Bevrijdingsherdenking VANDAAG, 20 JAAR GELEDEN Frankering bij abonnement, AXEL ZATERDAG 19 SEPTEMBER 1964 78e Jaargang No. 50 nemeni, NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD VOOR ZEEUWSCH-VLAANDEREN HooMredaktie J. C. VINK. M AdministratieAxel, Markt 12. tel. 0 1155 - 646, postboa 16 Drukker - Ultgtekte FIRMA J. C. VINK In de tweede helft van september 1944 verjoeg het le Canadese leger onder bevel van generaal Crerar de Duitsers uit Oost- Zeeuwsch-VIaanderen. De aktie tegen Axel duurde 3 dagen en op 19 september 1944 werd onze stad door de Poolse troepen onder leiding van Kolonel Z. M. Szydlowski bevrijd. Die dag was er grote vreugde in Axel, doch de strijd in Europa en elders ter wereld was nog niet ten einde. De 19e september van het vijfde oorlogs jaar viel niet op in de lange rij van oorlogs dagen. In het concentratiekamp Bergen-Belsen arriveren die dag 48 wagons met ruim 7000 mensen. Meer dan 1200 ervan zijn onderweg reeds gestorven. Bange bleke kindergezichtjes kijken door de getraliede luiken. SS-Haupt- sturmführer Hanz Lincke geeft de bevelen. Enige honderden Oekraïners werken als auto maten. Zij schuiven de deuren open en ran selen de mensen naar buiten. Hauptmann Karl Wirtz selecteert. De besten moeten nog enige tijd werken, de rest gaat regelrecht naar de gaskamers. Blauwzuur is de nieuwste vin ding en het is doeltreffend. Na een kwartier worden de vergasten er uit gesleept. Op kar ren worden de lijken getransporteerd naar een grote kuil. Daarin worden ze geworpen. Een SS'er zit op de rand van de dodengroeve. Zijn automatisch geweer maakt een einde aan hen, die nog in leven zijn. De SS'er grijnst en rookt een sigaret. Dat is Bergen-Belsen, op 19 september 1944. Tien zware Lancasters zijn op weg naar Hamburg. Captain Jimmy Tuck dirigeert zijn eskader met topsnelheid naar het einddoel. De lucht is zwaarbewolkt, waardoor het uitzicht sterk belemmerd wordt. Vlak ten noordwesten van Nederland duiken plotseling vijf Mes- serschmidt's uit de wolken. Twee Lancasters storten binnen een minuut in zee. Ze zijn af geschreven, 20 bemanningsleden verdrinken. De acht overgebleven Lancasters spuwen vuur, maar de Messersdimidt's zijn weer al verdwenen. In de Duitse Bocht komt de Flak in aktie. Het vuur is bijzonder geconcen treerd. Vier Lancasters zijn ten dode opge schreven. Ze storten met hun zware last in zee. 40 bemanningsleden komen om. Nu zijn nog vier toestellen over. Het zwaar toegetakel de eskader vliegt door. Boven Hamburg geeft Captain Tuck via de boordradio bevel voor de aanval. In een duikvlucht worden de zware bommen op de havenwerken neergelaten. Drie Lancasters worden neergeschoten. Eén toestel stort in het water, de twee andere vliegtuigen richten een enorme ravage aan in dichtbe volkte wijken. Voor 67 mensen, waaronder veel kinderen, is de oorlog afgelopen. Captain Tuck probeert zijn Lancaster uit de vuurhel te krijgen. De linkervleugel wordt geraakt, maar er ontstaat geen brand. Een Messerschmidt zwenkt af en schraapt de andere vleugel. Het gecompliceerde systeem van leidingen, pompen en kleppen, tanks met olie en vloeistof wordt tot een vormloze massa gekneed, zodat bijna alle instrumenten op 'het bord beginnen te draaien. Captain Tuck geeft de bemanning bevel te springen. Maar in de doodkist, waarin iedereen, behalve hij, reeds dood of aan het sterven is, kan niemand meer springen. Als door een wonder ontsnapt Cap tain Tuck aan het noodlot. Om 9.00 uur 's avonds daalt het deerlijk gehavende toestel op de vliegbasis in Schotland. Captain Tuck meldt het verlies van negen vliegtuigen en van 9 eigen bemanningsleden. Dan gaat hij naar de bar en neemt een glas whisky. Zo is de oorlog op 19 september 1944. In Lubbock in de staat Texas luistert Alice Grave naar de radio, die verslag brengt van de geallieerde luchtlandingen bij Arnhem en Nijmegen. Zij is nerveus, omdat zij het ver moeden heeft, dat John Thorson, haar ver loofde, deelneemt aan deze operaties. Zij zet de radio wat harder aan. Op dat ogenblik gaat de telefoon. John's vader vraagt haar direkt naar het „Central Information Office" van het leger te komen. Zijn stem klinkt vreemd, maar als Alice wil reageren, is hij al weg. Snel neemt Alict een taxi. In het gebouw van het leger verneemt Alice de dood van John. De inlichtingsofficier beschikt niet over bij zonderheden, maar vaststaat, dat John bij het afspringen uit een zweefvliegtuig door een re gen van kogels is getroffen. John's vader, die een kwartier tevoren het droeve nieuws heeft vernomen, wil haar troos ten. Maar Alice hoort het niet. Als ze 1V2 uur later weer thuis is, springt ze van de 9e etage. Ze slaat te pletter tegen het asfalt van de 19e straat. Het is 19 september 1944. Een verkenningsgroep van het Britse leger nadert om 10.50 uur 's avonds de kust tussen Westkapelle en Domburg. Het zijn vier man in een motorbootje. De motor staat af. Doel van deze groep is te onderzoeken hoe de toe stand van de stranden is nabij de 220 mm bat terij W 17. Tussen de hoog- en laagwaterlijn is het levensgevaarlijk. Verraderlijk zijn de zandbanken. Prikkeldraad is verbonden aan de springladingen en de palen, waarover dra den lopen, zijn bevestigd in de koppen van ingegraven granaten, die exploderen bij aan raking. Walcheren is een bijkans onneembare vesting met niet minder dan 305 kazematten voor kanonnen. Soldaat Heinrich Kampf van de 70e Duitse divisie staat op wacht nabij een smal duinpad aan de landkant. Hij kijkt op zijn horloge, het is 10.49 uur. Over 11 minuten wordt hij afgelost, evenals zijn collega Otto Stauff, die de mitrailleur bedient. Even denkt Kampf aan huis en veronderstelt, dat zijn vrouw op deze tijd, zoals elke avond, in de schuilkelder zit. Bremen heeft het zwaar te verduren. Hij haat de oorlog en de nazi s. Juist als Kampf zijn blik weer naar zee richt, stapt de leider van de Engelse verkenningsgroep uit de motorboot en trapt op een landmijn. Een hevige explosie volgt. Kampf vuurt onmiddellijk daarop een lichtkogel af. Enkele seconden daarna brengt Otto Stauff de mitrailleur in werking en schiet als een bezetene. Het staal dringt in de lichamen van de drie overigen. De verken ningsgroep heeft opgehouden te bestaan. Het is 19 september 1944. Ten noorden van Schotland koerst de Duitse onderzeeër, de U 92, in oostelijke richting. De onderzeeboot is overbeladen. Er zijn 25 krijgsgevangenen aan boord. Het zijn overlevenden van de geallieerde koopvaardij. De U 92 heeft de laatste weken 7 schepen in de grond geboord. Kapitein Neumann is te vreden, maar ergens heeft hij een onbestemd gevoel. Neumann kan het niet verklaren. Om 12.10 uur geeft Neumann bevel om te dui ken, omdat de bewolking toeneemt, maar zijn order komt te laat. Tussen losse wolkenflar den door duiken drie lichte bommenwerpers. Zij zijn in een oogwerik vlakbij de onderzeeër en laten van geringe hoogte een serie bommen vallen. Eén ervan treft de U 92. Kapitein Neumann en enige bemanningsleden springen te water. Zij verdrinken in de volgende mi nuut door de zuiging van het zinkende schip. De anderen kunnen de onderzeeër niet meer verlaten en gaan mee naar de bodem van de zee. Het merendeel sterft door verstikking, op de 19e september 1944. Peter Schlabendorff schrijft zijn laatste brief aan zijn ouders. „Ik moet jullie mede delen, dat ik niet getekend heb voor de SS. Jullie hebben me er voor gewaarschuwd en ook mijn vriend Gustav heeft niet getekend. Nu zijn we veroordeeld. Vandaag zullen ze het vonnis voltrekken. Wij willen liever ster ven, dan ons geweten met gruweldaden be zoedelen. Over enkele uren zijn de martelin gen voorbij. Ach, lieve ouders, hoe moeilijk het voor jullie en mij ook is, vergeef me alles. Er zullen nog vele ouders hun kinderen ver liezen. Ik dank jullie voor alles wat jullie voor me gedaan hebben. Weest niet verdrietig, houdt goede moed. Gustav en ik weten dat het niet voor niets zal zijn." Diezelfde dag wor den Peter en Gustav opgehangen. Het is 19 september 1944. De geschiedenis van de 19 september 1944 is een lang verhaal, evenals die van de dagen er vóór en er na. Veel is sinds die dag gebeurd. Veel ervan is vergeten. Sommige dingen zijn echter een blijvend teken geworden, zoals in Bergen- Belsen. Daar staat de obelist, daar staat de muur met de opschriften in vele talen. Zij zijn van steen, koude steen. Maar de stenen daar spreken als een onvergankelijke herin nering aan vijf bittere oorlogsjaren. Op passende wijze herdenkt Axel de Poolse gevallenen en de burgerslachtoffers. Officiële ontvangst van Generaal Maczek en de Poolse gasten. Woensdag tussen half zes en kwart voor zes arriveerden op het stadhuis vele Poolse oud strijders om de herdenkingsplechtigheden ter ere van hun gevallen landgenoten bij de be vrijding van Oost Zeeuwsch-Vlaanderen in september 1944. De raadszaal was dan ook geheel gevuld met de Poolse gasten en vele genodigden voor een officiële ontvangst door het gemeente bestuur. Onder de Poolse gasten was een delegatie van de Poolse Oudstrijdersvereniging uit Londen, ook waren aanwezig de heren B. Strenk en Minckewitz, welke de grote kon- taktmannen zijn van de Poolse vereniging in Zeeland. Onder de genodigden waren de heer J. van den Bos, lid van het College van Gedeputeer de Staten van Zeeland, de burgemeester van Zaamslag en Zuiddorpe en de heer W. A. de Mayer uit Amsterdam, vertaler van Poolse literatuur. Om zes uur betrad het gemeentebestuur in gezelschap van Generaal S. Maczek, bevelheb ber van de le Poolse Pantserdivisie de raads zaal waarna burgemeester M. K. van Dijke de aanwezigen toesprak. AXELSE COURANT VERSCHIJNT IEDERE ZATERDAG ABONNEMENTSPRIJSLoue nummen M «at Kwartaal - abonmmnat ie kan 1.25. Ander» piaatacs 1,75, Buitenland t— ADVERTENTIEPRIJS: 10 cent per Bq kontrakten belangrijke redtdcöe. Ingezonden Mededelingen 30 cent per SA Kleine Advertentie 1 - 5 regel» le- Iedere regel meer 12 cent extra. Dames en HerenMy dear Polish friends. Het is mij een grote eer U namens het gemeente bestuur van Axel hartelijk welkom te mogen heten. Dit welkom geldt wel in bijzondere mate Gene raal Maczek en de delegatie van de Poolse Oud strijdersvereniging uit Londen, alsmede alle Poolse vrienden, die 'hier aanwezig zijn. Poolse vrienden Met recht kan en mag, ja moet ik zeggen, dat de inwoners van Axel uitzonderlijke vriendschap koesteren voor iedere rechtgeaarde Pool. Deze vriendschappelijke gevoelens zijn niet in het minst ontstaan door de wijze, waarop de Poolse soldaten de bevrijding van Axel hebben bevochten. Ik kom daar straks nog op terug. Your Excellence, generaal Maczek, Gentlemen of the Polish old-combatant-society, dear Polish Friends. In the name of the town-council of Axel I extend a hearty and cordially welcome to you all on this moment. We all are very glad that we are able to wel come you on this twentieth anniversary of the liberation of Axel. Again we must thank you from the bottom of our heart for the liberation of Axel in september 1944. You and your troops liberated our town in such a way, that you tried to spare the inhabitante no paying attention to your own life. We always will be thankful for this and we will never forget it. Your Excellence General Maczek, Especially to you I extend a hearty welcome. In the name of the town-council and in the name of all the inhabitants of Axel I thank you very much for your kindness to visit our town. I hope you will have a good time in Axel. T'hank you very much again Please will allow me to continue my speech in Dutch. Dames en Heren, Het is U bekend, dat ikzelf de bevrijding van Axel niet heb meegemaakt. Dit wil echter niet zeg gen, dat de Eerste Poolse Pantserdivisie mij vreemd was. Ik ben er trots op, dat ik als soldaat van het Regiment Stoottroepen bij de strijd in Noord-Brabant gedurende enige tijd was ingedeeld bij deze Poolse divisie. Grotere kameraadschap heb ik nimmer ondervonden Om mij enigszins voor te bereiden op deze lustrumherdenking heb ik dezer dagen opnieuw gebladerd in het boekje „De strijd om Axel in september 1944", uit welk geschrift ik in deze toe spraak enige gedeelten zal citeren. Het zou mij uiteraard te ver voeren, wanneer ik de gehele strijd om Axel van 16 tot 19 september 1944 thans zou releveren. Toch acht ik het nuttig enkele punten uit deze gevechten hier naar voren te brengen. En wel om drieërlei redenen le. om te herdenken de heldhaftige strijd, die de Polen hebben gevoerd, niet alleen bij Monte Cantini, maar ook bij Axel 2e. om onze jongere generatie opnieuw te vertel len, wat deze bevrijding ook voor hen be tekent 3e. om bij vernieuwing onze dank te betuigen jegens onze Poolse vrienden voor de vrijheid, die zij ons hebben gebracht maar vooral ook voor de manier, waarop zij die vrijheid hebben gebracht. De strijd van de Poolse legers is lang en zwaar geweest. Juist deze maand is het 25 jaar geleden, dat Hitler met zijn horden het onafhankelijke Polen aanviel. De Polen, vrijheidslievend als zij zijn, heb ben gevochten zo lang zij konden. Toen zij op verraderlijke wijze door de Sovjets bovendien in de rug werden aangevallen moest het Poolse leger zich, voor zover dit mogelijk was, na vele om zwervingen terugtrekken op Engeland. Zodra de gelegenheid zich voordeed, hebben de Polen zich echter opnieuw ingezet tegen de gemeenschappelijke vijand. Zij hebben gestreden in Noord-Afrika, in Sicilië, in Italië, maar ook in Frankrijk, België en Nederland. De Eerste Poolse Pantserdivisie opereerde na de grote slag in Normandië in de eerste helft van september in de streek Gent^Antwerpen. Op 15 september 1944 waren zij gevorderd tot de lijn St. Pauwels - Stekene - De Trompe, terwijl de voor posten zelfs Heikant hadden bezet. Op die dag riep overste Skibinski om 7.00 uur 's avonds een krijgsraad bijeen, omdat hij besloten had Axel in te nemen en Terneuzen aan te vallen. Uit waarnemingen wist hij, dat de vijand ten zuiden van Axel een strook grond ter breedte van 200 tot 600 meter onder water gezet, de bruggen onder mijnd en op de wegen boomversperringen aange bracht had. Niettemin wilde de overste zo snel mogelijk door stoten tot Terneuzen om op deze wijze de Wester- schelde als flankdekking te gebruiken. De aanval begon op 16 september 1944 bij zons opgang. Het 9e bataljon Jagers onder leiding van overste Szydlowski had als opdracht Axel te be vrijden. Via Koewacht, Oudemolen, het Zand, Ha- zelarenhoek en Nieuwe Molen werden Bontekoe en Zuiddorpe bezet. Des middags bereikten de Polen Drieschouwen. Als gevolg van de inundatie was het echter bijzonder moeilijk Axel te veroveren. Op verschillende punten hebben Poolse leger eenheden getracht de geïnundeerde gebieden over te trekken. Dit is hun ook inderdaad gelukt. Op die zaterdag 16 september 1944 zijn zelfs Poolse voorposten in Axel geweest. Omdat het niet mo gelijk was zware wapens in te zetten, waren zij gedwongen zich terug te trekken. Met grote bit terheid werd gevochten, o.a. aan de Kanaaldijk, met de bajonet, met het mes en tenslotte met de blote hand. Onverschrokken en moedig bleven zij hun po gingen voortzetten tot deze op 19 september 1944, mede dank zij een zeer dichte mist, met volledig sukses werden bekroond. De eerste Poolse granaten vielen 16 september om ongeveer drie uur op Axel, terwijl tegelijkertijd de eerste bommen boven onze stad werden afge worpen. Zowel granaten als bommen hebben slachtoffers onder de burgerbevolking geëist. Wij herdenken zowel de vele tientallen gesneu velde Poolse soldaten als de burgerslachtoffers met eerbied. Ons medeleven gaat uit naar hen die achterbleven. Niet onvermeld mag blijven, dat ook burgers met inzet van hun leven de Polen hebben geholpen. De bevolking van Axel betuigt hen daarvoor op nieuw haar dank. Kolonel Szydlowski, de bevrijder van Axel, die dit jaar jammer genoeg de lustrumherdenking niet kan bijwonen, nam zijn intrek in de hofstede van de heer Jac. de Zeeuw aan de Magrette. Het burgerlijk bestuur van onze gemeente werd in handen gelegd van burgemeester van Oeveren, die op voortvarende wijze de hulpverlening en de wederopbouw van vele beschadigde gebouwen ter hand nam. Hem zij daarvoor op deze gedenkdag namens de gehele bevolking dank gebracht. Op 20 september bereikte het eerste bataljon Jagers Terneuzen, bezette de stad en kwam om 12.00 uur aan de Schelde. Het gros van de Duitsers vluchtte in schepen, doch deze werden vanaf de oever door artillerievuur vernietigd. Dit was in a nutshell de geschiedenis van de bevrijding van Axel. Veel is niet verteld: veel is zelfs bij de burgers onbekend gebleven. Hoeveel Poolse militairen hebben bij deze strijd het leven verloren Hoevelen zijn er gewond Hoe groot was het leed, dat zij op onze goede Axelse aarde leden Wij weten het niet.

Krantenbank Zeeland

Axelsche Courant | 1964 | | pagina 1