Iets over de Geschiedenis van Axel DAM PO POLEN rKOU GRIEP, Frankering bij abonnement, AXEL ZATERDAG 19 MAART 1966 80e Jaargang no. 25 NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD VOOR ZEEUWSCH-VLAANDEREN XLVIII We leefden in april 1940 met een gevoel van oorlogsdreiging. Onze land- en zee macht was sinds 8 maanden gemobiliseerd en tot dan toe had ons land zich buiten de oorlog kunnen houden en wij hoop ten toen nog, dat de dreiging van voor bijgaande aard zou zijn. Edoch, wij zou den wreed wakker geschud worden. Vrij dag 10 mei 1940 om 4 uur in de morgen 'hoorden wij het geronk van tientallen vliegmachines boven onze hoofden en uit de richting van de Belgische grens hoor den we het gedreun van het afweerge schut en we zagen daar vuurstralen van uiteenspringende luchtafweergranaten. We beseften nu, dat de vredestoestand van ons was geweken en dat het bittere ernst was geworden, vooral toen we door de radio hoorden dat Duitse parachutis ten bij Leiden geland waren en vliegvel den gebombardeerd. Zou ons leger de parachutisten kunnen verjagen en zouden wij ons land kunnen verdedigen? En de gedachten van fami lieleden van gemobiliseerden gingen uit naar hun man en kind, die wel zeker in de vuurlinie zaten. ..Kort na 1 uur", schrijft wijlen J. D. Freekenhorst in zijn boekje „Bange da gen", „kwamen talrijke escadrilles Duitse bommenwerpers boven ons rustige Axel en we hoorden dat er bommen waren ge worpen nabij Kijkuit en op de Stikstof- fabriek te Sluiskil, waarbij 2 doden te be treuren waren. Franse troepen die ons nu als bondgenoten te hulp waren gesneld, trokken lan^gs de Liniedijk. Maar ook werd bekend gemaakt, dat burgers uit Krabbendijke en Rilland-Bath naar Axel moesten evacueren en elk maakte zich op om de uit huis en haard verdrevenen gast vrij te ontvangen. Men meende toen nog Zeeland te kunnen verdedigen. Na 10 uur des avonds kwamen er 2 autobussen en men hielp de vluchtelingen eruit en bracht ze naar kerk of school, waar alles geor dend was en hun koffie, thee en eten wer den verstrekt.. Toen later de tram bin nenreed, kwamen honderden oude en jon ge mensen, beladen met het allernodigste en werden bij de burgers in hun kwartie ren liefderijk ondergebracht. We zagen nu in onze eigen plaats de weedom van de oorlog. Zo brak zondag 12 mei, de eerste Pink sterdag aan. Er werden korte kerkdien sten gehouden. Weer kwamen vliegtui gen bommen werpen op de Stikstoffabriek 's Maandags kwamen enige eigen HoL landse soldaten hier aan, die uit de verde digingslinie van de Peel kwamen. Ze wa ren moeten wijken voor de Duitse over macht en waren via Breda en Antwerpen hier gekomen, 's Woensdags kwamen Franse troepen op een weide bivakeren, en andere afdelingen Fransen trokken ver der naar het westen. Zelfs uit Breda kwa men hier vluchtelingen binnen. Ook hoor den we, dat de koningin, die eerst het plan had gemaakt naar Zeeland te ko men en dit gedeelte van het land, dat nog vrij was van Duitse bezetting, te verde digen, gedwongen was geworden naar En geland uit te wijken. De Franse troepen trokken zich terug achter 'het kanaal Gent- Terneuzen en we vertoefden in niemands land. We hoorden van het bombardement van Rotterdam eh van de capitulatie op vrijdag 14 mei. De radio viel stil en er was geen contact meer met overig Neder land, 4 dagen was er gestreden, maar voor overmacht en tegen verraad had men zich gedwongen gezien zich over te ge ven. Toen dinsdag 21 mei Duitse motorrijders hier kwamen, werd er door de Fransen van over het kanaal granaten op Axel af gevuurd en kwamen we in de vuurlinie te zitten. We hoorden de kanonnen in Sluiskil afschieten en waditten dan maar op het fluitend geluid, niet wetend of we door die granaat zouden getroffen wor den. Elk zocht dekking in kelder, schuil kelders of achter muren. Een der grana ten kwam in de school in de Nieuwstraat terecht en bij de explosie werden alle rui ten van huizen in de Nieuwstraat en om-' geving door de luchtdruk verbrijzeld. Plui zen in de Buitenweg en op de hoek van Prins Hendrik-Jan Scharpstraat waren be schadigd, terwijl er 3 doden te betreuren warren. Die nacht bleven de granaten in Axel vallen. En de volgende dag, toen het granaatvuur wat ophield,, maakten de vluchtelingen uit Breda zich op om naar huis te komen, de Axelaars om buiten de stad een schuilplaats te zoeken, terwijl de geëvacueerden uit Rilland-Bath en Krabbendijke zochten naar de overkant van de Schelde te komen, waar het veili ger was dan in Axel. Maandag 27 mei nam het leven weer zijn gewone gang, als men niet rekende met de Duitse bezetting. De stadsklok werd op Duitse tijd gezet. Men leefde nu on der de druk van de bezetter en kon zich niet vrij uiten. De scholen konden na een gedwongen vakantie van 3 weken weer geopend worden. Daar de school in de Nieuwstraat nog niet geheel hersteld was moesten enige leerlingen ondergebracht worden in de Openbare, de Katholieke of de bewaarschool. Woensdag 29 mei zagen we van nabij de ellende van de oorlog, toen lange trams met open wagens de krijgsgevangen Bel gen en Fransen door ons stadje vervoer den, waarvan velen aan eten en drinken gebrek hadden. Geen wonder, dat velen zich opmaakten om de ongelukkigen van het nodige te voorzien en als het kon er nog een versnapering als sigaretten, ta bak of chocolade bij te voegen. De tram mocht langzaam rijden en de vooraf klaar gemaakte aardappelen, soep of klaarge maakte boterhammen' hun gegeven wor den. „Het was", zegt Freekenhorst te recht, „een liefdadigheidswerk in massa". Want steeds stonden groepen burgers te wachten op de komst van de trams om het klaargemaakte voedsel aan de krijgs gevangenen uit te reiken. Maar voor zich zelf moest men ook zorgen. Men zamelde het achtergebleven graan op het veld op en leerde brandstoffen maken door oud pa pier nat te maken, samen te knijpen tot ballen en te bewaren voor de komende winter. Ook moesten achtergebleven projectielen of mijnen onschadelijk gemaakt en op geruimd worden. En dat kon niet altijd geschieden op de manier zoals te Scha penbout door ze namelijk in de leiding te werpen. Op 14 juni was er een verbinding met Holland tot stand gekomen. Een autobus kon van hieruit over Antwerpen naar Ber gen op Zoom rijden. Al kwam er gebrek aan veel onontbeerlij ke dingen, dit werd in de steden het meest gevoeld. Op het platteland, 'in casu in Axel, moet gezegd worden, dat de land bouwers, enkelen uitgezonderd, hun me deburgers voorzagen van brood, aardap pelen en andere voedingsmiddelen en er nooit tevergeefs een beroep op hen werd gedaan als er nood was. En dit, terwijl het ook voor hen gevaarlijk kon whifn daar het strafbaar was, want we leefden onder streng toezicht van de bezetter. Hoeveel jonge lieden moesten een schuil plaats zoeken bij hun vrienden en zich daar verbergen. Maar er kwam een ver zetsbeweging en de ondergrondse \»erborg ook velen en voorzag hen van het nodi ge, soms ten koste van hun eigen leven. Zo ging de winter van 1940-41 voorbij. Alle berichten in de kranten werden door de Duitsers gecontroleerd en die, welke geplaatst mochten worden, waren altijd in hun voordeel gekeurd. Maar de ware gang der krijgsverrichtingen werd toch bekend, doordat men luisterde naar de Engelse zender, wat verboden was, maar waaruit toch de stem van Hollpnd klonk vanuit Londen. Alle burgers waren verplicht een persoonsbewijs te bezitten, voorzien van een pasfoto met zichtbaar één zijde van het hoofd met het oor. Maar dit bracht voor de Axelse boerinnen een groot be zwaar mee, daar de muts altijd het oor bedekt. Aan hen werd toegestaan een pasfoto te laten maken met de muts op het hoofd. Het rijwielplaatje een kenmerk dat men zijn rijwielbelasting had betaald, verdween. Het werd verboden de ver jaardagen van het Oranjehuis te vieren, het dragen van speldjes, het in het open baar tonen van foto's van de koninklijke familie. Hoe stelde men er toen prijs op deze te bezitten. Voor leden van de overheid was het een moeilijke tijd. Aan de ene zijde wilden zij hun medeburgers helpen en beschermen. Velen namen dan ook ontslag uit hun ambt. !Ook voor burgemeester Blok bleek de verantwoordelijkheid te zwaar om te dragen. Op 13 mei 1941 werd hij op het stadhuis plotseling onwel en overleed kort daarna. Alle voorwerpen van tin, lood, koper of nikkel moesten ingeleverd worden maar veel voorwerpen van deze metalen doken onder. Het getij keerde wat. We hoorden dat Rusland met Engeland een verbond tot wederzijdse hulp had gesloten en dat gaf weer moed. Duitsland kreeg gebrek aan metaal en het bevel kwam tot inleverino van de klokken. De klok Maria uit het stadhuis die uit de Ned. Herv. Kerk en uit de toren der R.K. Kerk werden uit de torens gehaald en op transport gesteld naar Duitsland, al zijn ze niet verdwenen en gesmolten, maar werden ze later terug gevonden en weer in de torens gehangen. Maar langzamerhand konden we merken, dat de geallieerden wonnen, vooral toen ook Amerika aan Duitsland de oorlog verklaarde. Al werden de politieke par tijen en de vakbonden ontbonden op ho ger bevel, de bevolking sloot zich des te nauwer aaneen en een vreugde brak zich baan toen men hoorde, dat de Engelsen in Normandië geland waren en snel voort trokken, terwijl de Duitsers moesten te rugtrekken. Ten zuiden van Axel had den de Duitsers de Grote en de Kleine Plaat onder water gezet door een verbin ding te maken met het kanaal Gent-Ter- neuzen, waardoor de kreken hetzelfde wa terpeil kregen als het wafer in het kanaal Bewoners van het Plaatje en de Kanaal kade moesten hun onder water gezette huizen ontruimen. Dwangarbeid was de burgers opgelegd, daar zij moesten graven, prikkeldraad spannen of bomen rooien, om ze 15 of 20 meter van elkaar te planten ter ver hindering van vliegtuiglandingen. Op dinsdag 5 september was men over tuigd, dat de vrijheid spoedig ons zou ge worden en zich niet storende aan de Duit sers, tooide men zich met oranje en stak vlag en wimpel uit en de Nazi-burgemees ter P. Smallegange was weldra met enke le vrienden verdwenen. Ook zagen we veel Duitse soldaten hier doortrekken, die wilden proberen over de Schelde te ko men. Toch bleef nog een afdeling hier stand houden. Waren de geallieerden vlugger vooruit kunnen komen, Axel zou zonder tegenstand en strijd bevrijd zijn geworden, want aan de overzijde van het geinnundeerde land naderde een afdeling van het Poolse leger om ons te bevrijden. Maar zonder bloed en tranen zou dit niet geschieden. de Jonge LAND - VOLK - CULTUUR De dag nadert waarop de Polen in het land, als de ca. 10 miljoen Polen in het buitenland het duizendjarig jubileum van de kerstening van hun vaderland zullen vieren en herdenken in een reeks van fees telijkheden en manifestaties. Mede naar aanleiding van dit heuglijk feit, maar ook om vele andere redenen (o.m. van politie ke en culturle aard) staat Polen vandaag in het brandpunt der belangstelling. Dat Polen in de wereld van vandaag een bij zondere plaats inneemt, constateerde trou wens reeds enkele jaren geleden Anton Zischka in zijn boek „Vlolken in balling schap", waarin hij o.a. schreef „dat niet Parijs of Berlijn, maar Warschau het geografische centrum van Europa is". Maar met dit al, is Polen voor de ge middelde Nederlandse lezer toch nog een vrijwel weinig békend en onbegrijpelijk land gebleven. Dit is niet zo verwonderlijk want over Polen en de geschiedenis van dit land is in het algemeen weinig be kend. en dan nog (helaas) het meeste ge zien door de Duitse bril of gehaald uit bronnen die het geteisterde Poolse volk niet vriendelijk gezind waren. Het is dan ook een bijzonder verheugen de omstandigheid thans het verschijnen van een boeiend en interessant boek over Polen te mogen signaleren, dat in deze lacune voorziet en dat als zodanig een grote verrijking betekent van de land-volk cultuur serie van Het Wereldvenster te Baarn. De auteur van dit aan Polen gewijde boek is de in Polen geboren Nederlander van Joodse afkomst, de bekende t.v.-re- gisseur en publicist, Milo Anstadt. De verschijning van zijn boek, verdient des te meer belangstelling omdat dit boek t eerste in de Nederlandse literatuur is, dat zich niet alleen maar bezighoudt met Po len in het algemeen, maar ook en vooral een serieuze poging doet om door te drin gen tot de politieke, godsdienstige, socia le en culturele kernproblemen van dit land, dat door de eeuwen heen een voor post is geweest van de Westerse cultuur in Oost-Europa. In het eerste inleidende hoofdstuk „Lem- berg, anno 1930" roept Anstadt het bon te beeld op van zijn jeugd in de Poolse stad Lwów, die met haar Poolse, Oekra- inse en Joodse inwoners een woelige stad is geweest. Hij verhaalt niet zonder wee moed van de anti-semitische gevoelens die er waren, van de „apartheid" tussen de „vrome" en de „geassimileerde" Joden onderling, van de gevechten met een na burige Poolse school, van de lieve Oekra- inse dienstmeisjes die hem grootbrachten, van rooms-katholiéke en grieks-orthodoxe processies, van de Chassidische rabbi's met hun lange kaftan, witte slobkousen, bontmutsen en lange baarden, van studen tenrelletjes - kortom van het rijke kleur rijke leven van deze Poolse stad, die geen Poolse stad meer is. Polen heeft een bewogen geschiedenis en een boek over Polen, dat wil doordringen tot politieke, sociale en culturele kernpro blemen, moet dan ook noodzakelijkerwijs, de ondergang van Polen tot centraal mo tief hebben. Het zou immers onmogelijk zijn de Polen te begrijpen, zonder inzicht te hebben in de beproevingen die hun lidtekens hebben nagelaten in de geschie denis van dit volk. De Polen zijn door ve le eeuwen heen een, door nu eens deze en dan weer andere natie, maar ;vooral een door de Duitsers en door de Russen onderdrukt volk geweest. Vaak genoeg meenden de toeschouwers dan, dat het met Polen nu wel voorgoed gedaan zou zijn. Maar juist wanneer de ondergang AXELSE COURANT VERSCHIJN! IEDERE ZATERDAG ABONNEMENTSPRIJS: Losse nummers 15 cent. Haltjaar-abonnement Vxel binnen de kom f 3,/5. Andere plaatsen 4,25 Buitenland 6,50 Hootdredaktie: J. C. VINk Redaktie en Administratie Axel, Markt 12, tel. 01155-646, postbus 16 Drukker-uitgeefster: FIRMA J. C. VINK ADVERTENTIEPRIJS: 10 cent per mm. Bij kontrakten belangrijke reduktie. Ingezonden mededelingen 30 cent per mm. Kleine advertenties 1-10 woorden f 1, elk woord meer 15 cent. zware hoofd- en borstverkoudheid, diep vastzittend slijm,snuift en wrijft U weg met Het eerste boek in de Nederlandse literatuur dat zich serieus en diepgaand bezighoudt met het land, de cultuur en de geschiedenis van Polen.

Krantenbank Zeeland

Axelsche Courant | 1966 | | pagina 1