-I I
55
55
INLEIDING
Uniek onderzoek
ïlül
w
Dr. J.B.V. Welten en zijn ’kenniskring’ uit 1600-1625 (Deel I)
a
Verschoore
I
dagelijkse leven
’’gewone man”
te Kats 1600
Harley
Nelly Frijda Hüüb Stapel
Tatjana Simic René van t Hof Horace Cohen Nani Lehnhausen Jan Willem Hees
Apollonia van Ravenstein ais Yolanda
Loo Landré Herbert Flack'Bert Andre Iehie Oosthoek
;melieste|
GRAND THEATER
BIJ WIE ZIJN
FOTO’S HET SNELST KLAAR?
FOTO
SCHOENEN
felw
weekblad voor zuid- en noord beveland
Ba.”.
'i
LH
ft®?
uw manhuis
ÜQCCO
X>‘
(Q|l Ik
Familiefilm
Woensdag 21 januari 1987 39e Jaargang no. 4
K
*1
GLASHANDEL
i
Presentatie
Theo
Middelkamp
Goes
ruimt op!
f75.-
HALVE PRIJS
o
ft
Extra Bloes e
MEEVALLER Y
Epoque’
iCHE
nocmaal IO9.’/997&9.=
NU 3 DACEN
7. STUKS Jl. 100 -
20 - 50%
korting
J*
r -
l«
- A
I H
GLASHANDEL
Deze week:
ffl?
ÊV
te
redac-
onzer
NEDERLAND HEEFT NIEUWE BUREN
„F
Z
De snelste...de beste
i
'M
F\
CT
Ét-s».*
I
Lange Kerkstraat 44
Bij aankoop
kleurenfilm
krijgt u
deze sticker.
Kom naar scheldeoord in baarland
SUBTROPISCHE ZWEMOASE met gluöaan en zonneweide
Sr
b t
7 Landingsweg i
4435 NJ Baarland
w 01193-226
M-.,
2 Shirts
Restanten
Medicus
Kleine
gemeenschap
20.00 u.
19.00 - 21.30 u.
19.00 - 21.30 u.
14.00 19.00 21.30 u.
20.00 u.
14.00 - 20.00 u.
Êelle
Foto Verschoore één van de eersten in Europa
met Kodak 2001 hightech papier, geschikt voor
Kodak Gold en Fuji super HR.
Keihard
Stank, stank
FOTO.
Grote Markt 7, Goes, 01100-16159
k’
I
Schrijfavond
Amnesty
A
1
n
(Van een
teuren)
U hoeft nu niet
langer te wachten
op aanbiedingen.
Onze winkel
hangt er nu al
vol mee!
De één z’n
dood....
za! koning Winter nog in alle hevigheid regeren, zo werd
ons voorgehouden toen we bezig waren met dit num
mer van uw blad De Bevelander. Dat hoeft onze lezers
er- overigens niet van te weerhouden, een gezellig
avondje te hebben. Er is in de regio een Midwinterpop-
festival, in ’t Beest” te Goes treden enkele bekende
muziekformaties op, de Goese schouwburg brengt
Boefje en er komen toneelamateurs op de planken.
Kortom: wie 't schaatsen wil afwisselen voor een war
mere plek, krijgt alle kans.
op dames-, heren- en
kinderschoenen
u-
Sv
Marc Felferlaan Robert Pooille Win Lehnhausea Hans van Doncen
- M'wi'w Dick Maas Dick Maas Laurens Geels Dick Maas
IoOWSTIMo]
Altijd eender
Vrijdag
Zaterdag
S Zondag
8 Maandag-Dinsdag
r
GOES 01100-15165
22 t/m 28 jan.
Dorpsaanzien
Ik denk, dat ik
best met ze had
kunnen opschieten
EN
I
l
(wordt vervolgd).
:<V
T,
■o’ootue
F
oude schepenacten, gerechts
rollen, kerkelijke acten en ar-
menboeken, die betrekking heb
ben op de eerste inwoners van
Kats, die zich daar kort na 1598
vestigden.
De meeste arbeidershuisjes in Kats zullen wel iets groter zijn ge
weest dan deze tekening suggereert, maar van enige luxe was geen
sprake.
Rond de erven stonden lage
schuttingen of afrasteringen. Bij
de poort een mestvaalt (een sta
tussymbool). Op het erf schar
relden kippen rond, soms geiten
en af en toe een varken.
De Zeeuwse Ren- en Toerclub
Theo Middelkamp belegt zater
dag 24 januari een bijeenkomst
in Hotel Goes, waarbij de ren
ners en rensters in de nieuwe
kleding worden gepresenteerd.
Zowel de amateur-, dames- als
liefhebbersploegen worden dit
jaar gesponsord door de Alge
mene Zeeuwse Verzekeringen
te Middelburg. Tevens worden
tijdens de bijeenkomst de prij
zen van het afgelopen jaar over
handigd aan drie amateurs en
twee liefhebbers van de club.
reconstructie van dr. Welten
moet het gemiddelde gezin heb
ben gewoond in een huisje met
maar enkele vertrekken, keu
ken, huiskamer en slaapkamer
tegelijk. Het was ook de enige
ruimte, die verwarmd werd (met
turf, met hout van bomen en
struiken).
Bedden bestonden nog nauwe
lijks. Alleen de rijken konden
zich een bed veroorloven. Jan-
met-de-Pet sliep met vrouw en
kinderen in de bedstede, op een
kaf- of strobed.
eeuws medelijden in zijn stem
door?
.’’Iedereen had er wat te vertel
len (Staten van Zeeland, feodaal
denkende ambachtsheren, kerk)
en iedereen wilde van de arme
sloebers plukken. Veel inwoners
hebben dat niet overleefd (uit
putting, pest). Het is een gods
wonder, dat het dorp het wél
heeft overleefd”.
PRIJZEN (per persoon):
onder 2 jaar: gratis t/m 12 jaar: ƒ2,75
13 laar en ouder ƒ3.75
10-badenkaart: 25,— 32,50
Gezond bruinen op onze
zonneweide, 1,— per 15 min.
Kinderpartijtjes: zwemmen frites -
kroket - limonade - film
9,75 p p
MODE VOOR MANNEN
korte kerkstraat 9 - goes
tel. 01100-31112
(Boek: ’’Pioniers aan de Ooster-
schelde”, door dr. J.B.V. Wel
ten, Uitg. De Bataafsche Leeuw,
■A’dam/Dieren, 205 pag., prijs:
f 36,-).
De huisjes van de armsten wa
ren opgetrokken uit hout en
dichtgemaakt met stro, leem en
koeiepoep. Vijf huisjes hadden
een betere kwaliteit. Gezien de
koop- en verkoopprijzen hadden
ze wellicht al een zolderver
dieping.
Straten waren er nauwelijks.
Tussen de erven en de huisjes
liepen paadjes, die in de zomer
droog en stoffig waren. Rottend
afval en vuil lag langs de paden.
In de winter veranderden de on
bestrate paadjes in spekgladde
klei-banen, soms belegd met
houten vlonders. De weggetjes
waren in de winter bijna niet be
gaanbaar.
G» 1
’’Weduwen en weduwnaars her
trouwden vrij snel, als het moest
drie, vier, vijf maal achter elkaar.
Een vrouw had een man nodig
voor de inkomsten. Een man
had een vrouw nodig om voor
zijn kinderen te zorgen. Samen
hadden ze kinderen nodig als
gratis arbeidskrachten voor het
werk op het land. Vandaar dat
weduwen met kinderen een ge
wilde partij waren. Zo simpel
was dat”.
"Liefde? Nee, dat begrip ben ik
zelden tegengekomen. Liefde is
een welvaartsverschijnsel. Echt
gelukkig (naar modernere be
grippen) kunnen de mensen
destijds nooit geweest zijn. Er is
veel onderling gekrakeel, ook
tussen echtelieden. De huwelij
ken waren heftig, de mensen
egoïstisch en primitief”.
Dr. Jan Welten spreekt met ken
nis van zaken. Jarenlang (van
1980 tot 1986) bestudeerde hij
stinkerds en arme donders.
Maar er zijn ook bangerikken en
er is ook minstens een principië
le vrouw, die vanuit haar ge
loofsovertuiging fanatiek vecht
voor een rechtvaardiger behan
deling van de rechtelozen”.
"Dat zijn mensentypes van alle
tijden. Maar omdat ze tussen
1600 en 1625 toevallig in Kats
woonden, kennen we het nu. Ze
zijn als mensen van vlees en
bloed tevoorschijn gekomen uit
de oude acten. Jan-met-de-Pet
uit de late Middeleeuwen: ik
denk, dat ik best met hem had
kunnen opschieten”.
Ex-huisarts en (nu) geriater dr.
Jan Welten (62) woont pas enke
le jaren metterwoon in Co
lijnsplaat, in een woning aan de
Voorstraat die hem tot dan 15
jaar als zomerwoning diende.
Hij had van 1950 tot 1963 in
Goes een huisartsenpraktijk aan
de Oostsingel (nu dokter Van
Peer). In die periode droeg hij
als mede-oprichter bij aan de
oprichting van onder meer Maria
Terweel en Huize De Berg. Aan
het einde van zijn huisartsentijd
in Goes promoveerde hij op het
proefschrift "Bejaarden in zie
kenhuizen”.
Nadien was hij als medicus
werkzaam in Eindhoven en Den
haag. In 1984 haalde hij ”het
papiertje” van geriater (specia
list in ouderdomsziekten).
watertemperatuur 30° C.
supergrote glijbaan
snelbruin zonneweide
OPENINGSTIJDEN:
's morgens: 10.00-11.45
's middags: 14.00-16.45
's avonds: 19.00-21.00
maandagavond gesloten.
Namen werden voor hem men
sen. Mensen met problemen.
Mensen die problemen maak
ten. Hoe belangrijker de per
soon was in die kleine gemeen
schap van 80 tot 100 vaste inwo
ners, hoe vaker zijn naam voor
kwam in de handgeschreven ac
ten, rollen en boeken. Vooral
schepenacten zijn bij bosjes be
waard gebleven: het college van
schout en schepenen vergader
de elke week in een van de
dorpsherbergen en van elke zit
ting werden notulen bijgehou-
EEN GLOEDNIEUWE
ZENDÏNG BLOESES VAN
In het huisje stond een tafel, en
kele stoelen en misschien een
bank. Het huishouden bezat
slechts enkele glazen en fles
sen. Kasten, gordijnen en vloer
kleden waren zeldzaam.
Het voedsel bestond uit brood,
vlees van het geslachte vee, vis
sen, vogels, mosselen, kreu
kels, krabben, meelpap, eieren,
etc.
En het was koud. Zéér koud. De
eerste Katsenaren leefden in de
z.g. kleine ijstijd. De winters wa
ren lang en streng. Dagelijks
was er de strijd om lijfsbehoud,
de strijd tegen honger, koude,
uitbuiting en ziektes. Vele over
leefden Kats dan ook niet.
"Het was een verdomd harde
maatschappij in een primitief
land. En in die kleine hutjes en
in dat zilte modderzootje moest
een gemeenschap worden op
gebouwd”, zegt dr. Welten tot
slot, min of meer verzuchtend.
Klinkt er een vorm van 20e
Zowel in als rond de huizen
moet het ontzettend gestonken
hebben. De stank van mest, rot
tende poelen, bedervende mos
sels en alikruiken. En het moet
er in de huisjes en schuren gerit
seld hebben van ratten en
muizen.
En in de huizen? Volgens een
Tegen
t an ge Vorststraat 57, Goes
tel. 01100-30214
Elke vierde dinsdag van de
maand, deze maand 27 januari
a.s. organiseert de werkgroep
Goes van Amnesty International
een schrijfavond. Hiervoor kan
iedereen vanaf 20.00-22.00 uur
terecht in het Informatiecentrum
aan de Albert Joachimkade 4 te
Goes. Voorbeeldbrieven zijn
aanwezig. Deze maand brieven
voor Korstadin Kalmakov uit
Bulgarije en Policarpio Condori
Vargas uit Peru, die om hun
politieke- en geloofsovertuiging
in de gevangenis zitten en ge
marteld zijn. Voor inlichtingen
over de schrijfavond: Betty Gee-
ne, tel. 01100-21482.
Laurens Geels en Dick Maas
Presenteren
Grote Markt 6. Goes
16015
In de jaren 1598 en 1599
werden (na de rampzalige
overstroming van vijfenzestig
jaar eerder) weer dijken ge
legd rond het oude gedeelte
van Noord-Beveland.
Colijnsplaat en Kats ontston
den weer. De nieuwe bewo
ners waren avonturiers, los
geslagen volk. Ze gingen
moeite tijden tegemoet: hon
ger, uitputting, uitbuiting,
pest, dood.
Kats werd de eerste 25 jaar
nooit groter dan 80 tot 100 in
woners. Dr. J.B.V. Welten uit
Colijnsplaat speurde jaren
lang in historische acta om
zich een beeld te kunnen vor
men van de "gewone man’’.
Hij legde in zijn boek ’’Pio
niers aan de Oosterschelde’’
een unieke documentatie
vast. Hij reconstrueerde wie
die pioniers uit de beginjaren
van Kats waren en waar ze
precies woonden.
Hij maakte een lijst van inwo
ners. Hij maakte zelfs een
dorpsplattegrond, met alle
"adressen" erop. Het was
een karwei, dat in de Neder
landse geschiedschrijving
nooit eerder is vertoond, ze
ker niet van de hand van een
amateur-historicus.
In twee achtereenvolgende
artikelen staan we stil bij de
inwoners van Kats uit de pe
riode 1600-1625.
Deze week: Dr. Welten en
zijn Katse vriendenkring van
toen.
Volgende week: We leren en
kele bewoners van nabij
kennen.
bijzonder veel acten bewaard
gebleven. De schepenacten van
1598-1609 ontbreken, maar
voor de rest is alles er: gerechts
rollen, schepenacten (van na
1609), armenboeken van de
kerk, kerkelijke acta”.
’’Bovendien was Kats een kleine
gemeenschap. Die eenheid van
tijd, plaats en handeling maakt
het overzicht wat gemakke
lijker”.
Evengoed moesten er toch nog
duizenden pagina’s geschreven
tekst worden gefotokopieerd
(vooral stukken uit het Rijksar-
chief Zeeland) en in hedendaag
se taal worden ’’overgezet”.
Pas na het selecteren en collec
tioneren van alle bij elkaar ho
rende gegevens kwamen de
Katsenaren uit de periode
1600-1625 voor de ogen van
hun onderzoeker tot leven.
x
Zijn interesse in de ’’gewone
man” uit het Kats van toen werd
gewekt, toen hij een historische
acte ter inzage kreeg, waarin
het overlijden (in 1625) van de
eerste gereformeerde voorgan
ger van na de herbedijking, Edu-
aerdus Booms.
Toen kwamen de vragen: hoe
zouden de mensen toen hebben
geleefd, wat aten en dronken ze,
hoe woonden ze, waarover
maakten ze ruzie, hoe zag hun
dorp eruit?
Hij koos uiteindelijk niet voor
een onderzoek naar de eer-
ste/nieuwe bewoners van Co
lijnsplaat, maar voor die van
Kats. Dr. Welten: "Dat had een
praktische reden. Van Kats zijn
Gasthuisstraat 7, Goes, t.o.
parkeerterrein Oostwal
telefoon 01100-32282
j|
F 'X-.
I
KATS/COLIJNSPLAAT
’’Lijfsbehoud. Daar draaide
het allemaal om”.
’’Zelfs een huwelijk was
een daad van overleven.
Vaak deden zich tussen
man en vrouw onmenselij
ke toestanden voor. Toch
trouwde vrijwel iedereen:
uit economische mo
tieven”.
UJea-. co^onot ph.iv,
Dr. Jan Welten bouwde een "kennissenkring" op onder de Katse
naren van 1600-1625
Hij kent de mensen van toen
(het waren er slechts enkele
tientallen) als zijn broekzak. Als
of het zijn buren zijn geweest.
Alsof het zijn patiënten zijn ge
weest, in de tijd dat hij in Goes
nog een huisartsenpraktijk had.
”Nu het boek af is (’’Pioniers
aan de Oosterschelde”, uitgave
De Bataafse Leeuw - red.), is
voor mij de belangrijkste conclu
sie nog altijd, dat mensen niet
veranderen. Hun leef-, werk- en
woonomstandigheden verschil
len van plaats tot plaats, van tijd
tot tijd, maar de mens blijft in
wezen altijd dezelfde”.
”Er zijn altijd en overal, dus ook
in het Kats van 1600, goedwil
lende en rechtschapen mensen.
Er zijn ook asociale en schur
kachtige figuren. Er zijn rijke
S,
den door de secretaris. Jammer
is echter, dat wie onopvallend
zijn gangetje ging, nooit op
schrift werd vastgelegd. Zijn
naam werd nooit vernoemd. Het
is tegenwoordig niet anders...
L
r
lke„ o»''5
ijtOOT®
Dr. Welten heeft zich ook voor
gesteld, hoe het aangespoelde
pioniersdorp Kats er aan het be
gin van die 17e eeuw moet heb
ben uitgezien. "Géén straatlan
taarns”, benadrukt hij tijdens
het gesprek een paar keer. Alsof
de Katse Groeneweg tegen
woordig wél in een zee van licht
baadt....
Uit een stuk van 1609 valt op te
maken, dat Kats in de begintijd
bestond uit "wat huisjes van
kleine waarde en houten keet
jes, met in de polder verspreid
een tiental boerenhofsteden met
schuren en arbeiderswo-
ninkjes”.
1 i
J Wijngaardstraat 50 K
S Goes k
1 Tel 01100-27854
Levering ook via uw schilder
