De feestelijkheden in Axel op zaterdag 19 sept. 1964
Donderdag 17 september:
Wel weten wij, dat de Polen op een zodanige
wijze hebben gestreden, dat het leven van de bur
gers zoveel mogelijk werd gespaard. Immers zij
kwamen niet eerst na wekenlange bombardementen
of beschieting. Neen zij kwamen met de wapens
in de hand de vijand in gevechten van man tegen
man tot overgave dwingend.
Daarvoor moeten wij dankbaar zijn en 'blijven.
Ook onze jongere generatie, die de bevrijding
niet aan den lijve heeft meegemaaktdie bezetting
en onderdrukking alleen kent van horen zeggen
die geen bombardementen en geen honger, geen
razzia's en geen deportaties heeft gekend, moet
leren beseffen, wat vrijheid is.
Zij zal dit niet volledig kunnen bevatten, omdat
zij de on-vrijheid niet heeft gekend.
Wij hopen en bidden, dat zij een bezetting nim
mer zal moeten meemaken.
Maar niettemin dient zij bij den voortduur te
worden bijgebracht wat het grote goed der vrij
heid betekent.
Vrijheid betekent niet „eigen zin kunnen doen"
vrijheid is geen vrijbrief voor losbandigheid of
anarchie.
Zoals adeldom verplicht, verplicht ook de vrij
heid deze waarachtig te beleven, daarvoor te vech
ten, daarvoor te sterven als het moet. Zoals vele
Polen hebben gedaan
Ik zei het reeds We moeten dankbaar blijven
voor de vrijheid, die de Poolse legers ons brachten
en voor de wijze, waarop zij dat deden.
Deze dankbaarheid willen wij vandaag zij
het op gebrekkige wijze weer tonen door de
bloemenhulde, die wij brengen aan de gevallenen.
Hoe groots een bloemenhulde ook mag zijn, zij
blijft gebrekkig in vergelijking met wat de Polen
voor ons hebben gedaan.
Gij Poolse vrienden, die hier thans aanwezig zijt,
wij wensen U van ganser harte toe, dat gij, moge
het zijn spoedig, zult kunnen terugkeren naar een
vrij en democratisch geregeerd vaderland.
Dit jaar herdenken wij voor de twintigste maal
de bevrijding van Axel. Twintig jaar achtereen
hebben wij bloemen en kransen gelegd bij de ge
vallenen. Wij hebben monumenten opgericht ter
nagedachtenis aan de Polen.
Het grootste monument voor de Polen moet
echter ons hart zijn.
Het heeft mij getroffen, dat tijdens de onthulling
van het Poolse monument aan de Zeestraat Kolonel
Szydlowski een brief overhandigde van Generaal
Majoor Rudnicki.
De inhoud van deze brief luidde als volgt
„Namens mijzelf en namens alle soldaten
van de First Polish Armoured Division
die, strijdende voor de vrijheid van ons
eigen land, de eer hadden deel te nemen aan
de strijd om Nederland, gedurende de Twee
de Wereldoorlog wens ik mijn harte
lijkste gelukwensen te zenden aan Axel en
zijn bevolking, ter gelegenheid van de vierde
verjaardag van de bevrijding van vreemde
tiranny."
De generaal vervolgt dan
„Ik ben er zeker van, dat onze vriendschap, die
destijds met bloed werd bezegeld, alle beproevin
gen zal verduren en eeuwig zal blijven bestaan."
Hoe treffend is dit getekend
„Onze vriendschap, die destijds met bloed werd
bezegeld". Beseffen wij wel wat dit wil zeggen
Straks gaan wij weer de bevrijding herdenken.
Het ons door de Duitsers aangedane leed was on
beschrijfelijk groot. Laten wij in Gods naam trach
ten hen dit te vergeven. Vergeten kunnen wij niet.
Laten wij echter óók NOOIT vergeten, wat de
Polen voor Axel hebben betekend.
Laten wij NOOIT vergeten de woorden van die
Poolse Generaal„Vriendschap, bezegeld met
bloed".
Laten wij NOOIT vergeten het opschrift op het
Poolse monument
„Aan Polen s zonen, die op dezen grond voor
ONZE vrijheid tot den dood toe streden".
Hierna was het Generaal S. Maczek die
dank en blijdschap sprak, met het excuus dat
hij geen Nederlands kon spreken, hij deed
zijn toespraak in het Engels, waarna deze
door de Poolse journalist B. Strenk in het
Nederlands werd vertaald.
Ik voel mij gelukkig, weer hier in Uw midden
te mogen zijn in Axel. Tussen onze beproefde
vrienden. Het is moeilijk hen allen met name te
noemen, want vrienden van de Polen zijn immers
in deze stad, alle inwoners.
Er is veel geweest, dat hiertoe heeft bijgedragen.
Er zijn tijdens de oorlogshandelingen grotere of
kleinere plaatsen, die als het ware, bevrijd wor
den in het tempo van een dans de vijand is reeds
gevlucht, de stad heeft zich reeds hersteld van de
terreur, en de bevrijders blijft niets anders over,
dan te worden verwelkomd en gastvrij te worden
ontvangen.
Maar er zijn ook plaatsen, waar de enthousiaste
welkomstwoorden, vermengd worden met het ge
donder van de kanonnen en het gefluit van de
ontploffende granaten en waar het rood van de
bloemen die op de tanks en de soldaten worden
geworpen zich vermengd met het rood van het
bloed van de bevrijders en van hen die bevrijd
worden.
En zo is het in Axel geweest, waar de van beide
zijden ontluikende vriendschap, bezegeld werd met
het gezamenlijk vergoten bloed.
En daarom ook, hebben onze strijd en Uw
vriendschap zo trouw steeds "betoond de
verschillen vereffend zodat er in Axel geen plaats
en geen sprake meer is van schuldenaars en van
schuldeisers.
Tenzij dan, dat wij tezamen schuldenaars zijn
van God, Die Uw stad gespaard heeft voor de
vernietiging en ons het ogenblik deed beleven, om
de vriendschap Axel—Polen, op het vierde lustrum
van de bevrijding, te bestendigen.
Na deze toespraak was het de Generaal die
burgemeester Van Dijke, het Poolse Kruis van
Verdienste in goud op de borst spelde, dit
om de grote vriendschap die bestaat tussen de
Poolse Oud-strijders en hem de gehele
Axelse bevolking.
Ook de heer W. A. de Mayer uit Amster
dam werd deze decoratie op de borst gespeld
voor het verspreiden, bewerken en vertalen
van Poolse literatuur.
Kransleggingen begraafplaatsen.
Na deze officiële ontvangst begaf het gezel
schap vooraf gegaan door 3 Poolse Oud
strijders met hun vlaggen, en de meisjes van
de Gymnastiekvereniging „Voorwaarts", de
Wandelsportvereniging „Emma" en Drum
band „Thalia" die de kransen droegen naar
de Openbare Begraafplaats.
Als eerste in de rij was het Burgemeester
en Wethouders die een krans legden bij het
monument van de graven van de gevallen
Poolse bevrijders, gevolgd door een krans-
legging door de heren A. H. v. d. Lee, J. C.
Vink en H. P. Zegers namens het herden
kingscomité, voor de Vereniging Axel - Polen
was het de heer D. J. Oggel die een krans
legde.
Hierna was het Generaal S. Maczek, bijge
staan door 2 Poolse Oud-strijders die een
krans legde bij zijn Poolse soldaten.
Als laatste was het een delegatie van de
Poolse Oud-strijders die een krans plaatsten.
Door de Poolse aalmoezenier Pater Deja
uit Breda w?rd voorgegaan in gebed.
Er werd van hier gewandeld naar de graven
van de burgerslachtoffers der bevrijding, hier
werd door burgemeester Van Dijke ook een
krans gelegd.
Vanhier begaf het gezelschap zich naar de
R.K. Begraafplaats, hier werden op het graf
van Mevr. Szydlowski achtereenvolgens kran
sen gelegd door burgemeester Van Dijke, le
den van het herdenkingscomité, de Vereni
ging Axel Polen, Generaal S. Maczek en de
Poolse Oud-strijders.
Bij de graven van de burgerslachtoffers leg
de de burgemeester ook een krans.
Generaal Maczek dankte de heer J. Smies
voor de prachtige manier waarop zijn volks
lied door het koor was gezongen.
Nu was er gelegenheid tot het leggen van
bloemen, hiervan werd door vele verenigingen,
particulieren en schoolkinderen gébruik ge
maakt. Zo was het voor het monument een
ware bloemenzee.
Herdenkingsdienst.
Als afsluiting van de herdenkingsdag werd
in de Gereformeerde Kerk in de Kerkdreef
een Herdenkingsdienst gehouden onder lei
ding van Ds. A. Kuiper. De dienst begon
met samenzang van Ps. 66 1 en 2, waarna
het gebed volgde.
De schriftlezing was Ps. 66 1 t.m. 15.
Hierna werd door Ds A. Kuiper een wel
komst- en openingswoord tot de volle kerk
gesproken, gevolgd door samenzang van Te
Deum, vers 1.
Nu volgde een toespraak door Dr. L. A. M.
Goossens hoofdvlootaalmoezenier die als on
derwerp had „Dankbaar gedenken".
Hierin bracht hij tot uitdrukking dat wij
dankbaar moeten zijn voor wat deze bevrij
ding ons heeft gebracht en in de herdenking
steeds dankbaar moeten zijn voor deze vrij
heid.
Hierna volgde een orgelsolo door de heer
P. C. Brakman, met aansluitend een samen
zang „Wilt heden nu treden".
Nu volgde een toespraak door Lt. Kol. Ds
A. W. F. Nyenhuis, legerpredikant in alge
mene dienst met als onderwerp „Blijvende
Opdracht".
Ds. Nyenhuis wees erop dat wij de plicht
hebben om ook in de toekomst deze herden
kingen te blijven houden en aan hen die deze
bevrijding niet hebben meegemaakt en niet
weten wat het betekend om bevrijd te worden
besef bij te brengen dat het nodig is om aan
hen die zijn gevallen voor deze vrijheid te
blijven eren.
Na het gebed dat hierop volgde werd staan
de het Wilhelmus gezongen.
De kollekte die bij de uitgang werd gehou
den ten bate van de Poolse Invalide Oud
strijder had een goed resultaat.
Gaarne willen wij onze lezers nog even
wijzen op enkele punten van het feestpro
gramma voor zaterdag 19 september.
DES MORGENS
Om 10.00 uur voormiddag zal op het
sportterrein aan de Buitenweg een VOET
BALWEDSTRIJD worden gespeeld tussen
een elftal, samengesteld uit de bemanning van
Hr. Ms. Mijnenveger „Drunen" en „Naald
wijk" en een elftal van de v.v. „Spui".
De toegang is vrij.
BEZICHTIGING HR. MS. „DRUNEN" en
„NAALDWIJK".
Zoals reeds eerder is gepubliceerd, zijn de
mijnenvegers Hr. Ms. „Drunen" en Hr. Ms.
„Naaldwijk" voor het publiek te bezichtigen
op heden van 10.00- 12.00 uur en van
14.00- 16.00 uur.
HELIKOPTER RONDVLUCHTEN
Voor het maken van rondvluchten per heli
kopter blijkt grote belangstelling te bestaan.
Voor zover de plaatsruimte dit nog toelaat,
kunnen nog plaatsen worden geboekt op de
heliport bij de jeugdherberg.
Kranslegging Poolse Monument
en ontsteken Bevrijdingsvuur.
Na een korte verpozing ten stadhuize ging
men tegen 8 uur naar het Poolse monument
in de Zeestraat. Hier werden bij het monu
ment waar aan beide zijden door 2 leden van
de reserve Rijkspolitie de wacht was betrok
ken kransen gelegd.
Nadat een krans was gelegd door de bur
gemeester, werden kransen gelegd door de
Kon. Marine, het Herdenkingscomité, Ver
eniging Axel - Polen, Generaal S. Maczek en
de Poolse Oud-strijders.
Hierna werd door de heer A. van Meurs
Last Post geblazen, gevolgd door twee mi
nuten stilte.
Onder het blazen van de reveille werd door
de wethouders M. L. M. IJsebaert en C. van
Bendegem de Poolse en Nederlandse vlag ge
hesen, waarna door de burgemeester het be
vrijdingsvuur werd ontstoken.
Door een zangkoor onder leiding van de
heer J. Smies werd het Poolse en Nederlandse
volkslied gezongen.
DRUMBANDSHOW en TAPTOE
Deze show met taptoe vindt NIET plaats
op het sportterrein aan de Buitenweg, MAAR
op de MARKT.
OVERIGE PROGRAMMA-PUNTEN
De overige programma-punten blijven
ongewijzigd. Wij verwijzen daarvoor naar
het programma-boekje. Gaarne maken
wij onze lezers nog attent op
1. De tentoonstelling „Kunstenaars expo
seren hun werk" in de showroom van de
fa. Gebr. Esselbrugge.
Deze expositie is een bezoek ten volle
waard. Deze tentoonstelling duurt tot
26 september a.s. Wacht echter niet tot
de laatste dag met Uw bezoek.
2. De kunstnijverheids- en antiek-markt op
de Kaaiwal.
Deze markt is uiteraard geheel anders dan
de bovengenoemde tentoonstelling. Toch
raden wij U aan eens over dit pleintje te
f wandelen.
Het zal U er heus bevallen
3. Wilt U nog iets zien van Axel, en de
Axelaars van tien jaar terug Gaat U
dan eens kijken naar een van de film
voorstellingen, die gegeven worden in de
werkplaats, Noordstraat 47, om 7 uur.
Deze dag werd begonnen met een
plechtige H. Mis in de R.K. Kerk. Deze
mis werd bijgewoond door het volledige
gemeentebestuur, leden van het herden
kingscomité, bestuursleden van de ver
eniging AxelPolen, de Poolse gasten en
vele ingezetenen van de gemeente.
De mis werd opgedragen door de voor
malige aalmoezenier van de Poolse pant
serdivisie, F. Deja uit Breda, die werd ge
assisteerd door hoofdvlootaalmoezenier
dr. Goossens en de Poolse kapelaan Stopa.
Kranslegging bij het Poolse Kruis
Na deze mis werd met autobussen naar
het Poolse kruis aan de Kanaalweg ge
reden. Hier werd door het gemeente
bestuur aan de voet van het kruis een
krans gelegd, gevolgd door het bestuur
van het herdenkingscomité, de vereniging
AxelPolen en Generaal S. Maczek, be
geleid door twee Poolse oud-strijders, en
als laatste een krans door leden van de
Poolse oud-strijders vereniging in Neder
land.
Na deze kranslegging sprak Generaal
Maczek in zijn moedertaal de aanwezigen
toe, wat door de heer B. Strenk, Pools
journalist, werd vertaald.
Generaal Maczek zei, dat de strijd om
Axel te bevrijden zeker niet gemakkelijk
is geweest. Er was hier geen slagveld als
in Monte Cassino, maar toch zijn vele
Poolse soldaten hier gesneuveld. Door de
inundatie was het niet mogelijk om met
zware wapens strijd te voeren en om Axel
en zijn bevolking zoveel mogelijk te sparen
werden door het 10e regiment dragonders
grote offers gebracht.
Deze plaats zal dan ook altijd als een
relikwie ons en de Axelse bevolking bij
blijven.
Na deze plechtigheid werden de Polen
en de genodigden rondgereden langs de
zelfde wegen waar zij 20 jaar geleden de
zware strijd om Axels bevrijding hadden
gevoerd.
Opening Generaal Maczekstraat
Via Buitenweg, Crijnssenstraat en Mo-,
zartstraat arriveerde men aan het begin
van de Maczekstraat. Hier werd door
Generaal Maczek de Poolse vlag aan de
mast gehesen, waardoor het straatnaam
bordje van de Generaal Maczekstraat
zichtbaar werd en was deze straat officieel
geopend.
Generaal Maczek dankte de burgemees
ter voor de eer die hem werd bewezen
door deze straat zijn naam te geven.
Vergezeld van het gemeentebestuur
maakte de generaal een wandeling door de
straat. Aan de woning no. 13, bewoond
door de familie Van Dam werd aangebeld
en gevraagd of de generaal de woning
mocht bezichtigen, aan welk verzoek door
mevrouw van Dam gaarne werd voldaan.
Receptie Poolse gasten
Om 11 uur werd in de raadszaal van
het gemeentehuis een receptie voor de
Poolse gasten aangeboden door de ver
eniging AxelPolen. De voorzitter van
deze vereniging, de heer D. J. Oggel, hield
de volgende toespraak
Geachte aanwezigen, Generaal Maczek, Majoor
Grzeczkowski, Luitenant Deimei, voorzitter en
leden van de S.P.K. Vlissingen, Ir. de Lazereff,
Kapelaan Stopa, Mr. Zaydenbaytel, verdere
oude bekenden en andere Poolse vrienden,
Namens de Vereniging Axel—Polen is het mij
een groot genoegen, U welkom te heten op
deze receptie. Wij menen er goed aan te doen,
een gelegenheid te scheppen om U als Polen
eens onder elkaar te doen verkeren in gezel
schap van uw Nederlandse vrienden.
Immers, door de bevrijdingsstrijd, waarbij het
Poolse leger zulk een heldhaftige rol heeft ge
speeld, zijn er banden van vriendschap ontstaan
die nu reeds 20 jaar voortduren en ook in de
toekomst zullen blijven. Het offer van het leven
uwer strijdmakkers zal Axel niet vergeten. Dit
is weer duidelijk gebleken bij de herdenkings
plechtigheden van gisteren en vandaag. Het
leven is het hoogste offer dat kan worden ge
bracht en dit is afgebeeld in het bevrijdings
monument, dat gisteren met bloemen werd over
stroomd. Ook de jeugd, de dragers der toe-'
komst, neemt ieder jaar deel aan deze hulde.
Dat is een teken dat deze herinnering blijft
voortleven, ook in de volgende geslachten.
Het is mede de taak van de Vereniging Axel
Polen om deze herdenking te stimuleren en in
houd te geven. Een der doelstellingen van onze
vereniging ishet onderhouden van kontakt
tussen de Axelse bevolking en de Poolse be
vrijders, in het bijzonder met de officieren en
manschappen van de le Poolse Pantserdivisie.
Onze vereniging heeft in enkele albums een
uitgebreide dokumentatie over haar werkzaam
heden in dezen. Deze albums liggen hier ter
inzage.
„Opdat wij niet vergeten" hoopt onze vereni
ging haar werk nog lang voort te zetten. Ieder
jaar wordt de bevolking van onze stad in de
gelegenheid gesteld haar ereplicht te vervullen
ten bate van uw oorlogsinvaliden. Dit jaar
wordt het een jubileumkollekte
Het spijt ons dat Kolonel Szydlowski verhinderd
is om tijdens deze dagen in Axel aanwezig te
zijn, doch we achten het een grote eer dat
Generaal Maczek met zijn stafofficieren deze
herdenking met zijn tegenwoordigheid wil ver
eren.
Het leven is voor vele Poolse oud-strijders
moeilijk, doch we hopen dat de dagen die U in
Axel doorbrengt, U en de uwen een nieuwe
stimulans mogen geven, ziende dat uw werk en
uw offer niet tevergeefs is geweest. We waar
deren uw vriendschap, in 't bijzonder ook van
de Poolse Oudstrijdersvereniging in Vlissingen,
met wie we steeds in nauw kontakt mogen leven.
Geve God ook uw vaderland de vrijheid, waar
op het reeds zoveel jaren wacht I Gij hebt ons
de vrijheid gebracht, moge ook uw vaderland
spoedig in die vrijheid delen Met deze wens
en bede wil ik dit welkomstwoord besluiten.
