Schrijnende misstanden in de armenzorg op het platteland:
GRAND THEATER
II
DMB W JE WOB
JE PLEZIEB
n Verschoore
s
5
LICENCE TO KILL
Als
koeien
op de
markt!
UUR FOTOSERVICE
SLECHTS ÉÉN WEEK!
op een
fles wijn
Plus kans
Culinair
10.-
COMBI BACK
GRATIS FILM
VERB0UWINGS-
UITVERKOOP
20°/o korting
op alles!
PZC
ïi 34
weekblad voor zuid- en noord beveland
Woensdag 28 juni 1989 - 41e Jaargang no. 26
JACHTSERVICE GOES
4
VERBOUWINGSz
OPRUIMING
Deze week:
en
W I N K E L S I A 0
i Langevorststraat 76 - Goes
r
5at
A
2 Koopavonden
Donderdag 29 juni
Donderdag
Vrijdag
Zaterdag
Zondag
Maandag-dinsdag-woensdag
20.00 u.
19.00-21.45 u.
19.00-21.45 u.
14.00-19.00-21.45 u.
20.00 u.
Vrijdag 30 juni
Hondse
behandeling
Armenzorg
Goes 01100-15165
29 juni t/m 5 juli
DEZE WEEK
tijdens
Zeeland
KONICASRV 24 opn.
Voor kleinbeeld of cassette camera
Per 2 stuks
01100-20286
oc
o
-I
O
U
u.
O
Klassefoto
(Van een onzer redacteuren)
OVEZANDE - De zorg voor de weeskinderen was
in de voorbije eeuwen op het platteland een
kwestie van slavernij.
^GROTE MARKT 7 - GOES - TEL. 16159
Veldwachter
Kinderverhuur
TIMOTHY DALTON-K
JAMES BOND 007~
k
IK WIL DE PZC
2 WEKEN GRATIS ALS
jn
Goes,
Lange Kerkstraat 44
IHn^HDSt
4*
1
1
'h'
IN OVEZANDE WERDEN
DE WEESKINDEREN GEVEILD
f[9
9
NAAM:
Adres:
PC/Plaats:
Tel.:
n.
benzo
ALTIJD BETER ALTIJD VOORDELIGER
KWALITEITSKLEURENFOTO'S KLAAR TERWIJL JE WINKELT!
(U kunt deze bon zonder
postzegel aan ons terugsturen).
Uit deze gang van zaken moge
duidelijk worden, dat de wees
kinderen geacht werden, hard te
werken. Ze moesten zorgen voor
extra-inkomsten bovenop de ge
ringe vergoeding, die de kost
baas van het armbestuur kreeg.
houding tussen vraag en aan
bod, die de prijs bepaalde....
Het boekje "Een kerk en veertig
huizen” heeft overigens niet uit
sluitend de zorg voor de wees
kinderen als onderwerp. Ten
behoeve van dit artikel hebben
we dit schrijnende aspect er
slechts uitgelicht.
Jan Bruijns (historicus en leraar
Nederlands aan het Sint Willi-
brordcollege in Goes) heeft de
sociale geschiedenis van Ove-
zande in een veel breder kader
geplaatst. Hij belicht het ont
staan van het dorp en het ont
staan van de bestuurlijke en
kerkelijke machtsstructuren.
Volgens hem kan zijn onderzoek
van historische bronnen ertoe
bijdragen, dat een beter inzicht
ontstaat in een zo lang verwaar
loosd onderdeel van de Zeeuw
se geschiedschrijving, namelijk
die der armenzorg.
"Landelijk is in de studie van de
sociale zorg veel nadruk gelegd
op de grotere steden, vaak van
uit het perspectief van de tegen
stellingen tussen arm en rijk in
de 17e eeuw, daarmee het be
grip ’Gouden Eeuw’ enigszins
relativerend."
"Het onderzoek in Ovezande
staan de terrassen in Goes er ruimer bij dan ooit. Er
wordt namelijk vier dagen lang Zeeland Culinair ge
vierd. En op de Grote Markt zal dat zijn te merken. Bo
vendien zijn er twee koopavonden: donderdag en vrij
dag. Wie koelte zoekt, kunnen we adviseren in 't week
end naar Kamperland te gaan, waar de Veerse Meerda-
gen worden afgesloten.
GOES,
Ganzepoortstraat 9
MOBIELE JACHTSERVICE
REPARATIE EN ONDERHOUD
LEVERING SCHEEPSBENODIGDHEDEN
BETIMMERING TEAK DEKKEN
RVS BESLAG TUIGWERK
OFF. DEALER WEBASTO
SCHEEPSVERWARMING
A. JOACHIMKADE 37 - 4463 AA GOES
Door met het meisje te trouwen
(in mei 1807), bespaarde hij zich
de verdere betaling van het
huurgeld....
afdeling abonnementen
Antwoordnummer 123
4380 VB Vlissingen
FOTO «VIDEO AUDIO
Goese Middenstands Centrale
(eert, dat op het platteland de
ruimte voor de armenzorg nauw
samenhing met de bij de inpol
deringen daarvoor speciaal ge
vormde fondsen.” Die fondsen
werden gevormd in opdracht van
de betrokken ambachtsheer.
De aanleiding tot de totstandko
ming van de uitgave "Een kerk
en veertig huizen” was de
vondst (vijf jaar geleden) van
een oude klassefoto uit 1903. De
foto werd gevonden in het kolen
hok van de voormalige hoofdon-
derwijzerswoning in Ovezande.
In de armenrekening van de
gemeente werd opgetekend
(vertaald in hedendaags Ne
derlands): ’’We zouden hier
ook de 9 pond van Jan Steke-
tee moeten verantwoorden,
maar omdat hij met Levina van
den Bliek is getrouwd, hoeft
hij niet meer te betalen. Hl] is
geëxcuseerd. Het meisje is
ontslagen van de zorg van de
Armmeester”.
de bestedelingen (bedoeld wer
den de weeskinderen - RED)
één voor één opgelezen, en
werd na elke roeping van een
naam over de aannemingssom
onderhandeld met de liefheb
bers. Op enkele dorpen werden
de wezen geveild en op de
plaats zelve ter bezichtiging
gesteld.”
Uit een levensschets uit 1890 te
kende Bruijns de volgende pas
sage op, die betrekking heeft op
het verhandelen van 8 wezen in
de dorpsherberg: ”Nu zette de
veldwachter, op een wenk van
de voorzitter/arm meester, de an
dere kinderen op de bank.
Daar stonden zij, de arme bloe
den van kinderen, zonder
ouders of ouderlijke hulp, op een
rij, evenals koeien op de markt.”
Hoe de 'uitbesteding’ van de
weeskinderen via een veiling tot
stand kwam, beschrijft Bruijns
vrij uitvoerig in zijn boekje. Elk
kind werd elk jaar opnieuw uit
besteed.
Volgens hem werden de kinde
ren ondergebracht bij families,
die voor hen wilden zorgen.
De gastgezinnen (of moeten
we zeggen: de kostbazen?)
kregen daarvoor van het arm
bestuur een kleine vergoe
ding. Wie als gastgezin
genoegen nam met de kleinste
vergoeding, had de grootste
kans op toewijzing van een
wees. Het was in feite de ver-
BIJ INLEVERING VAN UW
VOLLE KLEURENROLLETJE.
Onze 5 sterren staan garant voor
TOPKWALITEIT
ALLEEN DE GOEDE FOTOS
w BETAALT U
SNEL SERVICE
GRATIS FOTOALBUM
GRATIS NIEUWE FILM
Dat kan worden afgeleid uit het
pas verschenen boekje "Een
kerk en veertig huizen”, een uit
gave van De Koperen Tuin in
Goes. Onderwerp van de uitga
ve is de sociale zorg voor al
leenstaande ouderen, zieken,
armen en (vooral) weeskinde
ren. De auteur, Jan Bruijns, geeft
een dwarsdoorsnede van de so
ciale geschiedenis van het Zuid-
bevelandse dorp Ovezande,
vanaf het ontstaan van het dorp
tot aan de Franse tijd. Over de
19e en 20e eeuw heeft de schrij
ver nog een tweede deel in
petto.
Het onderzoek van historisch
materiaal in het archief van de
gemeente Borsele maakt duide
lijk, dat de zorg voor de weeskin
deren niet bepaald sociaal was.
Eerder a-sociaal.
De vondst werd gedaan door....
Jan Bruijns. Hij woonde toen pas
in het huis. Zijn nieuwsgierig
heid naar de achtergronden van
die 40 Ovezandse kinderen in
klederdracht op die foto leidde
tot een bronnenonderzoek,
waaruit het onderhavige boekje
is voortgevloeid.
(Bron: ’’Een kerk en veertig
huizen”, door Jan Bruijns. Ver
krijgbaar bij boekhandel De
Koperen Tuin te Goes, en de
supermarkt te Ovezande. Prijs:
f 22,50. Bij het boekje hoort
een Ovezands familie-album,
samengesteld door Bennie
Vermeule).
ging, doet Jan Bruijns uit de
doeken aan de hand van een be
schrijving van een Zuidbeve-
landse onderwijzer uit 1868. Hij
citeert daaruit:
"De aanbesteding geschiedde
op ons dorp in de volgende,
meest gebruikelijke wijze. Man
bepaalde een dag, waarop de
aanbesteding zou geschieden,
en gaf daarvan het publiek aan
het bord kennis. De belangheb
benden verschenen ter gezetter
plaats en uur, en nu werden de
voorwaarden gelezen
Daarna werden de namen van
Bruijns achterhaalde, dat in
vroeger eeuwen in Ovezande
(en vermoedelijk in méér dorpen
op Zuid-Beveland) de weeskin
deren min of meer werden
geveild.
Vooral oudere kinderen wer
den geveild. Als de weeskin
deren wat ouder werden,
waren weliswaar de kosten van
hun levensonderhoud hoger,
maar omdat ze ook beter en
langer konden werken, kregen
de kinderen een 'economische
waarde’.
In de stukken van de burgerlijke
armenzorg komen dan ook op
brengsten voor, die samenhan
gen met het verhuren van arme
of ouderloze kinderen.
Eén van die weeskinderen was
Levina van der Bliek. Ze kwam
in 1795 als kind ’alleen op de we
reld’ te staan, toen haar moeder
overleed. Uit de armenrekenin
gen en de bestedingslijsten van
Ovezande kan worden afgeleid,
dat het meisje in Borssele werd
’uitbesteed’. Het armbestuur be
taalde een paar mutsen en beu
ken voor haar en ze kreeg
enkele malen wat zakgeld. Maar
of ze dat geld ooit zélf in handen
kreeg....?
Toen haar arbeid na enkele jaren
méér opbracht dan het meisje
kostte, betaalde de armmeester
geen kostgeld meer. Integen
deel, het meisje werd aan haar
kostbaas verhuurd. In de jaren
1806 en 1807 werd ze verhuurd
aan Jan Steketee voor 9 pond.
Kennelijk vond de alleenwonen
de Steketee dat véél geld voor
de huur van een dienstmeid.
ALBERT R.BROCC(ff
presents “s -,
as IAN FLEMING’S -
m»». CAREY LOWELL ROBERT DAVl TALISASOTO ANTHONY ZERBE
.XM ALEC MILLS ""BK.'S PETER LAMONTMICHAEL KAMEN
St Jacobsstraat 27 Vlissingen
Korte Geere 17 Middelburg
Lange Kerkstraat 31 Goes
WW
.WW»*1*
SC.x v
Reinier en Piet van Gessel, 12
en 10 jaar oud. Ook geen wees
kinderen.
Deze foto uit Ovezande leidde tot de verschijning van het boekje
"Een kerk en veertig huizen". Op school was het verschil tussen arm
en rijk steeds goed te zien, vooral aan de sieraden, waaronder de
’stikken'.
Deze kinderen hadden in elk geval een betere jeugd dan hun ouderlo
ze leeftijdsgenootjes van honderd jaar eerder. In vroeger eeuwen wer
den weeskinderen soms geveild....
De foto werd omstreeks 1903 genomen achter de openbare school.
(Foto: uit boekje "Een kerk en veertig huizen".)
Van woensdag
t/m dinsdag
Weeskinderen werden dan ook
onmenselijk slecht behandeld,
ze werden afschuwelijk geëx
ploiteerd.
Hoe het toewijzen van de wezen
tot in de 19e eeuw in zijn werk
Geen weeskinderen, maar wel
opgenomen in het Ovezands
familie-album van Bennie Ver
meule: twee kleine jongens om
streeks 1905 (Piet en Jan
Vermeule).
1
j
