Iets over de Geschiedenis van Axel
PUROL DOET MEER
Uit onze Omgeving
Axel
Predikbeurten
XXXIX.
Over Rooms en Protestants in vroeger tijden
en de R.K. Parochie te Axel.
De bevolking hier te Axel was het Roomse
geloof toegedaan totdat na de Kerkhervor
ming, dus na 1517 de Protestantse beginselen
hier verkondigd werden. We hebben in een
der eerste nummers verteld, dat in 1582 de
uit Axel afkomstige Nele Faas om het geloof
te Hulst werd terechtgesteld. Nadat in 1578
de godsdienstvrede was uitgevaardigd, werden
roomsen en protestanten gelijkgesteld. Tot
1581 lezen we in de Stadsrekeningen van een
protestants minister (predikant), wiens trak
tement door de stadsregering werd uitbetaald
van de gelden, die door de stadsregering wer
den gevoteerd voor het inrichten van een voor
de protestanten in gebruik gegeven kerk. Na
het verraad van Servaas van Steeland ver
anderde het. Het Roomse geloof was toen het
heersende en de protestanten weken meest
allen uit. Na de verovering van Axel door
Prins Maurits was de Magistraat met het
grootste deel der toen Roomse bevolking uit
geweken naar Gent. Axel werd toen bevolkt
door uit andere streken gekomen protestantse
bevolking. In de Republiek der Verenigde
Nederlanden was het Protestantse geloof het
heersende en werd de R.K. godsdienstuit
oefening geduld, zij het soms tegen betaling
van een zekere kontributie.
In Boschkapelle leefde ten tijde van Ds Jan
Scharp in 1785 pastoor Van der Walle, die
ook belast was met de zielzorg voor de Rooms
Katholieken in deze omgeving, terwijl deze
in Zuiddorpe en de Austrichen polder ter
kerke gingen op Overslag. Met de bezetting,
die in deze streken werd gelegerd, kwamen
echter veel R.K. soldaten en hun werd toege
staan hun geloof uit te oefenen in de Kerk-
schuur bij de Landpoort.
In 1786 verspreidde zich het gerucht, dat
in Axel een nieuwe kerk zou gebouwd wor
den, die dan ook door niet-militairen zou kun
nen bezocht worden. Op Zuiddorpe en het
fort Moerspui woonden toen Protestanten,
meestal behorende tot de legerbezetting en
werd er kerk gehouden door de predikanten
uit Axel.
Toen het gerucht van de kerkbouw te Axel
de Protestanten ter ore kwam, wendden de
kerkeraden van Axel en Zuiddorpe en die
van Zaamslag zich met een request tot Bur-
gemeesteren en Schepenen der steden en
ambachten van Axel en Neuzen om te willen
helpen verhinderen, dat er een nieuwe R.K.-
Kerk of kerkschuur te Axel werd gebouwd,
die, zeiden zij, dan niet alleen door militairen,
maar ook door de Roomsgezinde arbeiders uit
Vlaanderen, hier komende werken, zou kun
nen bezocht worden.
Te midden van het rumoer over de kerk
bouw zagen de R.K. bewoners van Zuiddorpe
de kans schoon om op Zuiddorpe een kerk,
al was het maar een kerkschuur te verkrijgen
en zij wendden zich met een request, door
35 personen uit Zuiddorpe en de Austrischen
polder getekend, tot Burgemeester en Sche
penen van Axel en Neuzen met het verzoek
om de kerkschuur en pastoor van Axel over
te plaatsen naar Zuiddorpe. Zij moeten nu,
schrijven zij, een uur of 5 kwartier gaan om
ter kerk te komen. En de kerkgangers kun
nen een voordeel voor Zuiddorpe aanbrengen.
Onder de handtekeningen treffen we nu nog
bekende namen aan, als Van Haelst, Ver
biest, D'hert, Bracke.
Burgemeester Jozias Paulus reisde toen
naar Middelburg om over de kwestie te spre
ken, dus over de verplaatsing, met de Ge
committeerde Raden van Zeeland. Wanneer
alles er op wijst, dat de verplaatsing zal plaats
hebben, kopen de R.K. inwoners van Zuid
dorpe van Jan de Bok een schuur en huis
ten Zuiden van Zuiddorpe voor 200 pond om
deze te verbouwen tot kerkschuur en pastorie.
Timmerman Joh. Bern. Anthonius heeft een
bestek en tekening gemaakt en zij beloven,
dat, wanneer de Hoogmogende Heren verlof
tot verplaatsing hebben gegeven, alles bin
nen 14 dagen gereed zal zijn.
Intussen heeft, 31 maart 1788, de Majoor
van het 2e bataljon van het regiment infan
terie alhier een request aan de Hoog Mogen-
den gericht met vermelding van de bezwaren
aan de verplaatsing verbonden, n.l. dat de
soldaten voor de kerkgang over water buiten
hun garnizoen moeten gaan, wat verboden is,
dat door de nabijheid van de Oostenrijkse
boden er gevaar voor desertie bestaat, en dat
er lidht ruzie en twist kan ontstaan tussen de
soldaten en de woeste bedijkers van polders.
Hij verzoekt de R.K. Kerksdhuur in Axel te
laten blijven. Tevens presenteert, 2 april 1788,
„Adrianus Deckers, Rooms pastoor der stad
en eilande van Axel, residerende binnen de
stad Axel", een request aan de Hoog Mogen-
den, waarin hij er op wijst, dat hij 2 huizen
gekocht heeft, tevoren een timmermanswinkel,
staande bij de Landpoort, waarin altijd dienst
is gedaan door zijn voorganger Thomas van
der Walle, en waarvan nu de huur was opge
zegd. Hij vraagt om die huizen te mogen ver
bouwen tot kerkschuur.
Intussen komt op 30 april een resolutie
van de Ho. Mo.heren Staten Generaal, waarin
gelast wordt de kerkschuur en pastoor van
Axel naar Zuiddorpe te verplaatsen, welke
resolutie ook wordt bekend gemaakt aan de
Bisschop van Gent, de Prins van Lebkoweitz,
omdat pastoor Deckers zegt, dat hij voor de
verplaatsing een speciale akte van zending
van de Bisschop moet ontvangen. De Bis
schop van Gent schrijft op 31 juli 1788, dat
hij eerst met de heren van zijn kapittel moet
consulteren, alvorens een aktie van zending
te geven. In een volgende brief 19 augustus
1788 deelt hij mee, dat hij niet gaarne aan
pastoor Deckers een aktie van zending zou
geven, omdat deze oorzaak van misnoegen
aan Burgemeester en Schepenen en de goede
inwoners van Axel gegeven heeft. Maar op
13 oktober 1788 schreef hij, dat, dewijl alles
met de Ho. Mo. Heren Staten Generaal ge
regeld is, hij een akte van zending aan pastoor
Deckers zal zenden. Zo komt in 1788 de
Kerkschuur voor de R.K. gelovigen op Zuid
dorpe in gebruik en gaan die van Axel over
het water te Zuiddorpe ter kerk.
Niet lang daarna wordt deze streek bij
Frankrijk ingelijfd en wordt er gelijkstelling
van alle godsdiensten afgekondigd. En hoe
wel Axel Kantonshoofdplaats is, wordt Axel
door het Frans bestuur als vestigingsplaats
voor een Succursaleor bijkerk bestemd en
Zuiddorpe als kantonspastorij.
Het duurde nog een hele tijd voor het ge
ring aantal R.K. gelovigen in Axel alhier ter
kerk kan gaan. 22 Maart 1861 werd te Axel
een succursale of bijparochie opgericht, welke
dezelfde grensscheiding had als de burger
lijke gemeente van die naam, terwijl er een
gedeelte van Zaamslag werd bijgevoegd. Er
werd een hofstede gekocht in de Verloren
Hoek en de besdhikbare gebouwen ingericht
als noodkerk voor degenen, die te Zuiddorpe
ter kerk gingen en voor een pastorie. Tot
patroonheilige van de Succursale kerk werd
gekozen Paus Gregorius de Groote.
15 Augustus 1861 werd de noodkerk inge
zegend door Mgr. J. van Hoydonk, Bisschop
van Breda en in gebruik genomen. De nood
kerk ontstond, waar later de oude bewaar
school stond. De grond,groot 14640 ellen
kostte 7204,715. De pastorie, die toen ge
bouwd werd, 6500 gld. en de toen gebouwde
kerk 16000 gld. Onbekend zijn de architect
en de aannemer. De wijding had plaats 13 de
cember 1863.
De oude hulpkerk, die tot dan toe ook als
werkplaats had gediend, werd ingericht tot
catechismus-, bewaar- en handwerkschool.
Mej. Marie de Rijk werd onderwijzeres van
de bewaarschool en bleef van 15-11 -1900 tot
oktober 1932. Er kwam toen naast de bewaar
school een nieuwe woning voor de onder
wijzeres.
In 1927 had er een verbouwing der kerk
plaats. Architect was Walter te Riel uit
Utrecht en aanneemster de firma Van Kem
pen te Bergen op Zoom. Deze verbouwing
was gereedgekomen op 1 januari 1928 en de
kerk werd ingewijd door Mgr. P. Hopmans,
Bisschop van Breda.
Achtereenvolgens dienden als pastoors de
Eerw. Heren P. van Wees, 1861 - 1870 P.
van Vooren uit IJzendijke, aan wie later als
assistent werd toegewezen Em. Ongenae, die
veel heeft meegewerkt om een nieuwe school,
de St. Anthoniusschool te doen bouwen
1870- 1905; J. Joossens 1905- 1907; J.
Buisrogge 1907 - 1931 L. Goedstouwers
1931 - 1940; A. Geerts 1940 - 1950 A.
Meeus 1950- 1958; C. Uytdewilligen
1958 - 1961 en nu sedert 1961 de eerw. heer
B. J. de Jong.
Hoofden der St. Anthoniusschool zijn ge
weest de heren A. van de Vijver, van 1 ja
nuari 1903 welke is gestorven 20 januari
1920 en opgevolgd door de heer P. de Kort
van 1 februari 1920 tot 31 januari 1959 en
E. J. Boeding tot heden.
SPORT
dan genezen; maakt ook de huid
door en door zuiver en gezond.
DRUMBAND VAN CONCORDIA
GAF EEN SHOW IN RIJSEL.
Zondag 6 september om 8 uur vertrok de
Drumband van Concordia vergezeld van belang
stellenden met 2 bussen van de Z.V.T.M. naar
Rijsel om daar klank en kleur bij te zetten aan
een muziekdag waaraan door een 15-tal muziek-
en drumbands werd deelgenomen. Te 10.30 uur
arriveerden ze na een vlotte reis in Rijsel.
Voor de ere-tribune werd door de Drumband
„Concordia" een goede show gegeven, die zeer
op prijs werd gesteld. Ook in de mars door de
stad trokken zij grote belangstelling.
Om 7 uur werd de terugreis aangevangen om te
22.30 uur weer in Axel te arriveren.
REKLAME-TOCHT
Evenals vorig jaar bij de feestelijkheden ter ge
legenheid van „Axel 750 jaar stad" toen een re-
klame-stoet van het gezamelijke bedrijfsleven door
Zeeuwsch-Vlaanderen trok zal ook ter gelegenheid
van het vierde lustrum van de bevrijding weer een
reklamestoet worden samengesteld.
Deze reklame-tocht door Zeeuwsch-Vlaanderen
zal dinsdag 15 september worden gehouden om op
deze wijze een grootscheepse propaganda te maken
voor Axel als koopcentrum van Zeeuwsch-Vlaan
deren.
TOTO-PRIJS
In de toto van zondag 6 september is het de
heer P. Gommers Te Waterstraat 22 in Axel, die
deelnam bij de V.V.-Axel erin geslaagd de acht
eerste uitslagen van het formulier goed in te vul
len, waardoor hij in aanmerking komt voor een
prijs.
AFDELING AXEL ST. WILLIBRORDUS
VIERDE 35-JARIG BESTAAN
De afdeling Axel St. Willibrordus voor werk
nemers in industriële bedrijven heeft zondag onder
grote belangstelling haar 35-jarig bestaan gevierd.
De heer van Hilst, districtsbestuurder van St.-
Willibrordus, de heer van de Voorde, districts
bestuurder van het N.K.V. en de heer Compiet,
lid van de bestuursraad van St. Willibrordus ver
tegenwoordigden het hoofdbestuur.
De huldiging van 3 jubilarissen, de heer Joseph
van Bastelaer en Bemhard Seghers om hun 40-
jarig en de heer C. Vervaak vanwege zijn 25-jarig
lidmaatschap vormden het hoogtepunt en begin
van deze avond.
In zijn openingswoord herdacht de voorzitter de
overleden leden en bracht in herinnering de op
richters, die onvermoeid hebben gewerkt om het
ledental tot één zo grote bloei te brengen.
Bijzonder verheugd toonde hij zich over de aan
wezigheid van de heer C. v. d. Bos, één van de
oprichters, die ondanks hij nog niet was hersteld
van een ernstig ongeval toch aanwezig was.
Historie.
Uit het jaarverslag van de secretaris, de heer
Maas bleek dat de afdeling vele ups en downs
heeft gekend. Opgericht op 6 september 1929 werd
begonnen met 15 leden. De heren C. van de Bos
en meester de Kort waren de initiatiefnemers. In
het jaar 1930 telde men reeds 49 leden. Jammer
genoeg is niets bekend over de periode van 1930
1940, waarvan de notulen zijn zoekgeraakt. Tij
dens de bezetting kende de afdeling een moeilijke
tijd. Moeilijkheden met de bezetter schiepen grote
problemen.
De voorzittershamer werd gehanteerd door Ca-
miel van de Bos tot 1950, waarna deze overging
in handen van de heer A. van Loenen.
Het ledental was inmiddels gekomen op 79.
Door het vele vruchtbare werk door de vak
bonden verricht kwam er na 1951 een sterke stij
ging in het ledental een periode waarin vaak
ultimatums moesten worden gesteld.
De afdeling kan nu bogen op 215 leden, een
resultaat waarop men met recht trots kan zijn.
Districtsbestuurder van Hilst feliciteerde in een
gloedvolle rede de afdeling met haar jubileum. Uit
voerig stond hij stil bij de harde strijd en de vele
offers die door de werkers van het eerste uur
moesten worden gebracht.
Een strijd welke hen bracht naar een menswaar
dige samenleving, bereikt door dienstbaarheid, door
vele offers.
Huldiging der jubilarissen
Vervolgens ging hij over tot de huldiging van
de jubilarissen. Hij prees hen om het vele werk
in dienst van de afdeling en de gemeenschap ver
richt. In feite zo sprak hij moest hier de minister
de onderscheidingen uitreiken.
Voor hun veertig-jarig lidmaatschap mochten
Bernhard Seghers en Joseph van Bastelaere een
gouden bondsspeld in ontvangst nemen. De zil
veren bondsspeld ontving de heer Vervaak. Een
gouden vulpen en vulpenset kreeg o.a. de schei
dende voorzitter en penningmeester, de heren A.
van Loenen en P. Erpelinck voor het vele werk
dat zij voor de vereniging hadden gedaan. De
heer P. Erpelinck werd voor zijn nauwgezette be
leid nog eens dubbel in het licht geplaatst.
Namens de geestelijkheid sprak Kapelaan Her
mans woorden van dank en feliciteerde de jubi
larissen.
Gezien de gunstige ontwikkeling in de kanaal
zone, wekte de heer Compiet de leden op, om de
mensen zoveel mogelijk in de vereniging te doen
opvangen, met wie men samenwerkt, om zo het
één worden van de werknemers op te voeren.
Ook het hoofdbestuur was het met deze ziens
wijze eens, gezien het feit, dat er zo spoedig mo
gelijk een districtsbestuurder in de kanaalzone aan
gesteld wordt.
Gelukwensen werden nog aangeboden door ver
tegenwoordigers van diverse verenigingen, waarna
met een gezellig samen zijn deze avond besloten,
een avond waar men met voldoening op mag te
rugzien.
AUTO SLAAT OVER DE KOP
Dinsdagavond te 23.30 uur reed A. J. van G.
uit Axel met zijn personenauto komende vanuit de
richting Zuiddorpe over de Kinderdijk, van G.
raakte de macht over het stuur kwijt en na enkele
capriolen sloeg de auto over de kop.
Van G. werd hierbij gewond en dokter Kats ver
leende geneeskundige hulp.
De auto werd zwaar beschadigd.
BROMFIETS
VALT DOOR ETALAGERUIT
Dinsdagmiddag om kwart voor zes reed Mej.
M. J. L. uit Axel met een bromfiets door de
Noordstraat en wilde links de Weststraat in
draaien. Vermoedelijk nam zij de bocht te ruim
en kwam tegen een op het trottoir voor de étalage
van de Zelfbedieningswinkel van Breepoel ge
plaatste bromfiets aan. Deze kwam te vallen en
vernielde de grote spiegelruit.
BEI A ARDCONCERT
Op zaterdag 12 september 1964 van 15.00 tot
16.00 uur zal een beiaardconcert worden gegeven
door Mevr. Moerdijk van Zuiddorpe.
Enkele Volksliederen
Sonatines I. Pleijdel
W. Créman
Banstittus
Tocca tines
Menuet
Sarabande
Ecossaise L. 't Hart
Naspel
Andante
Jef De Nijn
BRAND IN LOGEERKAMER
VAN HET „WAPEN VAN AXEL"
In de nacht van dinsdag op woensdag was het
een logeergast in het „Wapen van Axel" die rond
3.30 uur op de bovengang van het hotel een
brandlucht rook. Na een kort onderzoek bleek het
bed van een andere gast terwijl deze slapende
was in brand stond. Via het raam van de slaap
kamer werd het brandende bed naar buiten ge
gooid.
De brandweer die gewaarschuwd was en snel
ter plaatse was kon het vuur vlug doven.
De schade bleef beperkt tot het bed en dekens.
De oorzaak was het roken van een sigaret.
ZONDAG 13 SEPTEMBER 1964
Ned. Herv. Kerk 10.00 uur Ds. P. J. Pennings,
Doop. 3.00 uur Ds. P. J. Pennings.
Geref. Kerk (Kerkdreef) 10.00 uur en 3.00 uur
Ds. A. Kuiper.
Geref. Kerk (Pironstraat) 10.00 en 3.00 uur:
Ds. Heemskerk.
Geref. Gemeente 10 en 2.30 uur Leesdienst.
ZONDAGSDIENST ARTSEN
1213 SEPTEMBER Dokter Schiltman.
VOETBAL
A.Z.V.V.-THE GUNNERS 2-2
In deze eerste competitiewedstrijd heeft A.Z.V.V.
ondanks een groot veidoverwicht het niet verder
kunnen brengen dan een gelijkspel.
Meer dan driekwart van de wedstrijd werd voor
het doel van The Gunners gevoetbald, maar door
te veel door midden te spelen en onvoldoende af
werking kon de score niet hoog worden opgevoerd.
Het was in de 13e minuut dat bij een Gunners-
uitval over rechts de linkshalf A. van Dongen
met een goed schot de stand op 01 bracht.
Ondanks de zware druk die A.Z.V.V. op het
vijandelijke doel uitoefende duurde het tot de 39e
minuut eer rechtsbuiten Borgt na 3 tegenstanders
te hebben gepasseerd de gelijkmaker kon scoren,
1-1.
Met deze stand werd gedraaid. Na de hervat
ting was het weer A.Z.V.V. dat het spel geheel
beheerste, maar ook nu was het The Gunners die
in de 16e minuut door een goed schot van rechts
buiten Theo van de Berg een voorsprong namen,
1-2.
7 Minuten later was het Ruijtenburg die met
een fraai schot de gelijkmaker in de touwen joeg.
Vele corners kreeg A.Z.V.V. nog te nemen,
maar steeds was het doelman Christiaans die in
een uitstekende forme was de ballen wist te pluk
ken en al was A.Z.V.V. nog verschillende malen
kort bij een doelpunt, steeds was wel iets of iemand
die de bal deed keren en bleef de stand 22.
BRUSE BOYS-SPUI 3-5
Spui heeft met sukses haar eerste wedstrijd in
deze competitie gespeeld en keerde met een ver
diende overwinning uit Bruinisse terug.
Het spelpeil was veel beter dan dat van de
Bruse Boys en wist een hoger tempo te bereiken.
Voor deze wedstrijd was de junior-speler A.
Buyze op de midvoor plaats gezeten en wist 3 van
de 5 doelpunten te scoren. Reeds na 5 minuten
spelen was het Buyze die de score wist te openen.
In de 20e minuut was het linksbuiten D. Pijpe-
linck die de voorsprong door een mooie solo wist
te vergroten, 2—0.
Het was de uitstekende Boys-doelman Van
Geensberge die wist te voorkomen dat met deze
stand de rust werd 'bereikt.
7 Minuten waren gespeeld in de tweedehelft toen
Buyze er 30 van maakte.
In de 15e minuut was het de Boys-rechtsbinnen
van den Ouden die een tegendoelpunt wist te
maken, 31.
10 Minuten later was het H. Koekkoek die er
alleen door ging, maar deze werd op een zeer
hardhandige manier door doelman Van Geens
berge in de buik gestompt, maar voor hij ineen
zakte wist hij de bal nog in het verlaten doel te
plaatsen 41.
In de 27e minuut was het linksbuiten Duin
houwer die er 42 van maakte, 3 minuten later
voerde Buyze de voorsprong met een prachtig
schot tot 5—2 op.
Even voor tijd was het van den Ouden die nog
maals voor de Boys wist te scoren 53.
Met deze stand kwam het einde en had Spui
de 2 punten verdiend.
