
vluchtburgen groeiden later uit
tot steden, andere tot dorpen.
Domburg is daarvan een voor
beeld; hier zijn de oudste nog in
gebruik zijnde dorpsstraten van
Zeeland te vinden.
Het natuurlijk middelpunt van
een dorp, de kerk, was van
levensbelang voor ieder dorp.
Zonder kerk geen dorp. Tijdens
de opstand tegen Filips II werden
kerken nogal eens als uitvalsba
ses gebruikt, waardoor een groot
aantal kerken flink beschadigd
werd. Daar waar de kerken weer
werden opgebouwd, bleven de
dorpen bestaan; daar waar dat
niet gebeurde, raakten ze in ver
val. Zo zullen maar weinig men
sen weten waar het ooit welva
rende Schellach heeft gelegen.
Een licht glooiende heuvel, waar
ooit het kerkhof van Schellach
lag, herinnert aan de welvarende
plaats van weleer, gelegen tus
sen Veere en Middelburg.
Aan de klederdracht was te zien
van welk eiland iemand afkom
stig was; vaak was zelfs te zien
in welk dorp iemand woonde, en
welk beroep werd uitgeoefend.
Ook was uit de dracht op te
maken of men protestant of
katholiek was. Het is bijna
onvoorstelbaar in deze spijker
broekentijd dat het nog maar
zo'n honderd jaar geleden is dat
er in Zeeland negentien totaal
verschillende vrouwendrachten
naast elkaar bestonden. Naast
de uitgebreide aandacht die hier
aan wordt besteed in 'Twintig
dat er veel verdeeldheid was bin- Waarde en 1 uit Wemeldinge.
nen de kerken. En sommigen
hadden problemen met de libe
rale terughoudenheid van de
overheid. Een situatie die je 'n
beetje kunt vergelijken met die
101 DALMATIANS lorlglnele >enle)
donderdag20.00 u.
vrijdag19.00 u.
zaterdag19.00 u.
zondag19.00 u.
DE 101 DALMATIËRS (rm. geswMM)
14.00 u.
14.00 u.
14.00 u.
Oplage: 39.500 ex.
Uitgave: Uitgeverij Provinciale
Zeeuwse Courant b.v. Voorstad 22,
Postbus 5,4460 AA Goes.
Tel. (0113) 273000. Fax (0113) 273010
Exploitatie:
Ch. van den Oosterkamp
(0113)273000
privé: (0118)642078
Administratie:
PZC
Oost-Souburgseweg 10,
postbus 18,
4380 AA Vlissingen.
Advertentieverkoop:
Henk Mallekote
(0113) 273022 privé (0113) 342535).
Pieter Karman
(0113)273021 privé (0113) 613394).
Redactie: Hans Meijer (0113) 273028
Redactie-adres: Voorstad 22,
Postbus 5, 4460 AA Goes.
Bezorging: (0113) 273000.
Druk: Vink-Rotadruk b.v.,
postbus 36, 4570 AA Axel.
Druktechniek: offsetrotatie.
Sluitingstijd: advertenties
maandag 17.00 uur.
"De Zeeuwse emigratie naar
Amerika". Die emigratie werd in
de zomer van 1847 ingeluid.
Toen vertrok een gezelschap
van ruim 450 mensen vanuit
Goes naar West-Michigan. Daar
werd de nederzetting Zeeland
gesticht. Ook elders in Amerika
vestigden zich groepen Zeeu
wen. Vanuit Rilland vertrok mid-
Zeeland, dus ook vanuit Beve- Waarom juist onderzoek naar de
land. Over die periode zijn alleen
verzamelstatistieken beschik
baar. Door het onderzoek van de
amateur-historici op de Bevelan- onderzoek gedaan
en hun scheepvaart'. Deze afle- I
Op de foto: Een ander
was in de jaren rond de eerste gedenkteken in de plaats
Wereldoorlog. In 1915 bijvoor- Zeeland. Het vertelt in kort
bestek het verhaal van de
landverhuizers die vanuit
Goes vertrokken en vervol
gens met 3 schepen de Oce
aan overstaken om zich in
Hoe is dat te verklaren? "Dat
weten we niet precies", aldus
Vanuit Yerseke Hana Krabbendam. "Maar het
zou kunnen zijn dat het in de vis-
In de jaren 1900 - 1920 vertrok- serij slecht ging. Dat de mensen
ken naar schatting zo'n 7.000
mensen vanuit Zeeland naar
Noord-Amerika. Uit het jongste uit Yerseke zijn er waarschijnlijk
onderzoek blijkt dat er ongeveer nogal wat mensen naar Long
2100 vanuit De Bevelanden Island gegaan. Onder die emi-
komen. "Dat is relatief best veel", granten uit Yerseke zaten in die
aldus drs. Aad de Klerk. Hij is jaren veel schippersknechten,
consulent regionale geschiedbe- schippers en oesterkwekers.
oefening bij het Rijksarchief te Veel grote gezinnen waren er bij
Middelburg. Hij heeft het onder
zoek gecoördineerd. Deskundi
ge inbreng werd geleverd door
het Roosevelt Study Center. Dr.
Hans Krabbendam van dit insti
tuut vertelt: "Juist over de perio
de 1900 - 1920 was vrij weinig
bekend over de emigratie vanuit
(Van een onzer redacteuren)
GOES - Misschien hebt u 'n rijke oom in Amerika wonen.
Zelfs zonder dat u 't weet. Bijna 2200 inwoners van De
Bevelanden vertrokken in de jaren 1900 - 1920 naar de
Verenigde Staten. Wie waren die mensen? Waar kwamen
ze vandaan? Waarom wilden ze weg uit Zeeland?
Op die vragen wil de geschied- den konden nuanceringen in het
schrijving graag een antwoord verhaal worden aangebracht",
hebben. Want over de emigratie Zo weten we nu uit welke plaat-
in die beginjaren van de 20e
eeuw is weinig bekend. Of liever:
emigratie vanuit de Bevelanden
in de periode 1900 - 1920? Aad
de Klerk vertelt: "Er is veel
i naar de
periode dat de emigratie vanuit
Zeeland naar de Verenigde Sta
ten op gang kwam. Dat was pre
cies 150 jaar geleden. We heb
ben een vrij duidelijk beeld waar
om de mensen uit Zeeland toen
weg wilden. Ook van de latere
emigranten, na de Tweede
Wereldoorlog, is nogal wat
bekend. De jaren 1900 - 1920
zijn nog 'n beetje een witte vlek.
Met het onderzoek proberen we
een nog slecht gekende fase uit
de geschiedenis van de Zeeuw
se landverhuizers in beeld te
brengen. Al blijven er nog volop
naar de stad, winkels en andere
voorzieningen verdwenen uit het
dorpsbeeld. Wat niet wegneemt
dat veel dorpelingen zich nog
nauw met elkaar verbonden voe
len en zich graag tegen een
naburig dorp afzetten.
Maar Ho etarl Vandaar dat ook "glazenpissers"
INddl UB bldU en "mensenprancjers" aan bod
Zoals gezegd verdween het spe- komen.
cifieke dorpskarakter vanaf de De volgende aflevering van 'Ach
jaren vijftig. De landbouw begon Lieve Tijd - Zeeland' heeft als
aan werkgelegenheid in te boe- titel 'Twintig eeuwen Zeeuwen j
ten, industrie kwam er voor in de
plaats, dorpelingen verhuisden vering verschijnt eind maart.
in Zeeland (USA) worden
herdacht.
vertrokken lang niet allemaal uit voor heel Zeeland in kaart krij- bijvoorbeeld Griekse emigran-
armoede. Er waren ook mensen
bij met geld die hier in eigen land
te weinig toekomst zagen".
Eén van de roemruchte gang
makers van de landverhuizing
vanuit Zuid-Beveland was in
die beginjaren de Borsselse
landbouwer Jannes van der
Luyster. Op de grote over
steek nam hij tientallen andere
landverhuizers mee voor wie
hij de reis betaalde.
In de reeks "Ach lieve tijd" is
dezer dagen deel vijf versche
nen. Het heeft als titel "Twintig
eeuwen Zeeuwen en hun platte
land". Het vertelt een boeiend
verhaal over het dorpsleven in
Zeeland, waarbij ook de Beve
landen worden belicht. Begrijpe
lijk, want de vroegst bekende
dorpsnaam in Zeeland is verbon
den aan een nederzetting in de
buurt van Colijnsplaat op Noord-
Beveland.
Iets over de inhoud van de jong
ste uitgave, waarin we weer veel
mooi fotomateriaal aantreffen.
De samenstellers van de reeks
vertellen: "Tot de jaren vijftig was
het niet ongebruikelijk dat
iemand die in Westkapelle was
geboren Walcheren nooit verliet,
zoals ook een inwoner van Sta-
venisse nooit van Tholen kwam
of iemand uit Kats van Noord-
Beveland. Het kwam zelfs voor
dat inwoners van een dorp nooit
meer van de wereld zagen dan
het geboortedorp. Door de
Tweede Wereldoorlog en de
watersnoodramp van 1953 is er
een rigoureus einde gekomen
aan deze gemeenschappen. Tot
die tijd kende in het dorp ieder
een elkaar en noemde men
elkaar bij de voornaam. Slechts
enkele notabelen werden
meneer of mevrouw genoemd.
Ergens in de buurt van waar nu
Colijnsplaat ligt, lag ooit Ganuen
ta. Dat klinkt niet erg Zeeuws,
A.
X&AtC
Speurtocht naar landverhuizers
Op de foto: Het monument in
Zeeland (Michigan USA),
waar halverwege vorige
eeuw een grote groep land
verhuizers vanuit Zeeland, en
.vooral ook De Bevelanden,
neerstreek. Het gedenkteken
is opgedragen aan Jannes
van den Luyster, de landbou
wer uit Borssele die samen
met Ds. Van der Meulen de
groep emigranten vanuit
Goes naar hun nieuwe vader
land leidde. Bij het monument
staat dr. Hans Krabbendam
van het Roosevelt Study
Center. Hij was nauw betrok
ken bij het onderzoek.
sen de emigranten kwamen. Zo
vertrokken er in het jaar 1907
was weinig bekend. Want dank- totaal 117 mensen uit Yerseke
zij een tiental amateur-historici naar de Ver. Staten. Over een
begint het landverhuizersverhaal periode van 20 jaar emigreerden
tot leven te komen. er totaal 663 inwoners van Yer-
Niet alleen in Zeeland zelf wordt seke naar Noord-Amerika. In
het onderzoek naar de landver- buurgemeente Kapelle was er in
huizers met belangstelling die jaren veel minder behoefte
gevolgd. Ook in de Verenigde om de Oceaan over te steken, zo
Staten is men er blij mee. "Het
heeft me enorm veel onder
zoekswerk uit handen geno- de van 20 jaar.
men", zo verklaarde een tijdje
geleden professor dr. R.P. Swie-
renga van het Hope College in
Holland Michigan.
eeuwen Zeeland, de Zeeuwen &'j de foto: Colijnsplaat in
en hun platteland', komen ook vroeger jaren. Deze opname
voedingsgewoonten aan de
orde, stiekeme vrijpartijen en
gebruiken bij geboorte en dood.
De buren van de overledene
hadden tot de begrafenis achter
de rug was een belangrijke taak.
Zij moesten ervoor zorgen dat de
naaste familieleden zoveel
mogelijk werden ontzien, omdat
die het meest kwetsbaar waren
voor de toorn van de ziel van de
overledene. Dat men beducht
was voor diens geest blijkt uit
allerlei gebruiken, die van dorp
tot dorp konden verschillen.
Terug naar begin 20e eeuw. Het
onderzoek naar landverhuizers
in die jaren brengt aan het licht
dat de Verenigde Staten niet
iederéén met open armen ont
vingen. Duidelijk is te zien dat de weinig gevallen bekend van emi-
emigratie vanuit Zeeland en De granten die later voorgoed terug-
Bevelanden bijna stil lag. Dat keerden. Dit in tegenstelling tot
gen. Gebleken is dat de ama- ten, van wie bekend is dat ze op
teurs die aan het Bevelanden- grote schaal terugkeerden uit
project hebben meegewerkt, er heimwee. De eerste Zeeuwse
veel plezier aan beleefden. Ze emigranten waren trouwens
zijn zich soms een beetje ver- veelal landbouwer of kwamen
want gaan voelen met de emi- van het platteland. De eerste
granten van toen. Graag willen grond die ze er kochten kostte 1
we in de toekomst meer ama- Dollar 25 cents per acre...
teur-historici zien te interesse-
renvoor projecten als dit. Je kunt
dan denken aan een onderzoek
naar vluchtelingen die in de eer
ste wereldoorlog naar Zeeland
en ook de Bevelanden kwamen.
Overigens heeft het onderzoek
nóg een zaak duidelijk gemaakt.
De landverhuizers die begin
deze eeuw naar de Verenigde
Staten vertrokken hebben er zich
goed geworteld. Want er zijn
Over de motieven van die eerste
emigratiegolf naar de Verenigde
Staten is het een en ander
bekend. Hans Krabbendam: "Je
ziet onder die landverhuizers
veel boerenfamilies. Ze vertrok
ken hier vanwege de aardappel
ziekte, vaak ook wilden grotere
groepen mensen weg vanwege
hun geloof. Het was een periode Kapelle, 2 uit Kloetinge, 1 uit
Het op de Bevelanden gedane West-Michigan te vestigen.
onderzoek krijgt een vervolg. Dat was begin 1847. Dit jaar
Aad de Klerk: "We willen een dus op de kop af 150 jaar
dergelijk onderzoek ook graag geleden. In september zal dit
van nu. Lasten werden afgewen- Oost-Zeeuws Vlaanderen. Op
teld op de gemeenten. Die emi
granten - ook uit de Bevelanden -
