Iets over de Geschiedenis van Axel
Axelse Gemeentebegroting voor het jaar 1963.
VOORSPOEDIG
Moeder worden
tering bij abonnement, AXEL ZATERDAG 24 NOVEMBER 1962 77e Jaargang no. 8
\<rj NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD VOOR ZEEUWSCH-VLAANDEREN VERSCHIJNT IEDERE ZATERDAG
Hoofdredaktie J. C. VINK.
Redaktle en Administratie Axel, Markt 12, tel. 0 1155 - 646, postbus 16
Drukker - Uitgeefster FIRMA J. G VINK
II.
Cultureel leven.
Axel 750 jaar stad.
De financiën.
Verzameling gewone dienst.
Blus die laaiende vuurzuil
dia opstijgt vanuit de maag
tot soms hoog in de keeL
Supeh. de &ixe BABYSET
AXELSE COURANT
ADVERTENTIEPRIJS: 10 cent per
Bij kontrakten belangrijke reduktie.
Ingezonden Mededelingen 30 cent per
Kleine Advertentiën 1-5 regel» 1,-
ledere regel meer 12 cent extra.
ABONNEMENTSPRIJS: Lomc nummer. 10 cent
Kwartaal - abonnement
Aid binnen de kom 1,25. Andere plaatsen 1.75,
Buitenland 2,—.
De aanbiedingsbrief.
In ons artikel van vorige week, waarin wij de
aanbiedingsbrief van burgemeester en wethouders
onverkort hebben opgenomen, zeiden wij, dat wij
op de inhoud daarvan zouden terugkomen.
Burgemeester en Wethouders zeggen daarin
onder meer, dat zij gekozen hebben voor het
„euvel" van de aantasting van de algemene reserve
boven het afkappen van noodzakelijke uitgaven.
In feite vertoont de gemeentebegroting dus een
tekort, waarvoor als oorzaken worden aangegeven
de algemene stijging van lonen en prijzen, de toe
name van het personeel bij de dienst gemeente
werken, de in 1962 tot uitvoering gekomen kapi-
taalswerken en de verhoogde kosten van het onder
wijs. Hierop komen wij later nog wel terug, wan
neer wij de verschillende hoofdstukken nader zul
len bekijken.
In de brief zelf worden genoemd de invalsweg
aan de Kanaalkade, de verbetering en doortrekking
van de Singelweg, de aanleg van een nieuw sport
terrein, de verbetering van de traverse, de ver
betering van het zwembad met omlegging van de
rijkswaterleiding, de bouw van een gymnastiek
lokaal bij de Marijkeschool, de aula bij de alge
mene begraafplaats en de nieuwe centrale nood-
slachtplaats. Voor zover wij echter kunnen nagaan
zijn thans alleen nog maar in uitvoering de invals
weg, de aanleg van een sportterrein, terwijl de
Singelweg tweede gedeelte aanmerkelijk ver
beterd is. De overige werken wachten nog steeds
op rijksgoedkeuring. De verbetering van de Markt,
waaraan men thans volop bezig is, wordt in de
brief niet genoemd.
Nog slechts in beginfase.
De brief volgt dan, dat deze ontwikkelingsgang
nog slechts in een beginfase verkeert. Met betrek
king tot de werkgelegenheid zullen binnen afzien
bare tijd nadere voorstellen worden gedaan, welke
voor de toekomst van onze gemeente van zeer in
grijpende betekenis zijn.
Welke voorstellen dit betreft, wordt niet nader
aangegeven. Is dit industrie-vestiging Wij weten
het niet en achten het daarom beter daarnaar niet
te gissen.
Misschien dat er tijdens de begrotingsbehandeling
in de gemeenteraad naar gevraagd wordt en dan
iets meer daarover bekend wordt.
Klein-industrie en Oudeweg.
De kleine Noordpolder gelegen tussen de
Nieuwendijk en Oudeweg zal worden gereed
gemaakt voor de vestiging van klein-industrie.
Aan deze realisering wordt de verbetering van de
Oudeweg vastgekoppeld. Voor de bewoners van
deze weg hopen wij, dat dit spoedig zal plaats
vinden.
De sport en de recreatie.
Het bestuur van de Sportstichting Axel zal de
sportbeoefening nu centraal kunnen bezien, zo
wordt vastgesteld. Er zal, wanneer wij de brief
goed gelezen hebben, gewerkt worden aan een
plan om de Grote Kreek in te passen in de recre
atie.
Wij juichen dit ten zeerste toe. Wanneer wij
zien wat andere gemeenten voor de recreatie doen
wij denken in dit verband aan de gemeenten,
die betrokken zijn bij de Braakman en als wij
erop letten, hoezeer Axel in trek is, dan is er zeker
behoefte aan meer gelegenheid tot recreatie. Wij
hopen dan ook, dat deze plannen spoedig ver
wezenlijkt zullen kunnen worden
De huisvesting van bejaarden.
De gemeentelijke studiecommissie voor de huis
vesting van bejaarden zal binnenkort rapport uit
brengen aan burgemeester en wethouders. Hoe dit
rapport er zal uitzien is ons uiteraard niet bekend.
Toch wachten wij met belangstelling de publicatie
van dit geschrift af.
In dit verband vragen wij ons wel af, hoewel dit
buiten het bestek van dit artikel staat, of er reeds
schot zit in het werk van de Protestants-Christelijke
stichting voor de bejaardenzorg.
De bouwnijverheid en het onderwijs.
Hiervan worden in de brief genoemd de studie
betreffende het bereiken van een versnelde woning
bouw, de nieuwbouw van de Christelijke Tech
nische School, de R.K. Kleuterschool en de Chr.
Lagere School. In dit verband, zo gaat de brief
verder, willen wij tevens de hoop uitspreken, dat
in het komende jaar recht zal worden gedaan aan
die bevolkingsgroep in onze plaatselijke gemeen
schap en daarbuiten, welke nu reeds jarenlang ijvert
voor het stichten van een school voor middelbaar
onderwijs in Axel. Hiermede wordt kennelijk ge
doeld op een Christelijke H.B.S.
Er staat dus nogal wat op stapel. Ook wij hopen,
dat deze plannen zullen kunnen worden gereali
seerd. Uit de P.Z.C. van maandag j.l. kregen wij
de indruk, dat momenteel hard aan de totstand
koming van een Chr. H.B.S. wordt gewerkt. Voor
Axel en omgeving zou de vestiging van een der
gelijke school, mede gelet op de te verwachten in
dustriële ontwikkeling in de kanaalzone, van grote
betekenis zijn.
Het gemeentebestuur heeft plannen tot het in
het leven roepen van een orgaan ter verdieping
en simulering van het culturele leven.
Hiermede kunnen wij van harte instemmen. Als
wij zien, hoe moeilijk het vaak is om iets behoor
lijks óp dit terrein tot stand te brengen en hoe
gering vaak de interesse daarvoor is, dan moet
dit initiatief worden toegejuicht. Jammer is alleen,
dat als gevolg van de geringe belangstelling het
partikuliere initiatief hiertoe niet in staat blijkt te
zijn.
Ook aan deze viering wordt aandacht besteed.
Het is ons niet bekend of binnenskamers of „achter
de schermen" hieraan reeds gewerkt wordt. Even
min weten wij, wanneer deze feestviering zal plaats
vinden, doch wij menen er op te mogen wijzen,
dat een grondige voorbereiding veel tijd en werk
BIJVOEGING No. XXVI.
De Tewaterstraat is genoemd naar Ds Willem
te Water, geboren juni 1968 te Amsterdam uit
Hendrik te Water en Catharina Keurst. In 1725
werd hij predikant te Zaamslag. In 1742 werd hij
te Axel beroepen en werd er predikant in plaats
van Benjamin Couillez, die zijn emeritaat in 1741
had verkregen. Hij is tezamen met Ds Jona van
Middelhoven tot 1757 en verder tot zijn dood
24 maart 1764 met Ds Abraham Ruysch predikant
van Axel en Zuiddorpe geweest. Na een eerste
kinderloos huwelijk met Josina Biscop hertrouwde
hij met Sara van Middelhoven. Van zijn hand ver
schenen „Historie der Hervormde Kerk te Gent
(1756)", ,Hoog adellijk en adelrijk Zeeland (1761)'
en „Tweede eeuwgetijde van de Geloofsbelijdenis
der gereformeerde Kerken van Nederland (1762),.
Zijn zoon schreef een levensbericht over zijn vader.
XXVII.
Het onderwijs stond in die tijd op geen hoog
peil, hoewel de overheid probeerde te zorgen, dat
overal goed onderwijs gegeven werd. Maar er
waren geen voldoende bevoegde krachten beschik
baar om onderwijs te geven. Tot in het laatste der
18e eeuw traden als onderwijzers personen op, die
voor koetsier, palfrenier of andere ondergeschikte
baantjes niet mee deugden. De Hervormde predi
kanten beschouwden zich als natuurlijke opzieners
der schoolmeesters. Burgemeester en Schepenen
hadden bij de benoeming veel te zeggen en moesten
dus bij de benoeming met het Kerkbestuur samen
werken, wat te begrijpen is, daar de onderwijzers
ook optraden als voorlezer in de kerk, koster en
grafdelver. We lezen ook in de apostilles en no-
vraagt. Een naar buiten treden mag ons inziens
niet meer worden uitgesteld.
Met een beschouwing over de financiële moeilijk
heden, die als gevolg van de nieuwe Financiële
Verhoudingswet kennelijk nog niet zijn opgelost,
besluit deze belangwekkende brief.
In ons nummer van vorige, week hebben wij ook
de verzameling van de gewone dienst nog opgeno
men.
Wij hebben deze nog eens vergeleken met die
van het vorige jaar. Daarbij is ons gebleken, dat
deze beide een aanmerkelijk verschil vertonen. De
belangrijkste daarvan vermelden wij hieronder.
Het totaal der inkomsten werd in 1962 geraamd
op ruim 2.700.000,— en in 1963 op ruim
3.277.000,-.
Aan hogere inkomsten dus 577.000,
Het totaal der uitgaven werd in 1962 en 1963
geraamd op dezelfde bedragen als die der in
komsten. Dit is uiteraard een gevolg van het feit,
dat beide begrotingen sluitend zijn. De verschillen
zullen dus naar voren moeten komen in de ver
schillende hoofdstukken van de beide begrotingen.
Om onze lezers niet al te zeer te vermoeien,
laten wij hieronder alleen volgen de batige en na
delige sloten van de verschillende hoofdstukken
over de beide dienstjaren.
tulen de vergadering van Wette over School-
archen, die door de regering van de stad werden
aangesteld en wier taak het was, toezicht op het
onderwijs te houden.
Ook het toenmalig gemeentebestuur van Axel
moest ook in Zaamslag de onderwijzer aanstellen
in overleg met de predikant van Zaamslag, daar
Zaamslag in de 17e eeuw stond onder het bestuur
der Axelse overheid. Nu was er in de 17e eeuw
te Zaamslag een schoolmeester Jan Paessen, die
men ontsloeg wegens wangedrag. Het kerkbestuur
met de predikant Ds Heydenbroek zou in overleg
met het gemeentebestuur van Axel een andere
schoolmeester aanstellen. Maar ze hadden geen
rekening gehouden met de Heer van Zaamslag
Anthonie de Huybert, die te kennen gaf. dat Jan
Paessen door hem niet was ontslagen als school
meester. Het aanstellen en ontslaan der school
meesters behoorde tot zijn heerlijke rechten be
toogde hij.
Er kwamen dus twee partijen op Zaamslag, de
ene partij stond aan de zijde van de Heer van
Zaamslag en de andere partij aan die van de pre
dikant. Zondag 17 november 1675 werd om die
twist zelfs de godsdienstoefening op ergerlijke wijze
verstoord. Dat alles tot schade van de jeugd, die
geen onderwijs ontving. De Gecommitteerde Raden
van Zeeland handhaafden de kerkeraad in zijn
recht van ontslag geven. Toen nu Jan Paessen tot
inkeer kwam, zijn leven verbeterde en gehoorzaam
werd aan de kerkeraden zijn beschermer Anthonie
de Huybert in de steek liet, stelde deze een zekere
Pieter de Keizer aan tot schoolmeester, koster en
voorzanger en misschien door zijn toedoen werd er
een voor de predikant ergerlijk geschrift aange
plakt en baldadigheden gepleegd aan de predi
kantswoning. Baljuw, Burgemeester en Schepenen
v^n Axel moesten nu op last van de Gecommitteer
de Raden van Zeeland de rust herstellen en zon
den een zogenaamde stadhouder Nicolaas Zoute,
die ook de opgewonden gemoederen in Zaamslag
tot bedaren wist te brengen. Evenwel bleef de
Heer van Zaamslag Anthonie de Huybert onver
zettelijk doordrijven en wist Zoute te arresteren
en op zijn heerlijkheid Kruiningen in gijzeling te
stellen. Doch de Algemene Staten noodzaakten
de Heer van Zaamslag mei 1676 Zoute in vrijheid
te stellen en nu bleef de nieuw aangestelde school
meester Johannes van Amerongen als schoolmeester
gehandhaafd. Het toch al gebrekkige onderwijs te
Zaamslag was door die twist nog gebrekkiger ge
worden.
Ook te Axel zelf stond het onderwijs volgens de
Apostillen en het notulenboek der Vergadering van
Wette op geen hoog peil. Omstreeks 1789 was
hier schoolmeester Isaak Crince. Deze schijnt in
armoedige omstandigheden verkeerd te hebben. Een
gedeelte van zijn inkomen n.l. bestond nog uit
schoolgeld der leerlingen en die waren er door zijn
schuld niet veel. Bovendien had hij nog op zijn
kosten een zekere Blom als ondermeester moeten
aanstellen, terwijl er wordt vermeld, dat hij zich
„bij aanhoudendheid zeer verre te buiten ging in
het zeer onmatig gebruik der sterke dranken",
(17 oktober 1789).
Geen wonder, dat hij de school nog al eens
moest verzuimen en ondermeester Blom alleen in
school stond. Maar ook dat het aantal school
gaande kinderen zeer verminderde. In de notulen
van 21 november 1789 staat dan ook, dat de heren
Schoolarchen de burgemeester Pieter de Jonge me
degedeeld hebben, de school bezocht te hebben en
er niet meer dan 10 kinderen hebben aangetroffen,
welk klein aantal zij toeschrijven aan de „quade
directie en onbekwaamheid der schoolmeesters
Zij zijn daarna nog dikwijls in school geweest en
daarna is het aantal scholieren gestegen tot 50.
Ook hebben zij samengesteld een instructie, „die
nende zowel voor degenen, welke de jeugd moeten
onderwijzen als voor de jeugd zelve gegrond op
het Schoolreglement bij Hun Hoogmogenden ge
arresteerd (31 maart 1725).
Neem Rennies Een afdoende remedie. Een of
twee Rennies gewoon laten smelten op de ton.
Nog vóór ze helemaal gesmolten zijn geven ze
met het speeksel naar de maag gevoerd prompt
baat. En afdoende Met Rennies bij de hand nooit
angst meer voor laaiende zuurbrand.
(Ingez. Med.)
Op 30 november gingen de Schoolarchen naar
de school om de door het gemeentebestuur goed
gekeurde instructie in bijzijn van onderwijzer en
leerlingen voor te lezen. Toen zij kwamen aan het
artikel, dat vermeldde, dat de onderwijzer en leer
lingen zich des morgens om 9 uur en des middags
om 1 uur in de school moesten laten vinden, was
de onderwijzer Blom ontsticht, dat zijn plichten
in het bijzijn der leerlingen werden voorgelezen.
Crince schijnt weer afwezig geweest te zijn. Maar
de Schoolarchen beklagen zich over de onwaar
dige houding van Blom, die „Seide dat wil ik
niet doen en al verder op de onwaardigste hou
ding in tegenwoordigheid der schoolkinderen zijn
hoed van de muur nemende die op zijn hoofd wierp
onder de uitdrukking Komen jullie hier om order
te stellen Je gooien alles in de war') De vol
gende dag was ook Blom afwezig. Crince werd
gelast zich van Blom te ontdoen en gezien, dat hij,
Crince, niet in staat was om behoorlijk de school
waar te nemen, uit te zien naar een bekwaam on
dermeester. Een verzoek van Blom, die zijn leed
wezen betuigde, om weer als ondermeester te mo
gen fungeren, werd op advies der Schoolarchen
niet ingewilligd. Crince mankeerde aan zijn ogen
of gaf dit voor. Hij was in geen 14 dagen of drie
weken in school geweest. Hij wordt ook ontslagen
als voorzanger en er komt een zekere Pieter Kats
als ondermeester. Er worden 30 gulden aan prijzen
uitgereikt en er komen meer leerlingen. Om zijn
armoedige omstandigheden wordt aan Crince zijn
tractement tot mei van het volgende jaar uitge
keerd en wordt hem op zijn verzoek de aanstelling
verleend van schoolmeester te Boschkapelle. Het
onderwijs had op geen hoog peil gestaan in die
tijd, maar het zou veranderen.
de Jonge.
De kennis hiertoe 1 J V
en juiste Baby- if 1 4 I li H M H I
verzorging in een
HOOFDSTUK
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII—2
6
7
9
11
12
13
15
16
IX
X
XI - 1
XI - 2
XII
XIII - 1
XIII - 2
XIV
TOTAAL
BATIG SLOT
1962
Memorie
NADELIG SLOT
11.200,-
110.100,-
750.200,-
4.900,-
1963
Memorie
31.200,-
110.500,-
912.800,-
18.400,-
100,.
876.600,-
1.073.300,-
1962
Memorie
189.000,—
65.800,-
38.600,-
50.900,-
197.500,-
36.800,-
7.100,—
90.000,-
35.800,-
6.600,-
3.200,-
1.200,—
840,—
30.100,-
114.500,
2.100,
1.000,—
4.800,-
876.600,-
1963
Memorie
225.600,-
81.200,-
51.000,-
61.500,-
237.700,-
39.000,-
7.500,-
96.200,-
40.900,-
5.600,-
3.400,-
2.000,-
750,-
46.300,-
144.000,-
5.300,-
24.700,-
1.073.300,-
De benaming van de verschillende hoofdstukken hebben wij reeds in ons nummer van vorige
week opgenomen. V7ij willen volstaan met daarnaar te verwijzen.
Uit het bovenstaande blijkt dus, dat in 1963 ten opzichte van 1962 zowel de inkomsten als de
uitgaven met niet minder dan 196.700,— zijn gestegen. Dit is dus met ruim 7%.
Bovendien zal het de aandachtige lezer opgevallen zijn, dat in bovenstaand overzicht de stij
gingen op de verschillende hoofdstukken aanmerkelijk uiteen lopen.
Daarover graag de volgende week verder.
