A
Griezelen hoort een beetje bij de laatste dagen van het jaar:
GRAND THEATER
mode
arco
30-66®/®
Beveland sterkst groeiende regio
UUR FOTOSERVICE
Vierschoore
Ü^rHAAR+h^
1
Alle medewerkers van
wensen u een voorspoedig
en swingend 1989
hans \ian den
HONEN
haarmode
Koningstraat 8 - Goes
01100-14859
Woensdag 28 december 1988 - 40e Jaargang no. 52
WEER GULDENS KADO
(GIGANT)
GOES
Zie pagina....
KODAK EXPRES QUALITY CONTROL
VOORJAARS COLLECTIE ’89
’n huis
vol
J.P.A. Rossël
tandprotheticus
Kunstgebitten
reparaties
en
vernieuwingen
Spec, voor
slechtzittende protheses
en ingevallen gezichten
Spoedig klaar.
Tel. afspraak 01184-14533
Hobeinstraat 52 Vlissingen
Pak die has... OP OF
bij uw
KAASGIGANT
iMmc&huis
I
DAR55CI-OOL JARViER
Jack’s Cotne»
s-Heetenk^-
Ook voor heren haarwerk
o
I
40 verdiepingen
spanning en avontuur
Do..
Vrij
Za..
Zo..
Ma.
Di..
Wo.
Bloederig
GOES, 01100-15165
29 dec. t/m 4 jan
21.30 u.
21.30 u.
GESLOTEN
21.30 u.
21.30 u.
21.30 u.
21.30 u.
(Van een onzer redacteuren)
GOES/YERSEKE - Verhalen vertellen: het was
een populaire bezigheid in de tijd, dat het fami
lieleven niet afhing van de vraag ”Wat is er op
tv?”.
Per regio
F HD@ Ufinmn
Elfjes....
GEHEEL NEDERLANDS
GESPROKEN
Abbekinderen
W/AUTtnSK^^ TVtyVUL JL WINKjzU
grote markt 7, goes, tel. OTIOO-16159
Do... 14.00-19.00 u.
Vrij.. 14.00-19.00 u.
ZaGESLOTEN
Zo... 14.00-19.00 u.
Ma.. 14.00-19.00 u.
Di.... 14.00-19.00 u.
Wo19.00 u.
Mispelboom
EEN FILM ALS
GEEN ANDER
Weer brand
Een terugblik
Heks
urt°nze
Wo14.00 u.
Kindermatinee
A.L.
1830 1850 1870 1890 1910 1930 1950 1970 1988
Wij wensen U een prettige jaarwisseling
en een voorspoedig 1989
ctj
C.
SPOKEN NAMEN VURIG WRAAK
Veel vertellingen uit vervlogen tijden waren pure bangmakerij..
V I.
ZM m 95 ran Ned
350000
300000 -
250000
200000
150000
100000
50000
I Inwonertal Zeeland
Zld in 95 van Ned
■fl-
I
spraakje met zijn meisje niet
was nagekomen?
Volgens de sagen werd bij de
Mispelboom in Yerseke in de
Franse tijd ook eens een soldaat
van Napoleon getroffen door
een bliksemstraal. De soldaat
wilde ter plekke de geesten
gaan verjagen, maar de blik
semschicht trof hem op het
glanzende metaal van zijn sa
bel. De Fransman overleefde
het niet Aldus de overlevering.
voeren, komt ook terug in een
verhaal, dat vroeger in KRUI-
NINGEN en omgeving werd
verteld. Ook hier waren twee
boerenknechts op vrijersvoe
ten in het geding. U ziet het:
steeds komen dezelfde ele
menten in een verhaal terug.
Een bloederig verhaal is af
komstig uit ’s-HEERENHOEK,
waar op de gevel van de hof
stede De Drie Klauwen bij een
kelderluik drie geweldige han
den waren gekalkt.
De overlevering vertelt haar
mensen zich in een jaar in
Zeeland vestigt. Het vertrek
uit Zeeland vertoont van jaar
tot jaar minder grote schom
melingen De vertrekover-
schotten van de laatste jaren
vinden hun oorzaak dan ook
niet in het vertrek van veel in
woners, maar in het geringe
re aantal mensen dat in Zee
land komt wonen.
De pastoor van Kwadendamme liet zien niet door een heks van de
wijs brengen, toen hij in zijn sjees door het dorp reed
(De hier beschreven vertellingen
zijn te vinden in het Zeeuws Sa
genboek van Sinninghe. Ze wer
den zo ’n 50 jaar geleden opgete
kend door volkskunde-liefhebber
G.D. van Oosten uit Yerseke. Het
verhaal uit 's-Heerenhoek staat
in het 53e Jaarverslag van de
Breede Watering, naar een me
dedeling van W. C. van Liere -
red.)
Inwónertal
Zeeland 1830-1988
en aandeel in
Nederlandse
.bevolking
'iiH***^ truien -
- broeken - rokken - 2-dlg. 3-dlg.
pakken - blazers jacks jeans
jurken - sets - sweaters - shirts
overhemden collpulls enz...
Regionaal bestaan er verschil
len in de bevolkingsontwikke
ling. Zuid-Beveland is de enige
regio waar in de afgelopen jaren
steeds sprake is geweest van
een toenemende bevolking. Ook
Schouwen-Duiveland kende de
laatste jaren enige groei. In ne
gatieve zin springen Zeeuwsch-
Vlaanderen en Walcheren eruit.
In deze regio’s loopt het inwo
nertal als gevolg van vergrijzing
en vertrekoverschotten duidelijk
terug. De inwonersaantallen van
Noord-Beveland en Tholen/Sint
Philipsland blijven de laatste ja
ren tamelijk constant. Ook de
toekomst laat een verschillend
beeld zien. De oorzaken kunnen
zowel in de natuurlijke aanwas
als in de migratie zijn gelegen.
Schouwen-Duiveland en de Be-
velanden kunnen in beide va-
over: ”ln vroeger tijden was de
boerderij niet erg veilig. De hoe
ve, eenzaam in de polder, werd
vaak overvallen door roversben
den. De bewoners verdedigden
zich dapper. Na een bloedig ge
vecht moesten de rovers zich te
rugtrekken. Drie afgehouwen
handen bleven op de kelder
vloer achter..,.”.
En zo hielden de Bevelanders
elkaar in vroeger tijden bezig.
Sidderverhalen bij gaslicht of
kaarslicht: ze kwamen vooral tot
leven tegen het eind van het
jaar....
My little Pony
Het fenomeen van de elfjes,
Uitgebratht door Hungry hcturei
b
—ÜSEAN LENNON
KELLIE PARKER BRANDON
ADAMS-| JQE PESCii J
STS BRUCE BROUGHTON
.SS.'STSMICHAEL JACKSON
Inwonertal Zeeland
nr
400000 -
in diverse
tees-
teViike
BRUCE WILLIS
DIE HARD
In de laatste dagen van dit jaar
sluiten we aan bij'die folklore uit
grootvaders tijd. Dit artikel ver
haalt van vertellingen uit onze
regio, zoals die tot de jaren ’50
bij gas- of kaarslicht werden
overgedragen van vader op
zoon, van moeder op dochter.
Kunt u zich voorstellen, dat kin
deren en kleinkinderen in een
mengeling van spanning en sid
dering luisterden? Genieten en
griezelen tegelijk...
Ook de Mispelboom in YERSE
KE was een bekende verblijf
plaats van spoken. Een jonge
man, op weg naar zijn meisje,
werd er ooit opgewacht door 11
kleine gedaanten, in blinkend
witte gewaden. Ze tilden hem op
en zweefden met hem over een
sloot naar een wei. In de wei be
gonnen ze met hem te dansen,
tot hij er uitgeput bij neerviel. De
andere morgen zag hij aan het
verkleurde gras precies, waar die iemand optillen en mee-
de elfjes gedanst hadden
Had de jongeman het verhaal
misschien verzonnen als excuus
voor het feit, dat hij het af-
Vestigingsoverschotten zijn
tamelijk uniek voor Zeeland.
Alleen in 1946 en 1947 en in
de periode van 1966 tot en
met 1981 vestigden zich
meer mensen in Zeeland dan
er vertrokken. De vestigings
overschotten in de jaren ze
ventig hangen onder meer
samen met de grote vlucht
die de industrialisatie in Zee
land in dat tijdvak nam. Van
af 1982 is er weer sprake van
jaarlijkse vertrekoverschot
ten. Per saldo zijn in de laat
ste honderd jaar ruim
120.000 personen uit Zee
land vertrokken. Deze vertre
koverschotten zijn de belang
rijkste oorzaak van de naar
verhouding geringe bevol
kingsgroei van Zeeland.
In de meeste optimistische
prognoses werd ooit een in
wonertal van 750.000 voor
Zeeland in het jaar 2000
voorzien. Dat was in de
Tweede Nota Ruimtelijke Or
dening van 1967. In datzelf
de jaar werden in de Zeeuw
se ontwikkelingsschets in
2000 nog 600.000 inwoners
voorspeld. Zes jaar later
kwam het CBS met een ra
ming die al flink lager lag.
Spoken en vuur: ze werden
vaak met elkaar in verband ge
bracht. Zo ook in het verhaal
van Peter Rouaan en zijn
vrouw Kea, die in 1807 op een
boerderij in YERSEKE woon
den, vlak bij de kerk.
Rouaan was een gemoedelijke
baas, zijn vrouw was een feeks.
Het paar had enkele nichtjes
(die wees waren) in huis. De kin
deren hadden een slecht leven.
Ze moesten hard ploeteren. Ze
stierven in 1807 aan de tering
(tuberculose). Kea moest boeten
voor haar tirannie. Na haar dood
doolde haar geest rond de
boerderij.
Toen de hele boerderij afbrand-
de verscheen haar schim tel
kens bij de nieuwe woningen,
die op die plaats werden
gebouwd.
Sommige bewoners van die hui
zen beweerden bij hoog en bij
laag, dat ze af en toe een flinke
tik op de vingers voelen, terwijl
er toch niemand in huis is....
In de afgelopen 150 jaar nam de
Zeeuwse bevolking toe van .on
geveer 150.000 tot ruim
350.000. Dat lijkt veel, maar ver
geleken met de toename van
het aantal Nederlanders is de
groei in Zeeland beperkt. Door
de snellere groei in andere pro
vincies, is het aandeel van Zee
land in de totale bevolking van
Nederland allengs kleiner ge-
Over heksen deden vooral in de
vorige eeuw veel kwaadaardige
verhalen de ronde. Een populair
verhaal werd in de Zak van Zuid-
Beveland verteld over een heks,
die in KWADENDAMME een
’bezoeking’ was.
Denk overigens niet, dat het een
legende was. Nee, het is waar
gebeurd. Het verhaal werd door
Adriaan Tramper uit Kwaden
damme (die in de jaren ’20 in
Yerseke in het huis van armen
zorg werd verpleegd) hoogst
persoonlijk verteld aan volksver
halenverzamelaar G.D. van
Oosten. En volgens Van Oosten
geloofde Tramper heilig in het
verhaal...
Vooral in de laatste dagen van
het jaar, als hele gezinnen bij el
kaar groepten, kwamen de ver
halen los. Legendes over ge
beurtenissen, die nooit hadden
plaatsgevonden, maar die ge
makkelijk hadden kunnen ge
beuren. En dan is het folklore,
dat die verhalen worden door
verteld. Van generatie op gene
ratie. De televisie zat immers
overlevering nog niet in de
weg.... Opmerkelijk was, dat in
de verhalen vaak brand, vuur en
bliksemschichten voorkwamen.
Geesten hielden zich op in don
kere kelders, spoken waarden
rond in de buurt van al
leenstaande bomen. En dan
was er bloed. Véél bloed.
Met name kinderen luisterden
graag naar de sagen, die hun
ouders of grootouders hen ver
telden. Ze griezelden er vaak
van. Ze werden bang gemaakt.
Maar wat is er spannender dan
in de donkere dagen tussen
Kerst en Nieuwjaar een beetje te
Ridderen? Dat hoort toch bij die
dagen.
De bevolkingsgroei in Zeeland is er de laatste jaren wat uit. In
1987 kwamen er totaal zegge en schrijve 67 nieuwe inwoners
bij. Het geboorteoverschot bedroeg weliswaar 999 zielen, aan
de andere kant verlieten er 932 méér mensen onze provincie
dan er zich vestigden. Alleen (Zuid)-Beveland ziet zijn bevolking
nog gestaag groeien. En ook voor de komende jaren zijn de ver
wachtingen voor deze regio een verdere bevolkingstoename.
Aldus meldt het Bureau Voorlichting van de provincie in zijn in
formatieblad van december 1988.
Op 1 januari 1988 -nu dus een
jaar geleden - telde Zeeland
355.501 inwoners. Er zijn door
de provincie voor de komende
jaren twee prognoses gemaakt.
De zogenaamde nulvariant en
de trendvariant. Volgens de eer
ste zal tot het jaar 2000 de be
volking jaarlijks met ongeveer
1000 mensen groeien, de trend
variant gaat uit van een gemid
delde bevolkingstoename van
200 per jaar. Als plaats van ves
tiging heeft Zeeland de laatste
decennia een zeer bescheiden
rol gespeeld ten opzichte van
andere delen van Nederland. Al
leen rond de zeventiger jaren
kwamen er meer mensen wonen
dan er naar elders vertrokken.
Dat had te maken met de in
dustrialisatie die toen op gang
kwam. Vanaf 1982 worden er
echter weer vertrekoverschotten
gesignaleerd. In 1967 werd nog
de verwachting uitgesproken
dat Zeeland rond de jaarwisse
ling zo'n 600.000 inwoners zou
hebben. Als we de thans bij
gestelde prognoses volgen, dan
komen we aan zo’n 365.000 uit.
Niettemin ligt het gemiddelde
geboortecijfer in onze provincie
ten opzichte van de rest van Ne
derland boven het gemiddelde.
rianten een bevolkingstoename
verwachten. Behalve de natuur
lijke groei draagt vooral ook het
vestigingsoverschot hiertoe bij.
In de andere regio’s zijn er juist
vertrekoverschotten. In vergelij
king met Nederland is Zeeland
meer vergrijsd. Landelijk is 12
procent van de bevolking 65 jaar
of ouder, in Zeeland is dit 15
procent.
In Zeeland wonen ruim 11.500
personen met een buitenlandse
nationaliteit, tesamen iets meer
dan 3 procent van de Zeeuwse
bevolking. Landelijk ligt dit per
centage iets hoger, namelijk op
bijna vier. Bijna de helft van de
buitenlanders in Zeeland is
Belg Daarna volgen op afstand
achtereenvolgens de Turken,
Marokkanen, Britten, Westduit-
sers, Joegoslaven, Italianen en
Amerikanen.
Tramper vertelde, dat in zijn ge
boortedorp Kwadendamme in
zijn jeugd een gevaarlijke heks
woonde. Ze had vooral de pik op
voertuigen. Ze liet soms een kar
verderrijden op 2 wielen, soms
liep er een wiel af, soms liet ze
hem kantelen, soms ook liet ze
een boerenkar ’steil van den
diek' afrijden.
Ooit wilde ze de pastoor van
Kwadendamme te grazen ne
men. Maar die kende de zwarte
kunst nog beter dan zij. De sjees
van de pastoor verloor géén
wiel. Integendeel, de heks werd
naar het wiel toegezogen. Ze
moest (of ze wilde of niet) hij
gend en zwetend meedraven tot
aan de pastorie. En de’pastoor
had alléén maar gemompeld:
"Hou vast, zeg ik je....!”.
Eén van de meest vertelde ver
halen is afkomstig uit de buurt
schap ABBEKINDEREN (bij
Kloetinge), waar volgens de
overleveringen een leegstaande
boerderij de 'woning’ was van
een spook. Het was er niet pluis.
Toen een landloper daar ooit lag
te slapen, zweefde om midder
nacht het spook binnen. Hij be
tastte de zwerver, maar deze
hield zich slapende. De geest
ging daarop naar de schouw in
de huiskamer en haalde daaruit
een tegel weg. De zwerver
hoorde gerammel van geld, dat
in een kistje zat. Daarna zette
het spook het kistje weer op zijn
plaats in de schouw, met de te
gel ervoor.
De landloper was op een prima
idee gebracht. Hij nam de ande
re morgen de buit mee. Het
spook voelde zich bestolen. De
volgende nacht ging de boerde
rij in vlammen op. De wraak van
de geest!
Willem Biersteker en Marinus
Sinke hadden verkering op de
zelfde hoeve, ’s Zaterdags
avonds trokken ze hun werkkle-
ren uit, deden hun beste spul
aan en gingen samen op pad.
Naar hun meisjes, op de hoeve
buiten het dorp.
Op een keer zagen ze in de
buurt van de Kruiningse Vliet tal
rijke lichtjes. Ze leken over het
water te zweven. Plotseling wer
den de twee stevige boeren
knechts door onzichtbare han
den van de grond getild en par
does tussen de lichtjes in het
water geplonst. Ze stonden tot
hun middel in het water van de
Vliet Of ze op tijd op hun af
spraakje kwamen, vermeldt de
story niet....
1 nieuw®
coiiectj®
worden. In anderhalve eeuw liep
dit terug van ruim vijf procent tot
minder dan 2,5 procent nu. Pie
ken in de bevolkingsgroei in
Zeeland deden zich voor rond
de eeuwwisseling, in het begin
van de jaren dertig, de eerste ja
ren na de Tweede Wereldoorlog
en gedurende de jaren zeventig.
De laatste jaren daalt het inwo
nertal van Zeeland. Dit is in de
geschiedenis van deze provin
cie eerder gebeurd. Ook in de
tweede helft van de jaren twintig
van deze eeuw, gedurende de
Tweede Wereldoorlog en in
1953 (het jaar van de waters
noodramp) liep het aantal inwo
ners van Zeeland terug.
Of de bevolking groeit of niet
hangt af van:
- de natuurlijke aanwas (fret
saldo van geboorte en sterf
te) en
- de migratie (het saldo van
vestiging en vertrek).
Het grillige migratiesaldo
door de jaren heen heeft in
hoofdzaak de schommelin
gen in de bevolkingsontwik
keling van Zeeland bepaald.
Bovendien drukt het migra
tiesaldo een steeds grotere
Stempel op de bevolkingsont
wikkeling omdat de natuurlij
ke aanwas steeds kleiner
wordt.
De natuurlijke aanwas loopt
al jaren terug. In 1950 wer
den er nog 3.000 mensen
meer geboren dat er stier
ven; in 1987 was dit gedaald
tot minder dan 1.000. Het
grillige verloop van het mi
gratiesaldo hangt in de eer
ste plaats samen met de gro
te verschillen van het aantal
iiiiiiiiiIIIHIII
6
1'
Üjl
