Bevrijdingsherdenking
VANDAAG, 20 JAAR GELEDEN
Frankering bij abonnement, AXEL
ZATERDAG 19 SEPTEMBER 1964
78e Jaargang No. 50
nemeni,
NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD VOOR ZEEUWSCH-VLAANDEREN
HooMredaktie J. C. VINK.
M AdministratieAxel, Markt 12. tel. 0 1155 - 646, postboa 16
Drukker - Ultgtekte FIRMA J. C. VINK
In de tweede helft van september 1944
verjoeg het le Canadese leger onder bevel
van generaal Crerar de Duitsers uit Oost-
Zeeuwsch-VIaanderen. De aktie tegen Axel
duurde 3 dagen en op 19 september 1944
werd onze stad door de Poolse troepen onder
leiding van Kolonel Z. M. Szydlowski bevrijd.
Die dag was er grote vreugde in Axel,
doch de strijd in Europa en elders ter wereld
was nog niet ten einde.
De 19e september van het vijfde oorlogs
jaar viel niet op in de lange rij van oorlogs
dagen.
In het concentratiekamp Bergen-Belsen
arriveren die dag 48 wagons met ruim 7000
mensen. Meer dan 1200 ervan zijn onderweg
reeds gestorven. Bange bleke kindergezichtjes
kijken door de getraliede luiken. SS-Haupt-
sturmführer Hanz Lincke geeft de bevelen.
Enige honderden Oekraïners werken als auto
maten. Zij schuiven de deuren open en ran
selen de mensen naar buiten. Hauptmann
Karl Wirtz selecteert. De besten moeten nog
enige tijd werken, de rest gaat regelrecht naar
de gaskamers. Blauwzuur is de nieuwste vin
ding en het is doeltreffend. Na een kwartier
worden de vergasten er uit gesleept. Op kar
ren worden de lijken getransporteerd naar
een grote kuil. Daarin worden ze geworpen.
Een SS'er zit op de rand van de dodengroeve.
Zijn automatisch geweer maakt een einde aan
hen, die nog in leven zijn. De SS'er grijnst
en rookt een sigaret. Dat is Bergen-Belsen,
op 19 september 1944.
Tien zware Lancasters zijn op weg naar
Hamburg. Captain Jimmy Tuck dirigeert zijn
eskader met topsnelheid naar het einddoel. De
lucht is zwaarbewolkt, waardoor het uitzicht
sterk belemmerd wordt. Vlak ten noordwesten
van Nederland duiken plotseling vijf Mes-
serschmidt's uit de wolken. Twee Lancasters
storten binnen een minuut in zee. Ze zijn af
geschreven, 20 bemanningsleden verdrinken.
De acht overgebleven Lancasters spuwen
vuur, maar de Messersdimidt's zijn weer al
verdwenen. In de Duitse Bocht komt de Flak
in aktie. Het vuur is bijzonder geconcen
treerd. Vier Lancasters zijn ten dode opge
schreven. Ze storten met hun zware last in
zee. 40 bemanningsleden komen om. Nu zijn
nog vier toestellen over. Het zwaar toegetakel
de eskader vliegt door. Boven Hamburg geeft
Captain Tuck via de boordradio bevel voor de
aanval. In een duikvlucht worden de zware
bommen op de havenwerken neergelaten. Drie
Lancasters worden neergeschoten. Eén toestel
stort in het water, de twee andere vliegtuigen
richten een enorme ravage aan in dichtbe
volkte wijken. Voor 67 mensen, waaronder
veel kinderen, is de oorlog afgelopen.
Captain Tuck probeert zijn Lancaster uit
de vuurhel te krijgen. De linkervleugel wordt
geraakt, maar er ontstaat geen brand. Een
Messerschmidt zwenkt af en schraapt de
andere vleugel. Het gecompliceerde systeem
van leidingen, pompen en kleppen, tanks met
olie en vloeistof wordt tot een vormloze massa
gekneed, zodat bijna alle instrumenten op 'het
bord beginnen te draaien. Captain Tuck geeft
de bemanning bevel te springen. Maar in de
doodkist, waarin iedereen, behalve hij, reeds
dood of aan het sterven is, kan niemand meer
springen. Als door een wonder ontsnapt Cap
tain Tuck aan het noodlot. Om 9.00 uur
's avonds daalt het deerlijk gehavende toestel
op de vliegbasis in Schotland. Captain Tuck
meldt het verlies van negen vliegtuigen en
van 9 eigen bemanningsleden. Dan gaat hij
naar de bar en neemt een glas whisky. Zo is
de oorlog op 19 september 1944.
In Lubbock in de staat Texas luistert Alice
Grave naar de radio, die verslag brengt van
de geallieerde luchtlandingen bij Arnhem en
Nijmegen. Zij is nerveus, omdat zij het ver
moeden heeft, dat John Thorson, haar ver
loofde, deelneemt aan deze operaties. Zij zet
de radio wat harder aan. Op dat ogenblik gaat
de telefoon. John's vader vraagt haar direkt
naar het „Central Information Office" van
het leger te komen. Zijn stem klinkt vreemd,
maar als Alice wil reageren, is hij al weg.
Snel neemt Alict een taxi. In het gebouw van
het leger verneemt Alice de dood van John.
De inlichtingsofficier beschikt niet over bij
zonderheden, maar vaststaat, dat John bij het
afspringen uit een zweefvliegtuig door een re
gen van kogels is getroffen.
John's vader, die een kwartier tevoren het
droeve nieuws heeft vernomen, wil haar troos
ten. Maar Alice hoort het niet. Als ze 1V2
uur later weer thuis is, springt ze van de 9e
etage. Ze slaat te pletter tegen het asfalt van
de 19e straat. Het is 19 september 1944.
Een verkenningsgroep van het Britse leger
nadert om 10.50 uur 's avonds de kust tussen
Westkapelle en Domburg. Het zijn vier man
in een motorbootje. De motor staat af. Doel
van deze groep is te onderzoeken hoe de toe
stand van de stranden is nabij de 220 mm bat
terij W 17. Tussen de hoog- en laagwaterlijn
is het levensgevaarlijk. Verraderlijk zijn de
zandbanken. Prikkeldraad is verbonden aan
de springladingen en de palen, waarover dra
den lopen, zijn bevestigd in de koppen van
ingegraven granaten, die exploderen bij aan
raking. Walcheren is een bijkans onneembare
vesting met niet minder dan 305 kazematten
voor kanonnen.
Soldaat Heinrich Kampf van de 70e Duitse
divisie staat op wacht nabij een smal duinpad
aan de landkant. Hij kijkt op zijn horloge,
het is 10.49 uur. Over 11 minuten wordt hij
afgelost, evenals zijn collega Otto Stauff, die
de mitrailleur bedient. Even denkt Kampf aan
huis en veronderstelt, dat zijn vrouw op deze
tijd, zoals elke avond, in de schuilkelder zit.
Bremen heeft het zwaar te verduren. Hij haat
de oorlog en de nazi s. Juist als Kampf zijn
blik weer naar zee richt, stapt de leider van
de Engelse verkenningsgroep uit de motorboot
en trapt op een landmijn. Een hevige explosie
volgt. Kampf vuurt onmiddellijk daarop een
lichtkogel af. Enkele seconden daarna brengt
Otto Stauff de mitrailleur in werking en
schiet als een bezetene. Het staal dringt in de
lichamen van de drie overigen. De verken
ningsgroep heeft opgehouden te bestaan. Het
is 19 september 1944.
Ten noorden van Schotland koerst de
Duitse onderzeeër, de U 92, in oostelijke
richting. De onderzeeboot is overbeladen. Er
zijn 25 krijgsgevangenen aan boord. Het zijn
overlevenden van de geallieerde koopvaardij.
De U 92 heeft de laatste weken 7 schepen in
de grond geboord. Kapitein Neumann is te
vreden, maar ergens heeft hij een onbestemd
gevoel. Neumann kan het niet verklaren. Om
12.10 uur geeft Neumann bevel om te dui
ken, omdat de bewolking toeneemt, maar zijn
order komt te laat. Tussen losse wolkenflar
den door duiken drie lichte bommenwerpers.
Zij zijn in een oogwerik vlakbij de onderzeeër
en laten van geringe hoogte een serie bommen
vallen. Eén ervan treft de U 92. Kapitein
Neumann en enige bemanningsleden springen
te water. Zij verdrinken in de volgende mi
nuut door de zuiging van het zinkende schip.
De anderen kunnen de onderzeeër niet meer
verlaten en gaan mee naar de bodem van de
zee. Het merendeel sterft door verstikking,
op de 19e september 1944.
Peter Schlabendorff schrijft zijn laatste
brief aan zijn ouders. „Ik moet jullie mede
delen, dat ik niet getekend heb voor de SS.
Jullie hebben me er voor gewaarschuwd en
ook mijn vriend Gustav heeft niet getekend.
Nu zijn we veroordeeld. Vandaag zullen ze
het vonnis voltrekken. Wij willen liever ster
ven, dan ons geweten met gruweldaden be
zoedelen. Over enkele uren zijn de martelin
gen voorbij. Ach, lieve ouders, hoe moeilijk
het voor jullie en mij ook is, vergeef me alles.
Er zullen nog vele ouders hun kinderen ver
liezen. Ik dank jullie voor alles wat jullie voor
me gedaan hebben. Weest niet verdrietig,
houdt goede moed. Gustav en ik weten dat het
niet voor niets zal zijn." Diezelfde dag wor
den Peter en Gustav opgehangen. Het is
19 september 1944.
De geschiedenis van de 19 september 1944
is een lang verhaal, evenals die van de dagen
er vóór en er na.
Veel is sinds die dag gebeurd. Veel ervan
is vergeten. Sommige dingen zijn echter een
blijvend teken geworden, zoals in Bergen-
Belsen. Daar staat de obelist, daar staat de
muur met de opschriften in vele talen. Zij
zijn van steen, koude steen. Maar de stenen
daar spreken als een onvergankelijke herin
nering aan vijf bittere oorlogsjaren.
Op passende wijze herdenkt Axel de Poolse gevallenen en de burgerslachtoffers.
Officiële ontvangst van Generaal Maczek en de Poolse gasten.
Woensdag tussen half zes en kwart voor zes
arriveerden op het stadhuis vele Poolse oud
strijders om de herdenkingsplechtigheden ter
ere van hun gevallen landgenoten bij de be
vrijding van Oost Zeeuwsch-Vlaanderen in
september 1944.
De raadszaal was dan ook geheel gevuld
met de Poolse gasten en vele genodigden voor
een officiële ontvangst door het gemeente
bestuur.
Onder de Poolse gasten was een delegatie
van de Poolse Oudstrijdersvereniging uit
Londen, ook waren aanwezig de heren B.
Strenk en Minckewitz, welke de grote kon-
taktmannen zijn van de Poolse vereniging in
Zeeland.
Onder de genodigden waren de heer J. van
den Bos, lid van het College van Gedeputeer
de Staten van Zeeland, de burgemeester van
Zaamslag en Zuiddorpe en de heer W. A. de
Mayer uit Amsterdam, vertaler van Poolse
literatuur.
Om zes uur betrad het gemeentebestuur in
gezelschap van Generaal S. Maczek, bevelheb
ber van de le Poolse Pantserdivisie de raads
zaal waarna burgemeester M. K. van Dijke
de aanwezigen toesprak.
AXELSE COURANT
VERSCHIJNT IEDERE ZATERDAG
ABONNEMENTSPRIJSLoue nummen M «at
Kwartaal - abonmmnat
ie kan 1.25. Ander» piaatacs 1,75,
Buitenland t—
ADVERTENTIEPRIJS: 10 cent per
Bq kontrakten belangrijke redtdcöe.
Ingezonden Mededelingen 30 cent per SA
Kleine Advertentie 1 - 5 regel» le-
Iedere regel meer 12 cent extra.
Dames en HerenMy dear Polish friends.
Het is mij een grote eer U namens het gemeente
bestuur van Axel hartelijk welkom te mogen heten.
Dit welkom geldt wel in bijzondere mate Gene
raal Maczek en de delegatie van de Poolse Oud
strijdersvereniging uit Londen, alsmede alle Poolse
vrienden, die 'hier aanwezig zijn.
Poolse vrienden Met recht kan en mag, ja moet
ik zeggen, dat de inwoners van Axel uitzonderlijke
vriendschap koesteren voor iedere rechtgeaarde
Pool.
Deze vriendschappelijke gevoelens zijn niet in
het minst ontstaan door de wijze, waarop de Poolse
soldaten de bevrijding van Axel hebben bevochten.
Ik kom daar straks nog op terug.
Your Excellence, generaal Maczek, Gentlemen
of the Polish old-combatant-society, dear Polish
Friends.
In the name of the town-council of Axel I extend
a hearty and cordially welcome to you all on this
moment.
We all are very glad that we are able to wel
come you on this twentieth anniversary of the
liberation of Axel.
Again we must thank you from the bottom of
our heart for the liberation of Axel in september
1944.
You and your troops liberated our town in such
a way, that you tried to spare the inhabitante
no paying attention to your own life.
We always will be thankful for this and we will
never forget it.
Your Excellence General Maczek,
Especially to you I extend a hearty welcome.
In the name of the town-council and in the name
of all the inhabitants of Axel I thank you very
much for your kindness to visit our town. I hope
you will have a good time in Axel. T'hank you
very much again Please will allow me to continue
my speech in Dutch.
Dames en Heren,
Het is U bekend, dat ikzelf de bevrijding van
Axel niet heb meegemaakt. Dit wil echter niet zeg
gen, dat de Eerste Poolse Pantserdivisie mij
vreemd was. Ik ben er trots op, dat ik als soldaat
van het Regiment Stoottroepen bij de strijd in
Noord-Brabant gedurende enige tijd was ingedeeld
bij deze Poolse divisie. Grotere kameraadschap
heb ik nimmer ondervonden
Om mij enigszins voor te bereiden op deze
lustrumherdenking heb ik dezer dagen opnieuw
gebladerd in het boekje „De strijd om Axel in
september 1944", uit welk geschrift ik in deze toe
spraak enige gedeelten zal citeren.
Het zou mij uiteraard te ver voeren, wanneer ik
de gehele strijd om Axel van 16 tot 19 september
1944 thans zou releveren. Toch acht ik het nuttig
enkele punten uit deze gevechten hier naar voren
te brengen. En wel om drieërlei redenen
le. om te herdenken de heldhaftige strijd, die de
Polen hebben gevoerd, niet alleen bij Monte
Cantini, maar ook bij Axel
2e. om onze jongere generatie opnieuw te vertel
len, wat deze bevrijding ook voor hen be
tekent
3e. om bij vernieuwing onze dank te betuigen
jegens onze Poolse vrienden voor de vrijheid,
die zij ons hebben gebracht maar vooral ook
voor de manier, waarop zij die vrijheid hebben
gebracht.
De strijd van de Poolse legers is lang en zwaar
geweest. Juist deze maand is het 25 jaar geleden,
dat Hitler met zijn horden het onafhankelijke Polen
aanviel. De Polen, vrijheidslievend als zij zijn, heb
ben gevochten zo lang zij konden. Toen zij op
verraderlijke wijze door de Sovjets bovendien in
de rug werden aangevallen moest het Poolse leger
zich, voor zover dit mogelijk was, na vele om
zwervingen terugtrekken op Engeland. Zodra de
gelegenheid zich voordeed, hebben de Polen zich
echter opnieuw ingezet tegen de gemeenschappelijke
vijand. Zij hebben gestreden in Noord-Afrika, in
Sicilië, in Italië, maar ook in Frankrijk, België en
Nederland.
De Eerste Poolse Pantserdivisie opereerde na de
grote slag in Normandië in de eerste helft van
september in de streek Gent^Antwerpen. Op 15
september 1944 waren zij gevorderd tot de lijn
St. Pauwels - Stekene - De Trompe, terwijl de voor
posten zelfs Heikant hadden bezet.
Op die dag riep overste Skibinski om 7.00 uur
's avonds een krijgsraad bijeen, omdat hij besloten
had Axel in te nemen en Terneuzen aan te vallen.
Uit waarnemingen wist hij, dat de vijand ten zuiden
van Axel een strook grond ter breedte van 200 tot
600 meter onder water gezet, de bruggen onder
mijnd en op de wegen boomversperringen aange
bracht had.
Niettemin wilde de overste zo snel mogelijk door
stoten tot Terneuzen om op deze wijze de Wester-
schelde als flankdekking te gebruiken.
De aanval begon op 16 september 1944 bij zons
opgang. Het 9e bataljon Jagers onder leiding van
overste Szydlowski had als opdracht Axel te be
vrijden. Via Koewacht, Oudemolen, het Zand, Ha-
zelarenhoek en Nieuwe Molen werden Bontekoe en
Zuiddorpe bezet. Des middags bereikten de Polen
Drieschouwen. Als gevolg van de inundatie was
het echter bijzonder moeilijk Axel te veroveren.
Op verschillende punten hebben Poolse leger
eenheden getracht de geïnundeerde gebieden over
te trekken. Dit is hun ook inderdaad gelukt. Op
die zaterdag 16 september 1944 zijn zelfs Poolse
voorposten in Axel geweest. Omdat het niet mo
gelijk was zware wapens in te zetten, waren zij
gedwongen zich terug te trekken. Met grote bit
terheid werd gevochten, o.a. aan de Kanaaldijk,
met de bajonet, met het mes en tenslotte met de
blote hand.
Onverschrokken en moedig bleven zij hun po
gingen voortzetten tot deze op 19 september 1944,
mede dank zij een zeer dichte mist, met volledig
sukses werden bekroond.
De eerste Poolse granaten vielen 16 september
om ongeveer drie uur op Axel, terwijl tegelijkertijd
de eerste bommen boven onze stad werden afge
worpen. Zowel granaten als bommen hebben
slachtoffers onder de burgerbevolking geëist.
Wij herdenken zowel de vele tientallen gesneu
velde Poolse soldaten als de burgerslachtoffers met
eerbied. Ons medeleven gaat uit naar hen die
achterbleven.
Niet onvermeld mag blijven, dat ook burgers
met inzet van hun leven de Polen hebben geholpen.
De bevolking van Axel betuigt hen daarvoor op
nieuw haar dank.
Kolonel Szydlowski, de bevrijder van Axel, die
dit jaar jammer genoeg de lustrumherdenking niet
kan bijwonen, nam zijn intrek in de hofstede van
de heer Jac. de Zeeuw aan de Magrette.
Het burgerlijk bestuur van onze gemeente werd
in handen gelegd van burgemeester van Oeveren,
die op voortvarende wijze de hulpverlening en de
wederopbouw van vele beschadigde gebouwen ter
hand nam. Hem zij daarvoor op deze gedenkdag
namens de gehele bevolking dank gebracht.
Op 20 september bereikte het eerste bataljon
Jagers Terneuzen, bezette de stad en kwam om
12.00 uur aan de Schelde. Het gros van de Duitsers
vluchtte in schepen, doch deze werden vanaf de
oever door artillerievuur vernietigd.
Dit was in a nutshell de geschiedenis van
de bevrijding van Axel. Veel is niet verteld: veel
is zelfs bij de burgers onbekend gebleven. Hoeveel
Poolse militairen hebben bij deze strijd het leven
verloren Hoevelen zijn er gewond Hoe groot
was het leed, dat zij op onze goede Axelse aarde
leden Wij weten het niet.