Iets over de geschiedenis van Axel
LANGS DE SCHELDESTROMEN
Niets overtreft
Frankering bij abonnement, AXEL
ZATERDAG 11 MAART 1961
75e Jaargang No. 24
NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD VOOR ZEEUWSCH-VLAANDEREN
Hoofdredactie t J. C. VINK.
Redactie en Administratie i Axel, Markt 12, tel. 0 1155-646, postbus 16
Drukker - Uitgeefster t FIRMA J. C. VINK
XVIII. DE AANLEG VAN DE VERDEDIGINGSWERKEN NA DE
INNAME VAN DE STAD DOOR PRINS MAURITS.
Over het tijdvak van 1586 tot 1690 bestaan
weinig gegevens. Wel kunnen we begrijpen,
dat het een tijdperk van wanorde en gevaar
voor Axel is geweest, zoals steeds in een pas
veroverde stad. Ds. J. Scharp zegt ervan in
zijn boek „Bij de inname van Axel was de
gansche Magistraat met een goed aantal Bur
gers, die de zijde van de Spanjaards hielden,
ter stad uitgeweken en wanneer kort daarop
de meeste polders onder water gezet werden,
begaf zich het meeste deel der Landlieden en
Opgezeetenen ten platten lande naar Gent en
andere plaatsen."
We hebben ook in de vorige aflevering van
deze artikelenreeks XVII (foutief XVIIII)
gezien, dat de gevluchte Magistraat de reke
ning der stad in Gent vootzette tot er geen
geld meer was.
I Aan de Zuidzijde was ontstaan het Axelse
Gatde scheiding tussen Staats- en Spaans
gebied. Maar ook de Buth-, Eglantier-, Ca-
pelle- en Visserspolder war enonder water
gezet en zo lag Axel als een eilandje midden
in een watervlakte. Terneuzen was een zelf
standige gemeente geworden, waaronder ook
Hoek béhoorde.
Kwamen er personen en gezinnen uit andere
gebieden zich te Axel vestigen Sommigen
vermoeden, dat er uit Walcheren of Tholen
mensen naar Axel emigreerden, terwijl wijlen
mr. P. Dieleman meende, dat juist veel per
sonen uit Vlaanderen of Frankrijk hier kwa
men wonen. Misschien zijn die beide factoren
samen in het spel geweest. In elk geval be
stond de gehele bevolking van Axel slechts
uit luttele personen, die het hier zeer armoe
dig hadden, getuige de brief van de bevel
hebber der Staatsen Jan Piron, anno 29 no
vember 1587 aan de Gedeputeerden van Zee
land, waarin hij klaagt over het buitengewoon
nodige en de misères, waarin de bevolking
van Axel zich bevindt, zodat de bevolking
zich wellicht genoodzaakt zal zien de stad te
verlaten, indien er geen bijstand komt en hij
vraagt om in de nood der bevolking te wil
len voorzien (Scharp, deel I, bl. 127). Deze
brief doet ons Jan Piron kennen als een ont
wikkeld man de brief is in het Frans ge
schreven, of hij moet een ontwikkeld secre
taris gehad hebben.
We weten, dat waar de bevolking gering
Kvas er een regering werd aangesteld over de
gezamenlijke steden Axel, Neuzen en Bier
vliet. In 1591 was Laurens de Muelenaere de
eerste burgemeester van de verenigde steden
of Unie.
We hebben al geschreven, dat de wijk van
de Parochiekerk (nu de Algemene Begraaf
plaats) en van het kasteel ontvolkt en ver
woest was. Maurits liet dan ook de verdedi
gingswerken projecteren dwars door deze
wijk. Overblijfselen van de fundamenten der
huizen zijn gevonden onder in het voormalige
Nieuwediep bij de Begraafplaats, terwijl van
het kasteel niets meer is gevonden, aangezien
de wallen er hoog boven gelegd werden.
In het Archief bevindt zich in de kaarten-
map nog een kaart, waarop getekend is het
eerste ontwerp voor de verdedigingswerken.
Daar moest deze lopen rond de eertijds be
bouwde kom. Echter was dan de verdedi
gingsgordel niet afgerond en was er een in
ham, waar nu de Kerkdreef ligt. Als nu werd
een nieuw ontwerp gemaakt, denkelijk door
een door Simon Stevin gestichte school voor
vestingbouwkunde en werden de verdedi
gingswerken gevormd als een gebastion-
neerde achthoek, wat bij octrooi van 25 mei
1599 werd goedgekeurd. Vóór 1600 waren er
dus alleen de door Parma uitgevoerde ver
dedigingswerken en kwamen de nieuwe ont-
worpene van Maurits rond 1601 tot stand.
Er lagen drie bolwerken aan de Zuidzijde
^en wel Middelburg, Oranje (waardoor nu de
'Oranjestraat loopt) en Nassau (achter het
huis van de heer Van der Lee). Aan de Oost
zijde lag het bolwerk Ter Vere, aan de
Noordzijde Vlissingen (aan de molen van de
heer Missegihers), Thoolen en Ter Goes en
aan de Westzijde het bolwerk Zierikzee, de
meeste genoemd naar Zeeuwse steden.
Er stonden twee poorten, n.l. de Land-
poort (waar de scheiding is tussen Noord
straat en Stationstraat, ongeveer op de plaats
van de Chr. Landbouwschool) en de Zee
poort aan de Kaaiwal in de Zeestraat), waar
bij gravingen bij het winkelpand van de heer
Chr. Vinke nog de fundamenten gevonden
zijn. Aan de Oost- en Westzijde waren geen
poorten. Men moest langs een singelweg van
de Landpoort uitkomen op de weg naar Oost
of West.
Tegenover de stad aan de overzijde van het
Axelse Gat lagen de forten Ferdinand, St.
Nicolaas, St. Jacques, St. Lieven, St. Marcus,
St. Jan en het fort Moerspui (meer binnen
waarts). Aan deze zijde van het water be
vonden zich laterhet fort De Ram, weste
lijk van Axel en naar het Oosten fort Be-
oostenblij (zeker waar vroeger de Parochie
Beoostenblij lag, aan het wegje van de Ar-
mendijk naar de Nieuwe Brug). Verder het
fort Zeeland, fort Kijkuit en fort Nassau
(waar nu de buurtschap het Fort ligt).
Langzamerhand werden de onder water
gezette polders weer bedijkt, zo o.a. de Buth-,
Eglantier- en Visserspolder in 1606 en de
Capellepolder in 1614 (waarbij de naam van
Jan Piron nog voorkwam), de Beoostenblij
Benoorden in 1650 (dus na de vrede van
Munster). En toen ook de Koegorspolder in
1641 en de Zaamslagpolder in 1650 waren
ingedijkt, was het eiland met Axel, Terneu
zen, Zaamslag en Hoek één aaneengesloten
geheel.
We komen nu op de tegenstelling tussen
Axel en Terneuzen.
We lezen in de archiefstukken en ook in
Scharp In augustus 1572 eigenden zich de
dorpelingen van Neuzen een soort zelfstan
dig bestuur toe en schenen zelfs hun gezag
over naburige polders uit te strekken, waar
aan Koning Fildps in hetzelfde jaar een einde
maakte door bij octrooi ter bedijking van
Vremdijke aan de regering van Axel bestuur
en jurisdictie over het kwartier van Neuzen
te verlenen, dat daarbij met Axel en Axeler
ambacht verenigd werd.
Door de bezetting van Neuzen door Ho-
henlo in 1583 werd Neuzen van Axel afge
scheiden en op 21 april 1584 verleende Prins
Willem van Oranje aan die van Neuzen bij
provisie en totdat daarin door de Generale
Staten voorzien zou zijn, een afzonderlijk be
stuur en Stadsrechten (Dr. Wesseling Ge
schiedenis van Terneuzen, Zelandia Illu-
strata), welke rechten later door Leicester in
augustus 1586 werden bevestigd.
Bij hetzelfde privilege vergunde de Prins
aan Neuzen het recht van het houden van
een weekmarkt, welke later wel wat verviel,
doch door Gedeputeerde Staten op 23 no
vember 1840 werd hersteld.
Na de verovering van Axel werden, zoals
gezegd, de ontvolkte streken van Axel, Neu
zen en Biervliet in bestuur verenigd. Op 18
april 1590 gaven de geünieerde Raden van
Zeeland een acte tot provisionele Unie, „alzo
de voornoemde Quartieren tot nog toe on
voorzien zijn gebleven van behoorlijke pro
visie van administratie van justitie en zullen
nu geadministreerd worden in het stuw van
justitie, policie en Dikagie."
De Magistraat van Neuzen zal bestaan uit
één baljuw, én burgemeester en zes schepe
nen, waarvan twee uit Axel. Deze passage
deed Scharp later de verzuchting slaken
Waarbij die van Neuzen hadden weten te
bewerken, dat Axel in de vloek van Ezau en
zij in Jacobs zegen deelden de meerdere zal
de mindere dienen."
De Magistraat van Axel, Neuzen en Bier
vliet vergaderde eerst alleen in Terneuzen.
Op 1 october 1600 werd de Unie gewijzigd
in die zin, dat voortaan de Magistraat zou
bestaan uit een burgemeester en zeven sche
penen, van welke laatste er vier uit Axel en
drie uit Terneuzen. De burgemeester zal bij
wisselipg over het ander jaar uit Axel ge
kozen worden en 's jaars daarna uit Ter-
neuzen. In de 18e eeuw kreeg elk der steden
haar eigen Magistraat. Biervliet sedert 1640.
Axel had dikwijls gevraagd om disunie, dus
om het bestuur der steden geheel te scheiden,
terwijl Terneuzen voor een veenigd bestuur
was. De regeringen der steden van Axel en
Neuzen voerden de zelfde titel. Beide steden
stonden onder dezelfde baljuw, zijnde een
sinecure voor een van de leden der Staten-
Generaal, wiens stadhouder te Axel woonde.
In criminele procedures kwamen de beide
schepencolleges tesamen in de stad, waar de
gedetineerde berecht moest worden. En de
besturen verenigden zich ook, wanneer be
raadslaagd moest worden over zaken, de ge
hele Unie betreffende. Een college van nota
belen, dat de Magistraat in belastingzaken en
onder bepaalde omstandigheden moest ter
zijde staan, werd nog in augustus 1757 door
de Staten-Generaal voor ieder der beide ste
den bevestigd. De stukken over Unie en Dis
unie in het Axels Archief gaan over de twist
tussen Axel en Neuzen. Een en ander was
oorzaak van een zekere rivaliteit tussen de
beide plaatsen, welke soms in de vorige eeuw
nog bij loting voor de Nationale Militie te
Axel tot uiting kwam.
De Jonge.
Chr. Detailhandelsvakschool voor Zeeland.
Deze school, welke te Middelburg is geves
tigd, heeft dezer dagen haar openbare les ge
geven. Aan de door de directeur, de heer P.
Geelhoed, gegeven inleiding ontlenen wij, dat
de school thans reeds 118 leerlingen telt, ter
wijl in september weer een belangrijke toe
name van het aantal leerlingen wordt ver-
wadht. De school, die momenteel gehuisvest
is in het pand Dam 6 te Midelburg heeft al
toestemming tot de bouw van een beter ge
outilleerd schoolgebouw over te gaan.
Terneuzen en de jeugdnatuurwacht.
De jeugnatuurwacht in Terneuzen bloeit.
Opnieuw heeft burgemeester mr. H. Rijpstra
280 jeugdnatuurwachters kunnen installeren,
waardoor het totaal aantal tot 1800 is ge
stegen. Ter gelegenheid van het eerste lus
trum van de Terneuzense afdeling zal deze
maand een tekenwedstrijd worden georgani
seerd.
Het Petrus Hondius-lyceum krijgt zijn
schoolorkest.
Reeds eerder berichten wij, dat het in de
bedoeling lag aan het Lyceum te Terneuzen
een schoolorkest te vormen. Thans zijn de be
nodigde financiën 5000,— bijeen ge
bracht. Het ministerie van Onderwijs, Kun
sten en Wetenschappen gaf 2000,de
gemeente Terneuzen legt 2000,— op tafel,
terwijl door particulieren ook nog 1000,—
zal worden geschonken.
Als de gemeenteraad van Axel ook eens
zo royaal was, wat zouden onze plaatselijke
muziekgezelschappen dan prachtig hun zo
broodnodige nieuwe instrumenten kunnen
aankopen
Commissaris der Koningin door oorlogs
invaliden gehuldigd.
Onder voorzitterschap van onze stadgenoot
de heer P. Paree, kwam de afdeling Zeeland
van de Bond van Ned. Militaire Oorlogs
slachtoffers te Goes bijeen om haar ere-voor-
zitter, jhr. mr A. F. C. de Casembroot te
huldigen in verband met het feit van zijn
koperen jubileum als ere-voorzitter.
Bij dit koperen jubileum, aldus de heer Pa
ree, past een zilveren geschenk een zilve
ren inkstel en een gouden dankbaarheid.
De heer Paree en met hem nog zes andere
leden ontvingen het bondsinsigne voor hun
tienjarig lidmaatschap.
Rijkswaterstaat besteedt Sloe-project aan.
Op 12 april a.s. zal door de Rijkswater
staat worden aanbesteed het maken van een
2 km lange afsluitdijk tussen de Bijleveld-
polder op Walcheren en de Zuid-Kraayert-
polder op Zuid-Beveland en het verzwaren
van de bestaande zeedijken. Daarna zal de
Spookhuis
Men zou kunnen zeggen dat het in de ge
meenteraadsvergadering van de vorige week
dinsdag, naar Axelse maatstaven gerekend,
nogal „gespookt" heeft naar aanleiding van
het door B. en W. gedane voorstel tot het
bouwen van een ambtswoning voor de bur
gemeester.
De P.Z.C. meende in een artikeltje te kun
nen constateren, dat de Axelse raad spoken
gezien heeft toen zij verklaarde dat dit voor
stel voor de raad niet aanvaardbaar was. Wij
menen dat de P.Z.C. de raad onrecht aandoet
wanneer zij deze beschuldigt van „gelegen-
heidspolitiek" door te stellen dat de raad in
dezelfde samenstelling wel een ambtswoning
voor het hoofd van de Prinses Marijkeschool
heeft goedgekeurd. JDit is evenwel in een
vorige zittingsperiode gebeurd, waarin de
raad een aanmerkelijk andere samenstelling
had, terwijl bovendien de voor deze woning
benodigde gelden rendabel waren in het ka
der van de te bedingen huur. Dit is met de
huidige bouwprijzen bij de bouw van een
ambtswoning voor de burgemeester niet
mogelijk. Wij kunnen ons daarom voorstellen
dat de raad met voorbeelden uit het recente
verleden voor ogen (Goes), de precaire toe
stand van de gemeentefinanciën in aanmer
king nemend en indachtig de vele nog niet
gerealiseerde verlangens die op de begroting
voorkomen, huiverig is voor het voteren van
70.000,— voor een ambtswoning.
Anderzijds kan niet worden ontkend, dat
men de huidige woningwetwoning voor de
burgemeester moeilijk als een semi-perma
nente huisvesting kan zien. Bovendien heeft
de burgemeester wettelijk en zeker ook mo
reel recht op een hem passende woning in
de gemeente. Wij kunnen ons voorstellen,
dat de burgemeester de hem toebedeelde wo
ning node heeft geaccepteerd om het ongerief
van pension en heen en weer reizen naar zijn
gezin in Utrecht te voorkomen, in het ver
trouwen dat men er spoedig in zou slagen
een passende woning te vinden.
Het is te hopen, nu het door B. en W. ge
dane voorstel werd ingetrokken, men er als
nog spoedig in zal slagen een alle partijen
bevredigende oplossing te vinden.
eerste spade in de grond worden gestoken
voor de aanleg van het havenbekken in het
Zuid-Sloe.
„Het Vrije van Sluis" en de landbouwers.
Het hoofd van de technische dienst van het
waterschap „Het Vrije van Sluis" heeft voor
de West-Zeeuwsch-Vlaamse leden van de
Z.L.M. een uiteenzetting gegeven van de
plannen betreffende de waterbeheersing in
verband met het op delta-hoogte brengen der
zeedijken. De acht lozingspunten zullen wor
den teruggebracht tot vier. Te Cadzand komt
een gemaal met een capaciteit van 2000 m3
per minuut. Ook Groede krijgt een gemaal,
terwijl de drie uitwateringspunten te Hoofd
plaat worden samengevoegd tot één punt.
Aandacht voor Zeeland en Zeeuwsch-
Vlaanderen gevraagd.
Aldus zouden wij in het kort het resultaat
van de door de K.V.P. te Terneuzen ge
houden „Zeeland-dag" kunnen samenvatten.
Drs. M. C. Verburg, directeur van het
E.T.I. voor Zeeland, zei o.m. dat één van de
voornaamste oorzaken was, waarom Zeeland
op het gebied van de industrialisatie is achter
gebleven, is gelegen in het ontbreken van een
vaste oeververbinding over of onder de Wes-
terschelde. Tal van fabrieken zouden inte
resse hebben voor industrie-vestiging in de
Kanaalzone.
Tijdens deze conferentie zijn in de eind
conclusie een 20-tal punten geformuleerd, die
onder de aandacht van het K.V.P.-partijbe-
stuur, de Kamer, Staten- en gemeenteraads
fracties zullen worden gebracht.
(Vervolg op pagina 3)
AXELSE COURANT
VERSCHIJNT IEDERE ZATERDAG
ABONNEMENTSPRIJSLosse nummers 10 cent
Kwartaal - abonnement
Axel binnen de kom f 1.25. Andere plaatsen 1,75.
Buitenland 2,—.
ADVERTENTIEPRIJS10 cent per m.m.
Bij contracten belangrijke reductie.
Ingezonden Mededelingen 30 cent per m.m.
Kleine Advertentiün 1-5 regels f 1,—
iedere regel meer 12 cent extra.
Dampo bij Verkoudheden
van Vader, Moeder en Kind
Wonderlijk zoals dat helptl
■v
