PRINS WILLEM VAN ORANJE VERMOORD
SPORT
Bekendmaking
BENOEMING
LID VAN DE GEMEENTERAAD
Vanaf heden is ter secretarie der gemeente
voor een ieder ter inzage nedergelegd een
besluit tot benoeming van een lid van de ge
meenteraad, noodzakelijk geworden door het
overlijden van de heer P. J. van Bendegem.
AXEL, 4 juli 1966.
De voorzitter van het centraal stembureau
voor de verkiezing van de leden van de raad
der gemeente Axel,
M. K. van Dijke.
Dinsdag 10 juli 1584 werd
BENZINE...
een laboratorium produkt
DE DOOD RIJDT OP SLAPPE BANDEN
Te lage spanning beperkt levensduur van band en bestuurder
Voetbal
NEDERLAAGTOURNOOI A.Z.V.V.
A.Z.V.V. - TERNEUZEN 1-6
In het A.Z.V.V.-elftal waren de jonge talent
volle Tonny Dey en goede rechtsbuiten M.
de Visser gepasseerd.
Hiervoor waren opgesteld de zeker qua voet
bal over zijn hoogtepunt zijnde P. Ruijten-
burg en Schieman.
A.Z.V.V. speelde deze wedstrijd zonder mid
denlinie waarvan Terneuzen goed wist te
profiteren en dan ook regelmatig in de aan
val was.
Toch wist A.Z.V.V. voor de rust de schade
nog tot 2—1 te beperken.
Van der Staal die inviel voor Dey ontpopte
zich als een nuttige voorhoedespeler. Het was
v. d. Staal die in de 13e minuut uit een voor
zet van rechts de score opende 0 1
Drie minuten later loste L. Dieleman een
prachtig schot dat fraai door doelman Rooze
tot corner werd verwerkt.
Tegenover het technisch beter spel van Ter-
neuzen wist A.Z.V.V. weinig constructief
voetbal te plaatsen.
v. d. Staal brak goed door maar doelman
v. d. Broeke wist redding te brengen.
In de 39e minuut kwam de gelijkmaker uit
een corner ingekopt door A. Wieland 1-1.
Even voor rust wist J. Doorns door te breken
en dit betekende 1-2.
Na de rust kwam de doelpuntenmachine van
Terneuzen goed op dreef.
Nadat de wat eigenzinnig spelende Ruijten-
burg tweemaal in de buitenspel-val was ge
lopen, was het aan de andere kant dat van
der Staal scoorde 1-3.
Kort hierna wist A. Wieland een hard en
goed gericht schot te lossen dat bekwaam door
keeper Rooze werd gestopt.
In de 9e minuut gaf van der Staal een goede
pass naar P. Wissel die raak schoot 1 4.
Even kwam A.Z.V.V. fel terug maar een goed
schot van P. Haak werd door Rooze gekeerd.
Een misverstand in de Terneuzense achter
hoede leverde een corner op, maar ook deze
wist Rooze resoluut te stoppen.
Sukses kwam aan de andere kant, toen
Dooms in de 29e minuut scoorde, 5 1.
In de 40e minuut was het dezelfde speler
die nogmaals scoorde en hiermede de eind
stand op 1 - 6 bracht.
A.Z.V.V. probeerde nog wat van de achter
stand weg te werken maar een schot van J.
Dielemap belande in de handen van keeper
Rooze, een ander schot van dezelfde speler
trof de paal.
Verdiend heeft Terneuzen deze wedstrijd ge
wonnen en staat gunstig om de uitgeloofde
shirtjes te bemachtigen.
Zaterdag treedt Breskens tegen A.Z.V.V. in
het veld.
de ernstige zaken waar het over ging gemoe
delijk genoeg geweest zijn.
Bovendien had de Prins toch toegezegd de zaken
zo spoedig mogelijk te zullen regelen en wat het
weigeren van de maaltijd betreft, kan dat geen
Friese bescheidenheid geweest zijn van de nog
maar 30-jarige Ulenburgh
Overigens is het wel treffend, dat het juist Saskia's
vader was die het sterven van één der grootste
Nederlanders moest aanschouwen, terwijl zij
trouwde met ook één der grootste Nederlanders
en dat nog wel in een tijd toen Leeuwarden heel
ver reizen van Holland verwijderd was...
De naam Ulenburgh is dan ook niet alleen ver
bonden aan die van Rembrandt, maar eveneens
aan die van Willem van Oranje en daar dit laatste
in brede kring onbekend is, meenden wij op de
382ste sterfdag van de Vader des Vaderlands dit
naar voren te moeten brengen.
De Prins bracht zijn laatste uren door met de vader van Saskia
Friese kwestie onderwerp van gesprek
was de schoonvader van Rembrandt een vijand van Oranje
Het was Balthasar Gerards die de moorddadige
schoten loste op de Vader des Vaderlands. Eén
der zwartste dagen van 's lands historie kunnen
we gedenken. We herinneren ons 'het „Mon Dieu,
mon Dieu, ayez pitié de... ce pauvre peuple", het
„O God, heb medelijden met mij en met dit arme
volk", de laatste woorden van de grote Zwijger.
Toen de dodelijke schoten het lichaam van de
Prins troffen en de onsterfelijke woorden werden
gesproken, stond een man te kijken, een man die
later in opspraak kwam door de wijze waarop hij
deze moord beschreef. Deze man was niemand
minder dan de vader van Saskia, de schoonvader
van de grote Rembrandt, Dr. Rombertus Ulen
burgh, burgemeester van Leeuwarden. Hij had de
laatste uren bij de Prins vertoefd en hij zag de
Prins sterven. Zijn onbewogen taal deed vermoe
den dat hij een vijand was, een Fries, die het de
Prins de laatste uren lastig had gemaakt met de
„Friese kwestie".'
PRINS WILLEM I
We zouden in dit artikel de levensloop van de
Vader des Vaderlands kunnen beschrijven. Er is
genoeg, neen veel te veel stof om zijn betekenis
voor ons land op een krantenpagina te kunnen
vermelden. Talloze malen is in boek, tijdschrift en
dagblad zijn leven beschreven en daarom zullen
wij dit niet doen. We willen ons bepalen tot die
laatste levensdag van de Prins, tot zijn laatste
levensuren.
Wat waren de problemen die de grondlegger van
Neerlands onafhankelijkheid, toen, zo kort voor
zijn heengaan, hebben bewogen Waren het uren
van gewicht, waren het uren van optimistische
vooruitzichten of waren het de schaduwen van de
trieste morgen, die de laatste uren van Oranje's
leven vergald hebben
Veel is er over deze laatste uren van Willem
van Oranje geschreven, ofschoon het meestal geen
stof was voor het grote publiek. Binnenkamers
hebben de historici zich gebogen over de stukken
die een antwoord moesten geven op deze vraag.
Daar zijn meningen over gevormd. Dr. Ulenburgh
heeft er van langs gehad.
Was Ulenburgh een hardvochtig man, een vijand
van de Prins en was het de discussie die hij voer
de, die er toe leidde dat de Prins in stervensnood
de woorden „Mon Dieu, mon Dieu, ayez pitié
de... ce pauvre peuple" sprak?
DR. ROMBERTUS ULENBURGH
Over de familie Ulenburgh is weinig bekend. Het
staat niet vast of het van oorsprong een Fries
geslacht was. Het was een Leeuwarder patriciërs
familie, die eigendommen bezat in Gaasterland en
in Rijperkerk bij Leeuwarden. Daar stond Ulen-
burgh-state en daar zal Rembrandt ook met Saskia
hand in hand gewandeld hebben toen hij in Fries
land was...
Rombertus Ulenburgh was, behalve burgemeester
van Leeuwarden, ook landsadvocaat en raadsheer
in het Hof van Friesland van 1597 tot zijn dood
op 3 juni 1624. Hij was 30 jaar toen hij de ver
erende opdracht kreeg om naar Delft te gaan en
met de Prins te spreken.
Een instructiebrief van 33 punten (vermeld in
Fries Charterboek IV, pag. 495) kreeg hij mee.
Uit deze brief blijkt, dat het wel een ernstig onder
werp was wat besproken moest worden, doch niet
een Friese kwestie in de zin zoals wij deze de
laatste jaren kennen.
Het ging over het feit, dat een deel van Friesland
nog schatting aan de vijand betaalde en de stad
houder Willem Lodewijk de speelbal was in de
strijd tussen steden en platteland. De spanning
tussen de steden, tot welke partij Ulenburgh be
hoorde, en het platteland was dusdanig toege
nomen, dat een burgeroorlog dreigde.
Ging een dus prins-vijandige Ulenburgh naar Delft
of een prinsgezinde Ulenburgh om steun voor de
steden te zoeken Dit is lange tijd een vraag ge
weest waar moeilijk een antwoord op te geven
was.
Het is zeker, dat wanneer Ulenburgh een vijand
van de Prins was, de laatste uren van de grote
Zwijger zwaar zijn geweest. Maar waar blijkt dat
uit Er is in de instructiebrief niets dat daar op
wijst...
Er is echter wel ander materiaal en dat werd dan
ook gaarne gebruikt om een „Friese kwestie" te
voorschijn te toveren en Ulenburgh een vijand van
de Prins te maken.
OFFICIËLE TAAL
Dr. Ulenburgh moest van zijn besprekingen met
de Prins en dus ook van diens heengaan, waarvan
hij ooggetuige was, een verslag maken voor de
autoriteiten van de steden. Dit verslag werd opge
nomen in Nijhoffs Bijdragen, II, pag. 120, anno
1840 en beschreven door Dr. G. H. M. Delprat.
Lezen we dat verslag goed, dan geeft het inder
daad een eigenaardige indruk weer en zou men
gemakkelijk kunnen opmaken, dat de Prins in zijn
laatste levensuren een vijand tegenover zich had.
Er staat, dat de Prins tot driemaal toe Ulenburgh
uitnodigde om te blijven eten. Ulenburgh sloeg dit
tot driemaal af, omdat... men hem in de herberg
verwachtte. Dit was toch wel een onbeleefdheid
tegenover OranjeEindelijk stemde Ulenburgh
toe. Nadat de maaltijd geëindigd was beloofde de
Prins de zaken waarover gepraat was te zullen
regelen, waarop Kolonel Morgan binnenkwam en
het verslag van Ulenburgh gaat dan woordelijk
verder
„Waeraff scheydende syne Exie. voortgaende
uyt het portael van 't voorz. Sael, alsoo
d' Engelse Capitein ofte ritmeester Willems
hem wilde aensprecken, deur een Bourgoingnon
moorddadelijcken met eene buxe geladen met
drie looden, geschooten ende terstonds daernae
dese werelt standvastelijck overleden. Waer
deur ick siende, dat geen gelegenheyt was om
meer in de voorsz. saecke te mogen doen, ofte
oock om in de voorsz. stucken te recoureren
vandaer ben vertrocken".
Dit is een zeer koel verslag. Een groot man, een
vrijheidstrijder voor de Nederlanden gaat heen en
een Leeuwarder burgemeester schrijft daar over,
zoals het lijkt, volkomen onberoerd. Geen woord
van beklag en meeleven...
Is het een wonder dat in talrijke artikelen, o.a. in
de Navorscher van 1861 en 1862 gesproken wordt
van een „Friese kwestie", die Prins Willems
laatste uren vergalde... Is het een wonder dat ge
schreven word dat Ulenburgh blij was dat die
centrale figuur Willem van het tapijt verdwenen
was, waardoor de Friese decentralisatie-eisen beter
verwezenlijkt worden
VERKEERD OORDEEL
Ds. J. J. Kalma heeft in de Leeuwarder Courant
van 3 mei 1952 naar voren gebracht, dat bij het
beoordelen van Ulenburgh en daarmee ook het
onderhoud dat hij met de Prins had, uit het oog
verloren is, dat het verslag van Ulenburgh pas
geschreven werd op 14 augustus 1584, ruim een
maand na de moord.
Dit verklaart dat Ulenburgh zeer zakelijk was
betr. deze aanslag, daar zijn verslag een rapport
was over het besprokene.
Wanneer we dit verslag dan ook nog eens lezen,
dat als copie aanwezig is in de Prov. Bibliotheek
te Leeuwarden, lijkt het niet zo vreemd dat Ulen
burgh dit schreef. Ook in deze tijd zou een of
ficieel verslag weinig anders zijn.
Kalma bracht ook nog naar voren, dat Graaf
Willem Lodewijk in 1617 de vader van Saskia
benoemde tot één der executeurs van zijn nalaten
schap. Dit is toch ook wel een bewijs dat Ulen
burgh geen vijand van de Oranje's was.
Kortom wat in de vorige eeuw werd veronder
steld en werd geloofd, daar is geen bewijs van
aanwezig 1
Ulenburgh is zeer waarschijnlijk verkeerd beoor
deeld. De laatste uren van Prins Willem van
Oranje met hem doorgebracht kunnen ondanks
Sinds het laboratorium zowel letterlijk als figuur
lijk van afgelegen heidevelden en bossen naar dicht
bevolkte industriegebieden is verplaatst, kan de
benzine van tegenwoordig moeilijk met die van
vroeger worden vergeleken. Vroeger was het een
bijprodukt van de olieraffinaderijen, die meer in
petroleum voor verlichting en verwarming zagen
dan in de vluchtige en gemakkelijk ontvlambare
benzine.
Tegenwoordig is benzine het produkt van voort
durende technisch-wetenschappelijke zorg, enerzijds
om tegemoet te komen aan de steeds hogere eisen
van de constructeurs van automobielen en ander
zijds om het onbezorgde autorijden mogelijk te ma
ken onder de meest uiteenlopende klimatologische
omstandigheden.
De opmerkelijke verbetering van de kwaliteit van
benzine wordt wel heel duidelijk gedemonstreerd
door het feit dat de benzine, die tegenwoordig door
de automobilisten wordt getankt, enkele jaren ge
leden nog alleen door vliegtuigen werd gébruikt.
Uiteraard zijn het de moderne raffinagetechnieken,
die deze kwaliteitsverbetering mogelijk maken.
Ruwe olie bevat zoveel schadelijke bestanddelen
voor de benzinemotor dat het raffineren met de
zorgvuldigheid van de laboratoriumprocessen moet
geschieden, wil de benzine in alle opzichten aan
de eisen voldoen, die het gevoelige mechanisme
van de automotor hieraan stelt.
De benzine moet de juiste vluchtigheid hebben, zij
mag geen bestanddelen bevatten, die de motor
kunnen schaden en zij moet „klopvast" zijn, d.w.z.
zij moet een zodanig octaangetal hebben dat de
motor ook onder minder gunstige rijomstandigheden
op een maximale verbranding van de benzine kan
rekenen. Voldoet de benzine hieraan niet dan treedt
het bekende klopgeluid op, dat de automobilisten
niet zonder zorg met pingelen aanduiden.
De belangrijkste oorzaak van het pingelen ligt in
de verstoorde relatie tussen de compressieverhou-
ding in de cylinder van de motor en het octaan
getal van de benzine.
De motorconstructeurs hebben de compressiever-
houding in de laatste jaren voortdurend opgevoerd
van b.v. 1 5 tot de verhouding 1 9 en nog ho
ger. Het logische gevolg hiervan is dat de olie
industrie het octaangetal van benzine heeft moeten
verhogen. Omdat de moderne automobielen naast
hoge ook lagere compressie-verhoudingen kennen,
kan de automobilist in het algemeen slechts een
keus maken uit twee soorten benzine, te weten de
normale benzine met een octaangetal van 90 en de
z.g. Super met een octaangetal van 98.
Insiders weten dat deze twee octaangetallen maar
een zeer ruwe aanpassing bij de uiteenlopende com-
pressieverhoudingen betekenen, want in feite vraagt
iedere motor en iedere rijstijl een aangepaste ben
zine. Om hieraan zoveel mogelijk tegemoet te ko
men is er ook een benzinesoort op de markt, die
tussen Super en Normaal in nog drie verschillende
octaangetallen kent. Het belangrijkste voordeel
hiervan is dat niet alleen de „klopvastheid" door
een juiste keus tussen deze vijf mogelijkheden is
verzekerd, maar dat men ook niet meer betaalt
voor zijn benzine dan deze op grond van het
octaangetal kost. Op de keper beschouwd is het
met een benzinemotor precies zo gesteld als met
een mens een teveel aan calorieën heeft niet de
minste zin. Waarom Superbenzine gebruiken, als
de motor in een benzine van lagere octaangraad
en dus goedkoper zijn juiste brandstof vindt
De benzine van onze tijd is dus een zorgvuldig
gecomponeerde brandstof geworden. Behalve op
het octaangetal richt zich de zorg van de olie
industrie op de vluchtigheid, die al naar gelang
de temperatuur varieert, de afwezigheid van de
corrosie verwekkende bestanddelen en op de zuiver
heid. En intussen denken de autoconstructeurs aan
steeds hoger opgevoerde motoren, daarbij reke
nend op de vindingrijkheid van de laboratorium-
mensen van de olie-industrie om de hiervoor ge
schikte benzinekwaliteit samen te stellen. Een
voorproefje hiervan vinden wij in de races van
formulewagens in Zandvoort. Deze race-auto's,
waarvan de motor een compressieverhouding van
1 12 kent, kunnen hun ongewone prestaties alleen
maar bereiken door het gebruik van benzine met
een octaangetal van 102. Dit getal ligt alweer
aanzienlijk boven dat van de bestaande Super-
benzine. Het moet ieder jaar speciaal uit Engeland
worden aangevoerd, waar deze hoogwaardige kwa
liteit normaal verkrijgbaar is. Maar men behoeft
zich niet te verbazen, wanneer b.v. over vijf jaar
zal blijken dat een groot aantal gewone personen
auto's het van deze brandstof zal moeten hebben.
Lange rijen automobilisten rijden hun volgeladen
wagens in deze weken naar hun vakantiebestem
ming. Iedere stoel is bezet en vaak heeft men be
halve de kofferruimte ook nog een imperiaal vol
bagage gestouwd. In deze periode van het jaar
wordt over het algemeen het meest van een auto
geëist, vooral van de banden. Weinig automobi
listen staan er echter bij stil, dat deze op de rij-
kwaliteiten van elke automobiel een belangrijke in
vloed hebben. Dat betekent niet alleen, dat de
wagen van banden moet zijn voorzien, die in goede
staat verkeren, maar ook, dat deze op de juiste
spanning moeten zijn gebracht. Het rijden op te
slappe banden en het niet regelmatig laten con
troleren van de spanning van de banden zijn fou
ten, die door automobilisten over de hele wereld
worden gemaakt. En dat, terwijl een juiste ban
denspanning beslissend kan zijn voor veilig auto
rijden. Zij vormen een intregerend onderdeel van
het rem- en stuursysteem, waaraan altijd de
hoogste eisen moeten worden gesteld. Dat geldt
nog in meerdere mate voor auto's, die volgeladen
zijn met vakantiegangers en bagage, waardoor
deze trager reageren en minder goed wendbaar
zijn dan wanneer de bestuurder alleen in zijn auto
rijdt. Wat de bestuurder achter het stuurwiel niet
kan zien, is het voortdurend buigen en wringen,
waaraan de band tijdens het rijden is blootge
steld. Het loopvlak en de zijkanten buigen of ge
ven mee door het zware gewicht dat zij moeten
dragen. Hierdoor ontstaat er wrijving tussen rub
ber, canvas en staaldraad, met als gevolg hitte-
ontwikkeling. Hetzelfde geldt voor de wrijving van
het loopvlak met de weg. Hoe zwaarder de wa
gen beladen is, hoe slapper de banden zijn en hoe
harder men rijdt, des te meer buigen de banden
zich en stijgt de temperatuur. Wordt de hitte te
groot, dan kan de band klappen.
Op een door de zon verhit wegdek kan de ban-
dentemperatuur oplopen tot die, welke voor het
vulcaniseren van rubber nodig is. Het maandblad
Het Beste van juli toont dit in een artikel aan met
gegevens, welke uit een door het Southwest
Research Institute te San Antonio in Texas ver
vaardigde film zijn gebleken. Deze film laat zien
hoe banden met een snelheid van vijfenzestig kilo
meter per uur door een bocht van achtendertig
meter gaan een situatie die kenmerkend is voor
het berijden van een afrit van een klaverblad
kruising. Overigens is deze manoeuvre lang niet
zo drastisch als die welke een automobilist moet
maken om een plotseling uit een zijweg komende
fietser te ontwijken. De filmopnamen tonen, hoe
bij een spanning van 1,7 atmosfeer (24 pond) de
buitenste voorband zo ver onder de velg wordt
weggedrukt en samengeperst, dat bijna de helft
van de wang met de weg in aanraking komt. Bij
een spanning van 1,1 atmosfeer (16 pond) is dit
wegdrukken zo sterk, dat de velg bijna de weg
raakt. In een scherpe bocht kan een „tubeless"
band gemakkelijk van de velg gewrongen worden.
Men begrijpt, dat deze omgeklapte stand van een
slappe band in een bocht aanzienlijke verandering
brengt in de manier waarop de wagen op het
stuur reageert. Dit zou dan tevens de verklaring
kunnen zijn voor het feit, dat zoveel automo
bilisten in een bocht de macht over het stuur
verliezen.
„KOUDE" BANDEN
Om dergelijke levensgevaarlijke situaties te voor
komen is het noodzakelijk, dat autobanden voort
durend op hun spanning worden gecontroleerd.
Welke spanning Het antwoord op deze vraag
staat in het boekje, dat elke automobilist bij aan
koop van zijn wagen ontvangt. Bovendien beschik
ken alle benzinestations over spanningstabellen.
De aanbevolen spanning geldt, tenzij uitdrukkelijk
anders vermeld, voor „koude" banden. Dat be
tekent, dat de auto voor het opmeten tenminste
drie uur moet hebben stilgestaan en niet meer dan
drie kilometer moet hebben gereden. Bij een lange
rit kan de bandenspanning 0,7 atmosfeer (10
pond) oplopen. Dat is niet erg, want een goede
autoband kan een spanning van 17 atmosfeer of
250 pond verdragen. Er is dan ook geen enkele
reden om met een lagere spanning de lange rit
aan te vangen, zoals het bakerpraatje wil doen
geloven. Integendeel, want juist door het over
matig wringen en buigen in het zelfs mogelijk, dat
door de aldus ontstane hitteontwikkeling, de span
ning nog extra stijgt. Nog erger is het, indien
men onderweg wat lucht uit de band laat lopen.
Weliswaar wordt de spanning tijdelijk lager, maar
een nieuwe cyclus van wrijving en ontwikkeling
van hitte is het gevolg, terwijl bovendien het kar
kas van de band wordt verzwakt. Begin dus elke
rit met een juiste bandenspanning en laat deze op
de hierboven gestelde wijze controleren. Of, doe
het zelf met een bandenspanningsmeter, waarvoor
in uw reisbagage altijd nog wel een plaatsje te
vinden is. De prijs bedraagt zes gulden. U zult
er misschien nog eens uw leven aan te danken
hebben.
