f
Boek van dr. J.B.V. Welten (Colijnsplaat) over tucht en geloof in de Reformatietijd:
Provinciale
MARKT
Intra-tip...
intratuin
Pi T G ROE N WA R E N H U l,S
koudekerke Galgenweg 5, tel. 01185-1623
Ten Sing
startavond
informatiedag
STEÖTEL
UUR
SERVICE
I
1
GRAND THEATER goes, 01100-15165
ALS ELKE SECONDE TELT
TE KOOP
WISSENKERKE ZEELAND
Rode Kruis
oefent
grootscheeps
FOTO
M 3^55^
JUDGMENT DAM
c>
weekblad voor zuid- en noord beveland
Woensdag 30 oktober 1991 - 43e Jaargang no. 44
y
Filmprogramma vanaf 1 t/m 7 november
TE
ZATERDAG 2 NOV.
FOTO
Medicus
Straffen
Hoe en waarom
Voor ouders van kinderen
met verstandelijke handicap:
AANHANGWAGENS
ESSO SELF SERVICE GARAGE VAN STRIEN B.V.
Maak er verstandig gebruik van.
Binnengewaaid
DegezelhgsterommelmarW
U y van Nederland
Gewone mens
Rechtlijnig
300 Vogels op show
Vogelvrienden
10 sfeervolle kaarsen
Ruim 80 uren
8
UJ I
ÜJ
S
aTi.?:
1 - l-b XP
17.00 uur
’’Mijn reisgeld haal ik er dubbel en dwars uit...”
KODAK EXPRESS
KWALITEITS KLEURENFOTO’S
“I’M BACK!”
Hervormers aan de Oosterschelde
”lk zou dolgraag eens een uur-
- soms werd de naam van de
09
om
Grote Markt 7 Goes, Lange Geere 28 (naast ANWB) Middelburg
Geldig t/m wo 6 november a.s
ESSO
01640-5752t
Beter: niet duurder!
nwr
SM
Nu
Dr. Welten is een Brabander van
Het vertrek van de rondreizende
ploeg bedijkers betekende in de
praktijk de komst van de eerste
pachters, op de voet gevolgd
door de eerste bewoners. Mid
dels een strenge opdracht van
de Staten van Zeeland werd er
slechts één kerk gevestigd: de
gereformeerde kerk.
Leer en praktijk stonden echter
ver af van de gebruiken in de te-
”De ouderlingen van de kerk
hadden zelfs van de synode de
uitdrukkelijke, officiële opdracht
In het jaar 1603 woonden in Co
lijnsplaat slechts 60 inwoners
die zich rekenden tot de gerefor
meerde gezindte. De rest van de
burgerij was katholiek, luthers,
doopsgezind of heiden. Velen
’bekeerden’ zich echter uit eco
nomische motieven tot de kerk
van de reformatie: in het doodar
me Noord-Beveland was de kerk
zo’n beetje de enige instantie die
(gesteund door de Staten van
Zeeland) zodanige bezittingen
had dat er uitkeringen aan de ar
men werden gedaan.
om de levenswandel en de ge
dragingen van iedere lidmaat
scherp in de gaten te houden.
Beschuldigingen over ’zondig
gedrag’ moesten in de kerke-
raad worden besproken, maar
een beschuldigde mocht nooit
weten, wie achter zijn rug om ge
klikt had of wie zijn levenswan
del aan de kaak had gesteld. En
dat veroorzaakte bij de ’gelovi
gen’ ontzaglijk veel gevoelens
van onmacht en irritatie”.
Wie zich niet onderwierp aan de
kerkelijke censuur (destijds werd
onder ’censuur’ verstaan: de
leer en de tucht waaraan iedere
gelovige zich diende te onder
werpen om lidmaat te mogen
zijn en blijven) kon op beklem
mende wijze worden gestraft:
Een presentielijst van een kerkeraadsvergadering, met de handteke
ningen van de kerkeraadsleden van Colijnsplaat. In de kerkeraadsver-
gaderingen werden altijd de tuchtmaatregelen besproken, die
genomen moesten worden tegen gelovigen, die zich ’niet-christelijk’
hadden gedragen.
”De Staten van Zeeland bestond
in die tijd uit gedreven (en ver
dreven) Geuzen-Vlamingen, die
na de val van Antwerpen in 1585
naar Zeeland waren gekomen.
Zij stonden een strakke en snelle
schoning voor van de katholieke
godsdienst en de rigoureuze
vestiging van de nieuwe gerefor
meerde leer”.
Om te weten, hoe de kerk de ge
lovigen controleerde en tuchtig
de, onderzocht dr. Welten de
afgelopen 10 jaar talloze ge
schreven bronnen uit die tijd, die
bewaard worden in het Alge
meen Rijksarchief, het Rijksar-
chief Zeeland, het archief van de
hervormde kerk Colijnsplaat, en
diverse gemeentearchieven.
Sinds 1970 bezit hij een woning
in Colijnsplaat, waar hij sinds
1983 permanent woont. Hij is
nog altijd betrokken bij landelijke
organisaties van en voor oude
ren. In zijn vrije tijd houdt hij zich
bezig met de historie van de re
gio waarin hij woont, Noord-
Beveland. Hij deed uitgebreid
bronnenonderzoek.
Vanaf heden ook uw adres voor verhuur
Voor grote of kleinere klussen
Vanaf f 25,—
Van der Spiegelstraat 92, 4461 LN Goes. Thlefoon 01100-148 40.
Over de hervormers aan de
Oosterschelde, de hoofdperso
nen van zijn boek, zegt hij afslui
tend: ”lk heb veel ontzag
gekregen voor de levensmoed
en de overlevingszin van het in
dividu van toen”.
C0611
"Dikwijls waren de eerste gere
formeerden geen mensen die uit
overtuiging het nieuwe geloof
aannamen”, aldus dr. Welten.
’’Vaak waren het arme immi
granten, die na de herbedijking
van overal waren ’binnenge
waaid’. Ze werden uit armoe
naar de kerkelijke diaconie ge
dreven en ze moesten eerst lid
maat worden, voordat ze geld of
andere hulp kregen”.
”We leven nu in een tijd van col
lectivisme: we hebben allemaal
dezelfde wetten, we kijken naar
dezelfde televisie, we hebben
hetzelfde pensioen. Maar 300 tot
400 jaar geleden moest ieder
een voor zichzelf opkomen. Nie
mand deed ongevraagd wat
voor jou, in die vreselijke Noord-
bevelandse modderpoel, waar
niets te verdienen viel”.
Eerder beschreef dr. Welten in
een spraakmakend boek, ’Pio
niers aan de Oosterschelde’
(1988), het dagelijks leven en
werken van de eerste inwoners
van het dorpje Kats. Ze vestig
den zich uit alle windstreken in
de modderpoel, die in 1598 ont
stond na de herbedijking van het
oude Noord-Beveland, dat in
1530 dodelijk was overstroomd.
Die zin komt voor in de irlleiding
van het boek ’Hervormers aan
de Oosterschelde’, dat vorige
week uitkwam. Het is geschre
ven door de Colijnsplaatse
amateur-historicus dr. Jan Wel
ten. Het eerste exemplaar werd
vorige week aangeboden aan dr.
C. Boertien, commissaris van de
koningin.
tje hebben willen rondlopen in
het Colijnsplaat van 1600 of
1650”, bekent dr. Welten. ”Dan
had ik de mens in zijn dagelijks
leven nóg beter kunnen benade
ren en beschrijven. Nu heb ik
me moeten beperken tot wat uit
schriftelijke stukken van toen
naar voren komt. Maar het moet
bijvoorbeeld vreselijk gestonken
hebben in zo’n dorp, stel ik me
voor. Het moet er een enorm gri
buszootje zijn geweest. Boven
dien denk ik, dat de mensen
afgestompt waren door angst
voor de zwarte dood: de pest”.
(Van een onzer redacteuren)
COLIJNSPLAAT ’’Behalve voedsel voor het lichaam,
was voedsel voor de ziel van het grootste gewicht’’.
genwoordige hervormde kerk,
gereformeerde kerk of de gere
formeerde gemeenten. ’Gerefor
meerd’ was iedereen, die de leer
van Calvijn aanhing. En dat wa
ren niet bepaald veel gelovigen
in het nieuwe Colijnsplaat dat
vanaf 1598 werd herbouwd
Voor een efficiënte huishouding. Nieuw te bouwen luxe vrijstaande bungalows op ruime
percelen eigen grond vanaf fl. 185.000,-. Een uitgebreid informatiepakket ligt voor u klaar.
Zaterdag 2 november OPEN DAG IN WISSENKERKE van 11.00 -15.00 uur (volg de bordjes).
Roompot Vastgoed
fe Ostrea 42,
Q 4493 PJ Kamperland
m Sophiahaven.
Tel.: 01107-4220. Fax: 01107- 4223.
geboorte, die 12 jaar huisarts
was in Goes en daarna 20 jaar
directielid van bejaarden- en ver
pleeghuisorganisaties elders in
den lande. Hij besloot zijn medi
sche loopbaan als klinisch geria
ter in een Haags ziekenhuis. In
1965 promoveerde hij in de stu
dierichting geriatrie op het on
derwerp 'Bejaarden in Zeeuwse
ziekenhuizen’.
"In deze geschiedschrijving heb
ik willen vertellen, wat de reac
ties van de gewone man (en
vrouw) waren op de tuchtmaat
regelen, waarmee de gerefor
meerde kerk de gelovigen onder
de duim hield en preste tot een
godsvruchtig leven. De onderti
tel van het boek is dan ook ’de
praktijk van de godzaligheid’. De
kerk van de reformatie wenste in
die tijd een gesloten eenheid te
zijn, die zich kenmerkte door
een godzalig en een zondevrij
leven”.
Banning uit de kerk was een
zware straf, die vooral in sociaal
opzicht hard aankwam. In de
praktijk betekende het, dat
mede-gelovigen niet meer met
je mochten spreken. Niet-
gelovigen uit het dorp verkneu
kelden zich om de uitstoting van
de betrokkene.
En de ’gewone mensen' die dr.
Welten beschrijft, komen uit zijn
rapportage naar voren als men
sen van vlees en bloed. Zo was
daar Suzanneken Bierstekers,
die gevlucht was voor de Spaan
se Furie, een slachtpartij in Bre
da. Schoolmeester Boudewijn
Ingelsen de Bonte werd wegge
pest door de dominee, omdat hij
te veel invloed had. Meester-
chirurgijn Adriaen Bleincvliet
speelde een rol tijdens de Slag
op het Slaak. De Engelse inge
zetene Thomas Otterby bedreef
bigamie met een vrouw in zijn
geboorteland. En Neelken Tho-
nis was een hoerachtig type, die
haar man aanzette tot moord.
Dr. Welten: ”Je mag wel stellen,
dat de eerste gereformeerde do
minees van Colijnsplaat (in de
periode 1598-1653) de kerkelijke
tucht met ijzeren hand doorvoer
den en handhaafden. Ze waren
daarin akelig rechtlijnig en
angstig vasthoudend. Ze waren
zodanig gegrepen door hun ge
loof, dat ze iedere gelovige in het
keurslijf van de kerkelijke tucht
duwden. Een handjevol gerefor
meerden legde in die periode
gaandeweg een steeds groter
deel van de burgerij zijn wil op.
Het (kerkelijk) recht werd in ei
gen hand genomen. Dat kon on
gestraft gebeuren door de grote
invloed van de dominees/voor-
gangers en door de actieve
steun daarbij van de Staten van
Zeeland”.
Op vrijdag 1 en zaterdag 2 no
vember a.s. wordt in het Heer
Hendrikshuis te ’s-Heer Hen-
drikskinderen de onderlinge ex
positie van ”De Vogelvrienden”
gehouden. Er zijn totaal zo’n 300
vogels te zien, zo meldt ons het
bestuur bij monde van voorzitter
W. Schrijver en secretaris E.
Boerhave.
Diverse vogels zijn door de le
den ingezonden, waaronder
kleur-vorm- en postuurkanaries,
bastaarden, tropische vogels en
verschillende soorten gras - en
grote parkieten.
De vogels worden donderdag
gekeurd door keurmeester van
de Nederlandse Bond Vogellief
hebbers.
De openingstijden zijn vrijdag
van 14 tot 22 uur en zaterdag
van 10 tot 17 uur. Om 16 uur za
terdag vindt de prijsuitreiking
plaats door voorzitter W. Schrij
ver. De toegang is vrij.
sfeervol licht. 1
(Titel: ’Hervormers aan de
Oosterschelde’, Uitgeverij Van
Soeren en Co te Amsterdam,
ISBN 90.6881.013.8, ruim 200
pagina’s, prijs f 39,— verkrijg
baar in de boekhandel).
Een symbolische tekening in het boek van dr. Welten: een ploegen
de boer en een spittende grafdelver. Het begin en het einde op één
prent. In het Colijnsplaat van de 17e eeuw ’woonden’ leven en dood
dicht bij elkaar.
Ten sing is geen koor, geen thea
ter, maar een mixture van zang,
pop, dans en drama. Het idee is
afkomstig van de YMCA en be
doeld voor jongeren van 14 t/m
25 jaar. Zet met een paar men
sen een lichtshow in elkaar; diri
geer eens een groep zangers;
oefen eens een Afrikaanse ca
non; weet je een leuke jazzdans;
neem je instrument mee en doe
mee.
Kom vrijdagavond 1 november
20.00 uur naar het Buys Ballot
College, Bergweg 4 te Goes en
zie een life-demonstratie en één
op een jumbovideoscherm. We
proberen daarna zelf ook al wat
mee te doen.
INFO LIJN
01640
35916
”lk heb me in de documentatie-
periode vooral gericht op men
sen en hun gedragingen.
Waarom handelden de kerke-
raad en de dominee zoals ze
handelden? Hoe reageerden de
gelovigen op tuchtmaatregelen?
Wat speelde zich zoal af in ker
kelijke kring? De invloedrijke rol
van de voorgangers was onmis
kenbaar”.
”De voorgangers van het eerste
uur waren echte pioniers, die
vaak nog geen duidelijke lijn za
gen in wat de nieuwe reformatie
moest gaan worden. De eerste
voorganger (Booms) was bij
voorbeeld de zoon van een
Vlaams prediker die naar Enge
land was gevlucht. De tweede
(Jansonius) was een man, die
door de eigen gereformeerde
gemeente niet getolereerd werd.
De derde (Rotarius) was de zoon
van een prediker die door de
Spanjaarden was vermoord.
Ook veel gewone mensen
wisten ’waerachtigh niet wat te
geloven, want er waren soveel
geloven als mugghen in den so-
mer’.
Over de opvoeding van een
kind met een verstandelijke
handicap spreekt orthopeda
goog J. van Loon op een pro
vinciale informatiedag op 2
november 1991 te Goes.
De informatiedag wordt georga
niseerd door de Federatie van
Ouderverenigingen, Provinciaal
Samenwerkingsverband Zee
land voor leden van de ouder
verenigingen in de provincie
Zeeland. Maar ook andere be
langstellenden zijn welkom.
Aansluitend aan het referaat van
dhr. Van Loon is er gelegenheid
tot het stellen van vragen. Een
forum zal proberen op de vragen
een zo goed mogelijk antwoord
te formuleren.
Na een gezamenlijke lunch kan
ieder deelnemen aan twee van
de tien workshops. Heel de dag
zal er ook een informatiemarkt
zijn. Een "markt” met informatie
en foldermateriaal over allerlei
onderwerpen, aangaande men
sen met een verstandelijke
handicap.
Ouders en verwanten kunnen de
kinderen meenemen. Het team
Recreatiesport Verenigde
Spaarbanken zorgt deze dag
voor een "neven’-programma.
De provinciale informatiedag
wordt gehouden in Het Goese
Lyceum, Van Dusseldorpstraat
78 te Goes. Aanvang: 10.00 uur,
sluiting: 16.30 uur.
Aanmelden als volgt: Telefo
nisch: Op telefoonnummer
01100 - 49387. Schriftelijk: Fede
ratie van Ouderverenigingen)
Provinciaal Samenwerkingsver
band Zeeland, Postbus 2121,
4460 MC Goes. Op dit adres
kunt u ook terecht voor meer in
formatie.
Op zaterdag 2 november a.s.
houdt de afdeling Goes-Borsele
van het Nederlandse Rode Kruis
een oefening in het kader van de
Rampenbestrijding. Deze oefe
ning wordt gehouden op rekrea-
tiegebied ”de Piet” bij de land-
bouwhaven te Wolphaartsdijk.
Het betreft hier een oefening
waaraan mee zullen werken:
- Gemeente Goes - Brandweer
Goes - Colonne Rode Kruis af
deling Goes-Borsele - Hulp
dienst Belgisch Rode Kruis afde
ling Veurne - Koninklijke Land
macht Ossendrecht (Wilhelmi-
nakazerne) - Ambulancedienst
Noord- en Midden Zeeland - Bel
gische Zeemacht (Reddingsbri
gade Koksyde-België)
L.O.T.U.S. groep Noord- en Mid
den Zeeland - Rijkspolitie te Wa
ter - Domburgse Reddingsbriga
de - Dhr. van As - Vele vrijwil
ligers.
De oefening begint om 14.00 uur
en zal tot ongeveer 16.00 uur du
ren. Belangstellenden zijn van
harte welkom.
zondaar vanaf de kansel afge
roepen en werd de zonde erbij
verteld
- soms werd de kerkelijke over
treding wel genoemd, maar
werd de naam (nog) verzwegen
- verbod om aan het avondmaal
deel te nemen
- banning uit de kerk.
8
5
z
CD
LU
8
5
Mevrouw Hagens woont niet echt dichtbij. Ze moet zo’n 18 km rijden (enkele reis)
bij Jan Bruijns te komen. Toch is ze al jaren vaste klant en gaat er geen week
voorbij zonder een bezoek aan de supermarkt.
’’Vroeger woonde ik hier. Totdat we verhuisden. Toch
ben ik altijd naar hier blijven komen voor de bood
schappen. Voor de kosten hoef ik het beslist niet te la
ten, want mijn reisgeld haal ik er dubbel en dwars uit.
Wij hebben namelijk drie kinderen. Van die echte gro
te eters. 15 liter melk per week is bij ons niks. Als je
dan bedenkt dal het gauw een dubbeltje per liter
scheelt, heb je al weer 1,50 uitgespaard op alleen al de
melk. Zo pluis ik de advertenties iedere week uit. Ook
die van andere supermarkten. En iedere keer opnieuw
blijkt Jan Bruijns de goedkoopste. Als er aanbiedin
gen zijn, zoals hier bij de toiletartikelen, neem ik ook
altijd wat extra mee. Ik let er natuurlijk wel op dat het
om producten gaat die niet kunnen bederven”, luidt
de spontane reactie van mevrouw Hagens. Over de
versartikelen blijkt onze prijsbewuste gesprekspartner
overigens ook een heel eigen mening te hebben.
’’Brood, vlees, groente, kaas, fruit en ga zo maar
door, alles wat ons gezin nodig heeft, komt hier van
daan. En altijd vers en van goede kwaliteit. Weet U,
veel mensen denken dat groente en fruit op de markt
goedkoper zijn. Maar als je de prijzen vergelijkt, is Mevrouw Hagens: "Alles wat
dat helemaal niet zo, want Jan Bruijns is goedkoper, ons gezin nodig heeft, komt
Neemt U dat maar van mij aan!” hier vandaan".
o
2
Vrijdag
Zaterdag
Zondag
Maandag, dinsdag...
Woensdag
Donderdag
19.00-21.45 u.
19.00-21.45 u.
14.00-19.00-21.45 u.
20.00 u.
14.00-20.00 u.
20.00 u.
