KRONIEK SEPTEMBER 1944
AXEL
VIERT FEEST!
Op 2 september 1944 overschrijden de geal
lieerde strijdkrachten de Frans-Belgische
grens. De volgende dag wordt Brussel door
Britse troepen veroverd, de dag daarna Ant
werpen, hetgeen voor de geallieerden van
uitzonderlijke betekenis is in verband met de
aanvoer van oorlogsmaterieel.
Het Duitse commando geeft de volgende dag
order uit
„De verdediging van de toegang tot Antwer
pen is een opgave, die beslissend is voor het
verdere verloop van deze oorlog. Als de ver
sterkingen aan de Schelde overmeesterd wor
den, zullen de Britten uiteindelijk in staat
zijn grote hoeveelheden materieel in een grote
beveiligde haven aan land te brengen. Met
dit materieel zullen zij een dodelijke slag kun
nen toedienen aan de Noordduitse laagvlakte
en aan Berlijn. Om deze reden moeten wij
de Scheldeversterkingen tot het einde toe be
houden. De ogen van het gehele Duitse volk
zijn op u gericht. In dit uur spelen de forti
ficaties aan de Schelde een rol, die beslissend
is voor de toekomst van ons volk".
In Nederland wordt de uitzonderingstoestand
afgekondigd, het verbod van samenscholingen
wordt vérscherpt en 60 gevangenen uit het
concentratiekamp Vught worden gefusileerd.
Vanaf zondag 3 september heerst in Axel een
feeststemming. De bevrijding nadert en men
tooit zich met oranje. Zelfs de nationale
vlag ontbreekt niet. De N.S.B.-burgemeester
P. Smallegange verdwijnt via Terneuzen in
noordelijke richting. Enkele winkels worden
leeggehaald en aan een café worden vernie
lingen toegebracht.
Op 4 september houdt Max Blokzijl voor de.
radio zijn politiek praatje „De feiten zijn de
beste voorlichters". Hij zegt o.a. Het is de
geachte Anti's misschien opgevallen, dat
Duitse en Nederlandse nationaal-socialisten
in deze weken zo rustig en vol vertrouwen
zijn".
Reeds op 2 september houdt het kadeT van
de N.S.B. in verband met de militaire ont
wikkeling, in Goes een vergadering. De par
tijgenoten worden dringend aangeraden zich
gereed te houden voor vertrek naar het
oosten.
Op 5 september meldt radio Oranje, dat
geallieerde voorposten de stad Breda naderen.
Het Duitse bestuursapparaat raakt in paniek.
Duitsgezinde Nederlanders nemen de wijk
naar oost-Nederland of naar Duitsland.
Veel Nederlanders verwachten de bevrijding
binnen enkele dagen. Om 8.00 uur 's avonds
mag niemand meer op straat.
Deze dag gaat de geschiedenis in als „Dolle
dinsdag".
In Axel wordt die dag een ordedienst uit de
burgerij geformeerd.
Op 6 september worden Namen en Nieuw-
poort bevrijd.
Bulgarije capituleert voor Rusland en ver
breekt de diplomatieke betrekkingen met
Duitsland.
In Amsterdam worden gasloze uren inge
voerd. Er is in het land vrijwel geen post
verkeer meer.
Op Londen worden voor het eerst V-2's af
geschoten; de startbanen bevinden zich in de
omgeving van 's-Gravenhage en op Walche
ren.
In Axel spoort de waarnemend burgemeester,
ds. P. L. D. J. van Oeveren de bevolking aan
het werk weer te hervatten. Aangeraden
wordt om bij het verschijnen van militairen
binnenshuis te blijven, aangezien levensgevaar
in de huidige omstandigheden niet denkbeel
dig is.
Duitse troepen, die op de terugtocht zijn,
worden bij de burgerij ondergebracht.
Op 7 september wordt in Amsterdam de
brandstoflevering aan particulieren verboden.
De geallieerden trekken Besangon binnen.
Door Axel komt zware artillerie.
Luik wordt op 8 september bevrijd. Gent valt
eveneens in geallieerde handen. De eerste
V-2's komen in Londen terecht, één ontploft
in Nederland.
De spanning neemt toe, ook in Axel. De op
de terugweg zijnde Duitsers vorderen auto's
en fietsen. Zij zien er haveloos en vermoeid
uit, hebben honger en kopen zoveel mogelijk
voedsel.
Er wordt een plaatselijk bestuur ingesteld,
voorzitter is ds. van Oeveren, vertrouwens
mannen zijn P. J. van Bendegem en A. P. de
Ruijter.
Op 10 september ontmoeten Roosevelt en
Churchill elkaar in Quebec. Amerikaanse
troepen bevrijden Luxemburg.
In Axel is het rustiger dan de vorige dagen.
Op 11 september overschrijden eenheden van
het le Amerikaanse leger de Duitse grens ten
noorden van Trier. Darmstadt wordt door een
luchtaanval vrijwel geheel verwoest.
In Zeeuwsch-Vlaanderen trekken de Duitsers
in noordelijke richting. Zij trachten de over
kant van de Schelde te bereiken, doch de
geallieerde vliegtuigen beschieten de schepen
onophoudelijk, zodat de overtocht met zware
verliezen gepaard gaat. Op Zuid-Beveland
ontplooit de Engelse luchtmacht een grote
activiteit. De van Zeeuwsch-Vlaanderen ko
mende Duitse colonnes worden regelmatig
door de jagers aangevallen. De weg van de
Sloedam tot de Kreekrakdam is bezaaid met
kapotte wagens, uitgebrande wrakken en ca
davers van paarden.
Robert Kiek, de oorlogscorrespondent van het
A.N.P. in Londen, meldt over de Engelse
radio „Het nieuws is vandaag bijzonder
goed. Troepen van het 2e Britse leger heb
ben de grens van Nederland overschreden en
de strijd om het Albertkanaal is praktisch
afgelopen. Een verrassende manoeuvre van
enige beroemde Britse regimenten heeft ons
vannacht op 3 km. van de Nederlandse grens
gebracht ten noorden van een wegkruispunt,
even ten zuiden van de Heuvelse Heide. Van
morgen vroeg is de grens voor het eerst
overschreden".
Terneuzen en Vlissingen worden gebombar.-
deerd.
In Axel wordt een militair noodhospitaal in
gereedheid gebracht.
Op 12 september deelt de radio mede, dat
Lokeren en St. Niklaas veroverd zijn.
De dag daarop vinden veel troepenverplaat
singen in Oost Zeeuwsch-Vlaanderen plaats.
Op 14 september bevrijden Amerikaanse
troepen Maastricht. Duitse lergereenheden
verlaten Axel en gaan naar het front over
de Belgische grens. In de omgeving worden
veel bruggen opgeblazen.
Op 15 september wordt Nancy bevrijd en
breken de Russen door bij de Newa.
In Axel bevinden zich nu maar weinig Duit
sers meer. De veldtelefoon is opgeruimd, het
Duitse Rode Kruis is vertrokken en een ge
neraal is verdwenen.
De bevolking wacht met spanning op de be
vrijding.
Omstreeks deze tijd opereert de Poolse pant
serdivisie in de streek Gent-Antwerpen. Deze
divisie behoort tot het 2e Canadese Leger
korps, dat samen met het le Britse Leger
korps deel uitmaakt van het le Canadese
leger. De Poolse pantserdivisie wordt aange
voerd door Generaal S. Maczek.
In de avond van 15 september wordt besloten
Axel in te nemen en Terneuzen aan te vallen.
Deze opdracht wordt aan de Poolse troepen
verstrekt.
Op 16 september bij zonsopgang begint de
actie. Het 9e Bataljon Jagers onder bevel
van Kolonel Dr. Z. M. Szydlowski over
schrijdt om 8.15 uur bij St. Jansteen - Koe
wacht de Nederlandse grens. Andere onder
delen trekken in de omgeving ten strijde.
De heer P. G. van den Bosse heeft
in .Kroniek - september 1944' 'n
greep gedaan uit de vele gebeur
tenissen van het oorlogsjaar 1944.
De strijd om Axel wordt hierin
beschreven met op 19 september
1944 de bevrijding door de Polen.
2 september 1945 eindigt de
Tweede Wereldoorlog.
Zo is het monster over de aarde
getrokken. Dodend en vernieti
gend. Het aangezicht der aarde
was gehavend. Grote delen waren
verschroeid.
Om 16.00 uur bezet het 3e en 9e Bataljon
Jagers Drieschouwen. De brug aan de Zee
straat wordt opgeblazen. De Poolse troepen
lopen daar vast.
Tengevolge van beschietingen breken in Axel
diverse branden uit, o.a. in de Zeestraat, de
Verloren Hoek, de Buitenweg, de Oudewijk,
de Kanaalkade, de Tweede Verkorting en
Kijkuit.
Om ca. 16.00 uur komt een bruggenhoofd
tot stand over het kanaal Axel - Hulst, in de
omgeving van de spoorbrug, ongeveer 1 km
ten westen van Absdale.
Op 17 september wordt in de buurt van het
kanaal hevig gevochten. De verliezen zijn aan
beide kanten gevoelig. Het bruggenhoofd
gaat verloren en de Polen moeten zich terug
trekken achter het kanaal.
Bij Arnhem en Nijmegen vinden geallieerde
luchtlandingen plaats.
Operatie „Market Garden" neemt een aan
vang.
De Nederlandse Regering in Londen gelast
een spoorwegstaking in verband met deze
luchtlandingen.
Nijmegen, Groesbeek en Borgharen worden
bevrijd.
Walcheren wordt geteisterd door zware bom
bardementen. 700 Amerikaanse bommenwer
pers vallen daar de enorme geschutsopstellin-
gen aan. In Vlissingen vallen 23 doden, in
Biggekerke betreurt men 45 slachtoffers.
Op 18 september vallen Eindhoven, Heerlen
en Geleen in geallieerde handen.
De strijd om Axel duurt in alle hevigheid
voort. Ten westen van Dubosch trekt een
patrouille onder leiding van korporaal Jan-
kowski opnieuw het kanaal Axel - Hulst over.
Snel wordt, onder dekking van de mist, een
bruggehoofd gevormd.
Met oneindig veel moeilijkheden wordt door
de 10e Compagnie van de Genie een brug
gebouwd, die op 19 september om 6.30 uur
's morgens klaar komt.
Het bruggehoofd wordt nu uitgediept met
behulp van pantserwagens, kanon- en mor
tiervuur.
(vervolg op pagina 2)
Op 17, 18, 19 en 20 september gaat Axel
het feit herdenken dat het op 19 september
1944 door de Polen werd bevrijd. Op de
eerste plaats staat de herdenking van de ge
vallenen voor de bevrijding van Axel. Daar
naast is er de viering van deze bevrijding die
op een gepaste wijze zal geschieden. De bur
gemeester van Axel, M. K. van Dijke zegt in
het voorwoord van het programmaboekje dat
ter gelegenheid van het bevrijdingsfeest werd
uitgegeven „Zonder een bevrijdingsherden
king kan van een bevrijdingsviering geen
sprake zijn."
Dat men op deze wijze het bevrijdingsfeest
gaat vieren spreekt uit het programma voor
deze dagen.
Vriendschap, bezegeld met bloed... Tracht u,
wanneer u straks bij de graven van de ge
sneuvelde Polen staat of wanneer u deelneemt
aan de dodenherdenking bij het Poolse mo
nument aan de Oranjestraat in te denken
wat dit betekent aldus de burgemeester in
zijn voorwoord. Naast bezinning mag er ook
blijdschap zijn voor de verkregen vrijheid. Dat
ieder die op gepaste wijze viere.
ENKELE PUNTEN
UIT HET PROGRAMMA
De kranslegging bij het Poolse monument zal
geschieden op woensdag 17 september om
19.30 uur. Tijdens deze plechtigheid zal de
Last Post worden geblazen. Dezelfde dag is
er om 20.15 uur een herdenkingssamenkomst
in de Gereformeerde Kerk aan de Kerkdreef
onder leiding van ds. A. Kuiper.
„De Halle" zet op donderdag 18 september
om 10.30 uur haar deuren open voor bejaar
den en belangstellenden die daar kosteloos
films kunnen bijwonen waaronder bevrijdings-
films. Om 2 uur die dag beginnen de feeste
lijkheden met o.a. de openstelling van het
lunapark, kunstmarkt aan de Kaaiwal, open
stelling kunsttentoonstelling in Jeugdhonk
„Het Bastion".
De overdracht van het parkuurwerk, door de
bevolking van Axel aan het gemeentebestuur
te schenken, vindt plaats op vrijdag 19 sep
tember om 14.30 uur bij „De Vurssche".
Muziek is er volop. Vrijdagavond om 20.00
uur geeft de Rijkspolitiekapel een concert op
de Markt. Voor- en na het optreden van de
kapel treedt de Poolse volksdansgroep ,,Po-
lonia" op.
De laatste dag - zaterdag 20 september
begint de brandweer om 10.30 uur met de
monstraties. Hierbij zijn brandweerwedstrij
den ingelast voor de leerlingen van de hoogste
klassen van de lagere scholen. Om 16.00 uur
treden de Tilburgse Scotjes op aan de Markt.
Om 21.00 uur is het slotvuurwerk op de
Kleine Kreek.
MIDDENSTANDSTENTOONSTELLING
Tijdens de feestdagen wordt door de Axelse
Middenstand een tentoonstelling Axel '69 ge
houden op het Szydlowskiplein. U kunt daar
een keur van artikelen zien en tevens door u
gewenste inlichtingen verkrijgen. Deze ten
toonstelling zal a.s. dinsdagmiddag om 4 uur
door de voorzitter van de Stichting Streek-
centrum Axel worden geopend. Iedere avond
zullen in het amusementsgedeelte radio- en
tv-artiesten optreden, zoals Connie Vink,
Sjakie Schram, de Wama's en Karin Kent.
Als bijzonderheid zij nog vermeld dat Radio
Vrij Europa uit Stuttgart opnamen zal maken
van de festiviteiten.
MR. J. VAN AARTSEN WOONT
BEVRIJDINGSFEEST TE AXEL BIJ
De commissaris der koningin in Zeeland, mr. J.
van Aartsen, zal woensdagavond samen met zijn
echtgenote de bevrijdingsfeesten te Axel bijwo
nen. Om half acht legt hij een krans aan de voet
van het Poolse Monument aan de Zeestraat. Hier
na woont de commissaris de herdenkingsdienst
in de Gereformeerde Kerk bij. Tijdens de her
denkingsplechtigheden zal oud-generaal S. Mac
zek onder het spelen van het Poolse volkslied de
Poolse vlag hijsen. Burgemeester M. K. van Dijke
zal de Nederlandse vlag hijsen.
Frankering bij abonnement ZATERDAG 13 SEPTEMBER 1969
83e jaargang no. 49
NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD
VOOR ZEEUWSCH-VLAANDEREN
VERSCHIJNT IEDERE ZATERDAG
AXELSE COURANT
Ho oldredaktle
J. C. VINK
Redaktle an administratie:
Axel, Markt 12
Telefoon 2020(3 lijnen)
Postbus 16
Drukker-ultgeelster:
Drukkerij Vink
Abonnementsprijs: losse nummers 15 cent - Halfjaar-abonnement: Axel f 4,—. Andere plaatsen f 4,50. Buitenland f 6,50 - Advertentieprijs: 10 cent per mm. BIJ kontrakten belangrijke reduktle. Ingez. mededelingen 30 ct. per mm. Kleine adver
tenties 1-10 woorden f 1,elk woord meer 15 cent.
0 Kroniek - september 1944 pag. 1
0 Axel viert feest! pag. 1
0 Axels nieuws pag. 2
0 Watervervuiling bedreigt niet
alleen Zeeland pag. 3
0 Arbeidsreserve in Zeeland weer
beneden 1000 pag. 3
