m
T"
Frankering bij abonnement, AXEL
ZATERDAG 18 MEI 1968
82e Jaargang no. 34
i
NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD VOOR ZEEUWSCH-VLAANDEREN
400 JAREN GELEDEN
23 mei 1568 Slag bij Heiligerlee
Eerste veldslag in de 80-jarige oorlog
De eerste Oranje gaf zijn leven voor Nederland
Prins Bernhard zal op 24 mei a.s. de herdenking bijwonen
E-35 is de naam, of zo men wil, het nummer,
de internationale autoweg, die van
van
Amsterdam, via Zwolle, Meppel, Assen en
Groningen, naar Duitsland loopt. Bij Nieuwe-
schans verlaat de weg ons land om, via Olden
burg, in Bremen te eindigen.
De autorijder, die van zo'n moderne Europa-
weg' gebruik maakt, ziet van de meeste dor
pen en steden vaak niet meer dan de naam
in witte letters op een blauw bord, voorzien
van pijl, bij een uitrit. Hij rijdt om de plaat
sen heen, maar leest - het is zijn enige lec
tuur onderweg - de namen telkens weer en
soms wekt zo'n naam herinneringen bij hem
op.
Dit zal zeker het geval zijn, wanneer de weg
gebruiker, voorbij Groningen, rijdend in de
richting Nieuweschans, even voorbij de afrit
naar Winschoten, de naam „Heiligerlee"
leest.
Hij zal dan onwillekeurig terugdenken aan
de Vaderlandse geschiedenisles op de lagere
school, waarin de meester zo spannend kon
vertellen over de eerste veldslag in de 80-
jarige oorlog De slag bij Heiligerlee in
1568 - 400 jaren geleden - toen de beide
graven van Nassau, Lodewijk en Adolf, broers
van de Prins van Oranje met een leger van
Duitsland uit ons land binnenvielen. Hoewel
zij niet dezelfde route konden volgen als de
tegenwoordige E-35, was hun einddoel toch
hetzelfde het hart van Nederland.
Zij kwamen niet verder dan Groningen. Toch
was de slag bij Heiligerlee de eerste over
winning op de Spanjaarden.
SPAANSE TERREUR
„Alva komtMet schrik en beving ging
deze tijding door het land. Want ,dit bete
kende, dat Philips II met recht bittere ernst
met de zaak der Nederlanden ging maken.
En dat wilde zeggen, dat de tijd van toevoe
gen voorbij was en de „plakkaten" tegen de
ketters streng zouden worden volvoerd. En
deze verwachting bleek maar al te zeer uit te
komen. Niet alleen tegen de ketters, doch ook
tegen degenen, die de kerk trouw waren ge
bleven, maar opkwamen voor de rechten en
privilegiën der Nederlanders, nam Alva harde
maatregelen, want de hertog had opdracht
van Philips gekregen om „allen, die enige
daad van rebellie hadden begaan of die oor
zaak geweest waren van de beroerten in de
Nederlanden" zwaar te straffen.
De Spaanse koning kon geen betere man voor
dit karwei vinden. Alva vierde niet alleen des
konings instructies gehoorzaam uit, hij deed
dit ook met veel genoegen. „Ik heb wel een
volk van ijzer tam gemaakt, ik zal dat volk
van boter ook wel klein krijgen", was zijn
uitspraak.
Philips II verschafte hem de middelen om zijn
werk zo grondig mogelijk te verrichten. In
Italië werd zijn leger verzameld. Vier regimen
ten voetvolk uit Sardinië en 1200 Albanese
ruiters. Geen groot leger, maar wel modern
bewapend en stuk voor stuk bestaande uit
oorlogsveteranen. Door het hoogland van
Savoye, Bourgondië en Lotharingen kronkel
de het leger als een slang door de uitgestrek
te bossen en over hoge bergen. Alva ging
recht op zijn doel af Brussel. Hoewel de
stad was versierd ter ere van de komst van
de „hoge gast" bracht die komst geen vreug
de. De „Conseil de Troubles", de bloedraad,
hield zonder onderbreken zitting. De ene ver
oordeling volgde op de andere. Eenvoudige
lieden verschenen voor de raad hageprekers,
kerkschenders, maar ook vliesridders. Ver
klikkers brachten telkens nieuwe slachtoffers
aan. Zeven stuivers was het loon voor elke
aangifte.
Het was niet alleen wreedheid, maar ook
angst, die Alva dreef tot het zaaien van schrik
onder de bevolking. Want ondanks zijn grote
woorden besefte de hertog heel goed hoe
kwetsbaar hij was met zijn betrekkelijk kleine
leger in een vreemde omgeving, ver van het
moederland Spanje, en omringd door vijandig
gezinde buurlanden.
Hij koos het wapen van de terreur om zich
veilig te stellen. Hij aarzelde niet om de
meest afschrikwekkende maatregelen te ne
men. Hij nam de hoge edellieden Egmond en
Hoorne gevangen. Eind januari 1568 werden
de eerste 84 veroordeelden te Brussel ont
hoofd.
ONDERGRONDS VERZET
Zoals altijd bij een schrikbewind ontstond al
spoedig een contra-terreur. In de bossen van
West-Vlaanderen organiseerden vluchtelingen
zich tot partisanenbenden. Deze „Bosgeuzen
opereerden van hun schuilplaatsen uit het
platteland. Ondanks hulp van overzee deden
zij echter niet veel afbreuk aan Alva's macht.
GEORGANISEERD VERZET
Prins Willem van Oranje was gevlucht. Be
tekende dit een opgeven van zijn verzet
Geenszins. Zijn vlucht was een middel om
aan het lot van Egmond en Hoorne te ont
komen. Maar in het veilige Dillenburg nam
de prins onmiddellijk maatregelen om de
strijd zo effectief mogelijk voort te zetten.
Allereerst op diplomatiek gebied. Hij had
contact met de zoon van Philips II, Don
Carlos. De Spaanse kroonprins had het plan
om naar de Nederlanden te vluchten en zich
aldaar aan het hoofd van de opstand te
plaatsen. Dit plan mislukte, daar vader Philips
zijn zoon gevangen liet nemen.
Ook op militair terrein trof de prins voor
bereidingen. Het grootste probleem was hier
bij om aan geld te komen voor het op de been
brengen van een leger. De gehele familie Van
Nassau droeg hiertoe bij. Sieraden en andere
kostbare bezittingen werden verpand. Het
geld voor de financiering van de eerste mili
taire acties in de 80-jarge oorlog werd vrij
wel alleen door Willem van Oranje en zijn
familie bijeengebracht.
Willem begaf zich vervolgens naar Keulen,
waar zijn leger werd geformeerd. Een krijgs
plan werd opgesteld. De hoofdaanval zou rich
ting Brussel gaan via Limburg. Een Hugeno-
tenlegertje zou in het zuiden Artois binnen
vallen en graaf Lodewijk van Nassau, de broer
van Willem, zou het noorden van het land
binnentrekken. Zijn broer Adolf zou hem
hierbij vergezellen. Het totale plan mislukte
voor twee derde. Het Hugenotenlegertje werd
reeds in Frankrijk verslagen. De inval in
Limburg werd een fiasco, de bevolking was
vijandig gezind en de gealarmeerde hertog
van Alva had Maastricht al bezet voor 's prin
sen leger verscheen. Bij Rheindaelhem wer
den 2000 Geuzen door de Spanjaarden ge
dood. Maar in Groningen ging het goed.
HEILIGERLEE
Half april 1568 trok Lodewijk met drie ven
dels voetvolk over de Duits-Groningse grens.
Hij bezette het slot Wedde en richtte daar
zijn hoofdkwartier in. Hij was van plan om
van daar uit... Noord-Holland te bezetten.
Adriaan van de Werff zou langs de op te
rukken route overal het volksverzet organi
seren en geholpen door deze verzetsbeweging
zou het invasieleger snel kunnen optrekken.
Te Wedde voegde graaf Adolf zich bij zijn
broer met 300 ruiters. Ook 200 Geuzen uit
Friesland sloten zich bij het leger van Nassau
aan.
Appingedam werd bezet. De stad Groningen
werd bedreigd.
Alva zag ook hier het gevaar tijdig in. Hij
stuurde Arenberg met 10 Spaanse vendels
via Amsterdam en de Zuiderzee naar het be
dreigde noorden. Arenberg kwam de stad
Groningen wel niet binnen, maar de stede
lijke overheid voorzag het Spaanse leger toch
van al het nodige.
Een tweede Spaans leger, onder bevel van
Megen, rukte langs de Nederlandse oost
grens noordwaarts.
Lodewijk besloot snel te reageren. Hij wilde
eerst Arenberg in Friesland verslaan en ver
volgens het leger van Megen aanvallen. Een
combineren van beide Spaanse legers wilde
hij in elk geval voorkomen. Maar zijn huur
soldaten weigerden zijn plan uit te voeren.
Zij wilden desnoods nog wel vechten, maar
ook nog verder marcheren, dan moest er eerst
meer soldij worden uitbetaald en daar Lode
wijk geen geld meer had, bleef hij maar in
Appingedam.
Arenberg verplaatste zijn leger dus ongehin
derd verder oostwaarts. Op 21 mei had hij
Wittewierum, een plaatsje ten westen van Ap
pingedam, bereikt. Na een kort gevecht ver
joeg hij Lodewijks voorposten uit het Kloos
ter. De graaf van Nassau begreep, dat, wilde
hij de twee Spaanse legers alsnog afzonder
lijk verslaan, snel optreden daartoe de enige
en laatste kans bood. Maar zijn soldaten her
haalden hun eis om meer geld. Er zat niets
anders op dan... terug te trekken op Duits
land.
Middernacht verliet Lodewijk Appingedam.
Snel, want nu wilden de soldaten wel, trok
hij door de meinacht om de Dollard heen
naar de grens.
In de namiddag van de volgende dag was het
Oranjeleger in de buurt van Heiligerlee. Het
terrein was licht golvend en de omgeving was
bosrijk. Lodewijk vond deze- omstandigheden
gunstig voor een korte rust. Met zijn officie
ren verschafte hij zich toegang tot het nabij
gelegen klooster om aldaar een maaltijd te
gebruiken. Er kwam van eten echter weinig
terecht. Een boodschapper bracht de onheils
tijding, dat de Spanjaarden nog maar een
uur gaans van Heiligerlee waren verwijderd.
Lodewijk had geen keus. Verder vluchten met
de vijand vlak achter zich aan en wellicht een
vijand - het leger van Megen - in het zicht
zou de toestand maar verergeren. Hij besloot
daarom een gevecht aan te gaan met Aren
berg. Het terrein leek hem daarvoor wel ge
schikt. Langs het klooster liep in noord
oostelijke richting een weg over een open ge
bied. Ten oosten van de weg was een moeras,
waarachter een zandheuvel. Achter het moe
ras, iets voorbij en benoorden van de heuvel,
legerde Lodewijk een afdeling piekeniers.
Achter de zandheuvel en links van de pie
keniers werd een tweede carré opgesteld. Lo
dewijk nam hierover zelf de leiding. Op de
heuvel kozen 400 musketiers positie. In een
greppel in de bocht van de weg, die voorbij
de heuvel van richting veranderde en zuidoost
liep, werd ook een afdeling musketiers ge
legd. Ten noorden van de bocht stonden de
ruiters, onder leiding van Adolf, in een bos.
Verwacht werd, dat de vijand de afdeling
piekeniers, zichtbaar opgesteld achter de
zandheuvel, zou aanvallen. Tijdens die aanval
zouden de Spanjaarden zich dan in moerassig
gebied begeven, tussen de greppel en de zand
heuvel, dus tussen de aan beide zijden ver
dekt opgestelde musketiers.
Het is de avond van de 23e mei 1568. Geen
vijand is nog te zien. De stilte rondom werkt
op de zenuwen van de soldaten. Voor som
migen wordt de spanning te machtig twee
vendels Oost-Friezen nemen al bij voorbaat
de benen.
Toch laat Arenberg niet te lang op zich
wachten. Komend uit het bos bereikt zijn
voorhoede de weg over de open vlakte. Dan
zien de Spanjaarden plotseling hun vijand.
Maar Arenberg is een te ervaren veldheer om
zich tot een gevecht te laten verleiden. Hij
weet dat Megens leger niet ver meer af is.
Hij besluit Oranje aan de praat te houden
zonder het tot een veldslag te laten komen.
Maar de ruiters van Adolf treden provocerend
op. Zij doen een aanval op de Spanjaarden,
maar trekken daarna snel weer terug. Aren
berg, denkend, dat hij slechts met een afdeling
reeds vluchtende ruiterij en één carré pieke
niers te maken heeft de enig zichtbare
vijand, beslist dan toch maar om het Geuzen-
legertje alleen te verslaan.
De ruiterij van Adolf is inmiddels in het bos
verdwenen en Arenbergs troepen vallen, onder
steun van kanonvuur, de piekeniers aan en
rukken daartoe voorwaarts door het moeras
De in de vennen en veenputten wegzakkende
soldaten worden nu links en rechts beschoten
door de musketiers. De weer teruggekomen
ruiters van graaf Adolf veroveren tegelijker
tijd de kanonnen en de achter de zandheuvel
opgestelde tweede afdeling piekeniers rekent
met de Spaanse achterhoede af...
De Nassau's geven geen kwartier. Zij wreken
zich op de 2000 gedode krijgsmakkers van
Rheindaelhem. 1700 Spanjaarden sneuvelden,
waaronder Arenberg. Slechts enkele Duitse
vendels krijgen op erewoord vrije aftocht...
Het aantal doden van het Oranjeleger is ge
ring, slechts 40 man. Eén van hen is graaf
Adolf van Nassau. De eerste Oranje heeft
zijn leven gegeven voor de vrijheid van de
Nederlanden.
HERDENKING
Heiligerlee is een van die vredige Groningse
dorpen, waar, ondanks de mooie omgeving
en de aanwezigheid van een drietal campings
in de buurt, de sfeer van landelijke rust zelfs
in het hartje van de zomer niet door een te
veel aan toeristen wordt gestoord. Misschien,
dat een enkele nieuwsgierige automobilist of
kampeerder een bezoek brengt aan het mo
nument. Hij kijkt dan even naar het beeld
van de stervende Adolf en leest in gedachten
het onderschrift „23 mei 1568. De eerste
zege in de tachtigjarige worsteling voor de
vrijheid der Nederlanden".
Maar op 24 mei a.s. zal dat anders zijn. Op
die vrijdag beginnen om half twee de her
denkingsplechtigheden, die door Prins Bern
hard zullen worden bijgewoond. Na een of
ficiële herdenking bij het monument zal -
gedeeltelijk in historische kledij - de „Slag
bij Heiligerlee" zoveel mogelijk worden „ge
construeerd". Het 44e Pantserinfanterie -
bataljon Johan Willem Friso uit Zuidlaren
zal deze „show" verzorgen. Tot in de avond
zullen de feestelijkheden doorgaan en om
10 uur worden afgesloten met een Taptoe
door de Johan Willem Frisokapel.
Heiligerlee zal op 24 mei het centrum zijn
voor velen, die willen gedenken, dat ons volk
zijn vrijheid niet cadeau heeft gekregen. Hier
voor is veel strijd geleverd en zijn vele offers
gebracht. Eigenlijk zolang ons land bestaat,
van het begin van de 80-jarige oorlog af tot
en met de laatste wereldoorlog. En telkens
weer was er dan sprake van een nauwe ver
bondenheid tussen Nederland en Oranje.
(Nadruk verboden
Indienststelling
dubbeldekker „Prinses Christina"
op 26 mei nog onzeker
Het is nog niet zeker, wanneer precies de
dubbeldekker „Prinses Christina" haar eerste
„lijnvaart" tussen Kruiningen en Perkpolder
zal maken. Het is mogelijk, dat dit lukt met
ingang van de nieuwe dienstregeling op 26
mei, het kan ook zijn, dat het nog een week
later wordt. Het hangt er vanaf hoe vlot de
afwerking verloopt van de laatste karweien in
en rond de Kruiningse veerhaven.
Maandag kreeg een van de belangrijkste on
derdelen van die laatste fase van het karwei
een vlot begin het invaren van de toelei-
dingsbrug (52 meter) verliep vlot en sinds
maandagmiddag gaapt tussen de oprit aan de
wal en de beide torens in de fuik geen hiaat
meer, maar ligt daar de brug, die straks de
verbinding vormt tussen weg en boot. De brug
moet nu bevestigd worden aan de ligger tus
sen de torens, waarin contragewichten en
waarop lieren voor het evenwicht en de mo
gelijkheid van manoeuvreren zullen zorgen.
De bedoeling is, dat een gewicht van 10 ton
(gewicht brug 320 ton) op de pont zal druk
ken. Bij de oprit moet de brug in een korte
baan worden gebracht, waardoor vrij schar
nieren mogelijk wordt.
Vóór de dubbeldekker in de vaart komt, zal
er ook nog proef worden gemanoeuvreerd in
de fuik, zodat het PSD-personeel enige rou
tine kan opdoen in de nieuwe situatie. Het
ziet er naar uit, dat bij de ingebruikname van
de „Prinses Christina" ook het nieuwe op
stelterrein en de toeleidende dubbelbaansweg
kan worden gebruikt.
Overstekende eenden
veroorzaakten verkeersongeval
Tussen Breskens en Schoondijke is een We
genwacht-auto bestuurd door J. D. uit Ter-
neuzen aangereden toen hij een eend met
haar jongen wilde ontwijken, die de weg
overstak.
D. werd van achteren aangereden door een
vrachtauto bestuurd door R. M. uit Aar den -
burg.
De W.W.-auto werd zwaar beschadigd en
enkele jonge eendjes werden gedood.
TWEEDE SIDMAR-OVEN
IN BEDRIJF
In het Sidmar-complex te Gent is maandag
de tweede hoogoven aangestoken, nagenoeg
een jaar nadat de eerste in gebruik was ge
nomen. Alle afdelingen van de fabriek zijn
nu in bedrijf.
AXELSE COURAN:
VERSCHIJNT IEDERE ZATERDAG
ABONNEMENTSPRIJS: Losse nummers 15 cent
Halfjaar-abonnement
Axel binnen de kom 3,75. Andere plaatsen 4,25
Buitenland 6,50
Hoofdredaktie: J. C. VINK
Redaktie en administratie Axel, Markt 12, tel. 2020A (3 lijnen), postbus 16
Drukker-uitgeefster: FIRMA J. C. VINK
ADVERTENTIEPRIJS: 10 cent per mm
Bij kontrakten belangrijke reduktie.
Ingezonden mededelingen 30 cent per mm.
Kleine advertenties 1-10 woorden 1,
elk woord meer 15 cent.
