De herrijzenis van Polen op 11 november 1918
Iets over de geschiedenis van Axel
Snuif en wrijf
AM
Frankering bij abonnement, Axel
ZATERDAG 14 NOVEMBER 1959
74e Jaargang No. 7
NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD VOOR ZEEUWSCH-VLAANDEREN
VERSCHIJNT IEDERE ZATERDAG
ABONNEMENTSPRIJSLosse nummers 10 cent
Kwartaal - abonnement
Axel binnen de kern 1,25. Andere plaatsen f IJ'S.
Buitenland 2,—,
Hoofdredactie J. G. VINK.
Redactie en Administratie i Axel, Markt 12, tel. 0 1155-646, postbus 16
Drukker - Uitgeefster FIRMA J. C. VINK
ADVERTENTIEPRIJS: 10 cent per man.
Bi] contracten belangrijke reductie.
Ingezonden Mededelingen 30 cent per sua.
Kleine Advertenüïn 1-5 regels f 1,—
iedere regel meer 12 ceat extra.
ALS DOOR EEN BIJZONDERE LOTSBESCHIKKING WAS HET DOOR DE
DRIE BEZETTERS UITGEBUITE EN DOOR DE OORLOG VERWOESTE
POLEN PLOTSELING WEER VRIJ GEWORDEN.
„Nog is Polen niet verloren" - deze trotse
woorden van het vurige Poolse volkslied, geven
misschien nog het best de mentaliteit van het
Poolse volk weer, dat reeds zo dikwijls door de
geschiedenis wreed werd behandeld, maar dat
toch steeds weer tot leven kwam.
Want Polen - het land van de Witte Ade
laar - dat eeuwen lang de laatste buitenpost
van de Westerse beschaving is geweest (en is
dit in feite nog steeds heeft een bewogen
geschiedenis. Het is herhaalde malen geknecht
geweest en tot viermaal toe verdeeld.
De eerste verdeling van Polen tussen Rus
land, Pruisen en Oostenrijk vond plaats in 1772,
de tweede in 1793 spoedig gevolgd door de
derde verdeling in 1795, waardoor Polen defini
tief van de kaart verdween. Het was de ver
deling van een buit onder drie rovers, een on
gerechtigheid welke Lamennais later de „dood
zonde" van Europa noemde. Gedurende meer
dan een eeuw, tot aan de zegenpraal van de
geallieerden in 1918 bleef Polen van de kaart
gevaagd.
Weliswaar herstelde Napoleon in 1807 een
deel van het Poolse gebied als Groothertogdom
Warschau, maar na de catastrofe van 1812 werd
ook dit Groothertogdom door de Russen onder
de voet gelopen.
Bloedige opstanden.
Een onafhankelijke Poolse staat was er dus
niet meer. Maar -i „Nog is Polen niet ver
loren" - het Poolse volk bleef hopen op een
herrijzenis en liet voortaan geen gelegenheid
voorbij gaan om het vreemde juk af te werpen.
Zo brak reeds in 1830, in navolging van de
revolutie's in Frankrijk en in België, ook in
Warschau een opstand uit. Aanvankelijk had
den de Poolse patriotten succes, zelfs zo dat
de Russen zich uit Polen moesten terugtrekken.
Maar ten slotte moesten de Polen zwichten voor
de overmacht en werden een jaar later ver
slagen.
Wederom werden in 1846 en in 1848 de
pogingen tot opstand herhaald, maar ook deze
keer zonder ander gevolg dan dat de drie be
zetters met kracht aan de vernietiging van het
Poolse element gingen werken.
Zo ging Duitsland over tot toepassing van
zijn „Drang nach Osten"-politiek. Poolse boer
derijen werden aan Duitse kolonisten gegeven,
terwijl ook een uitgebreide campagne begon om
Duitse landarbeiders tot vestiging in Poolse
streken te bewegen.
Ook Rusland paste zijn radicale methodes toe
en deporteerde vele opstandelingen naar Siberië.
Maar al deze maatregelen mochten niet baten,
want in 1863 brak er een nieuwe opstand uit.
En zo hebben de Polen - generatie na ge
neratie - getoond, dat zij zich niet laten ver
nietigen en dat zij als volk blijven voortbestaan
ook zonder eigen staat en zelfs onder de groot
ste vervolgingen. Want noch de Duitse econo
mische en politieke verdrukking, noch het Rus
sische geweld konden beletten, dat de Polen
Pools bleven spreken, denken en voelen en
ondergronds bleven werken.
Poolse legioenen.
Bij het begin van de eerste wereldoorlog be
gon voor de leiders van de nationale beweging
een tijd van hoopvol afwachten, maar ook van
grote voorzichtigheid. Er heerste onder hen vrij
algemeen sympathie voor Frankrijk en Engeland,
maar het wantrouwen in de derde Entente-mo-
gendheid Rusland bleef groot, ook al maakte
grootvorst Nicolaas bekend, dat het Poolse ge
bied autonoom zou worden.
Ook de Oostenrijkers en de Duitsers deden
aan de Polen allerlei beloften voor het geval dat
zij trouw met hen mee zouden helpen om de
Russen te verslaan.
In dit moeilijke dilemma wachtten de Polen
voorzichtig af, hoe de gebeurtenissen zich zou
den ontwikkelen doch tevens namen Poolse
vrijwilligers aan de oorlog deel en wel op beide
zijden. In Polen zelf, ging de krachtigste actie
uit van de legioenen van Pilsudski, die op
6 april 1915 de strijd tegen Rusland inzetten.
Op het Franse front vocht tegen de Duitsers
een ander Pools legioen onder generaal Halier
De Poolse kwestie.
Bovendien werd te Parijs het Nationale Poolse
Comité gevestigd onder voorzitterschap van Ro
man Dmowski. Een andere grote Poolse staats
man en niet minder beroemde pianist, Ignacy
Paderews'ki, ageerde intussen in Amerika met
succes ten bate van Polen.
Toen de Centralen in 1916 Warschau in
namen, proclameerden de keizers van Duitsland
en Oostenrijk het herstel van een zelfstandige
Poolse staat, die echter vooral militair
nauw met de Centrale mogendheden verbonden
en territoriaal beperkt zou zijn.
Deze proclamatie bevredigde echter de Polen
allerminst en zij eisten terecht de teruggave
van alle bij Duitsland en Oostenrijk ingelijfde
gebieden. Het was daarom ook geen wonder, dat
de ondergrondse „Militaire Poolse Organisatie"
die gericht was tegen alle buitenlandse inmen
ging en die vooral geleid werd door Pilsudski's
socialisten, steeds meer veld won en dat de
legioenen weigerden zich in het Duitse leger te
laten inlijven. De woedende Duitsers pasten hun
represailles toe en zetten Pilsudski in de Maag
denburg-vesting gevangen.
Verandering in deze toestand bracht de Rus
sische revolutie. Het bolsjewistische regiem er
kende Polen's recht op onafhankelijkheid en zij
streefde naar beëindiging van de oorlog, met
welk doel het in 1917 vredesonderhandelingen
te Brest-Litowsk opende. Het Duits-Russische
vredesverdrag was territoriaal zeer ongunstig
voor Polen niettemin werd de nationale actie
der Polen ten slotte toch met succes beloond.
Het dertiende van de 14 punten van Wilson
(3 jan. 1918) handelde over de noodzaak van
vorming van een onafhankelijke Poolse staat,
omvattend alle gebieden met een Poolse bevol
king en een uitweg naar de Oostzee.
Herrijzenis.
Eindelijk, op de gedenkwaardige wapenstil
standsdag 11 november 1918 werd de Poolse
onafhankelijkheid werkelijkheid.
Weinig volken hadden zozeer onder de oorlog
geleden als de Polen. Hun land was het voor
naamste slagveld in het Oosten geweest. Het was
met bloed gedrenkt en met bommen en granaten
doorploegd.
Het was het toneel van gruwelijke slachtingen
geweest. Vele Polen werden gedwongen dienst
te nemen in het Russische, Duitse en Oosten
rijkse leger en tegen eigen landgenoten te
strijden.
En op de gedenkwaardige dag van 11 novem
ber 1918, was als door een bijzondere lotsbe
schikking het door de drie bezetters uitgebuite
en door de oorlog verwoeste Polen, na 123 jaren
van slavernij .plotseling weer vrij geworden
Staatshoofd werd de juist een dag tevoren
uit de Duitse gevangenis teruggekeerde Jozef
Pilsudski. Hij zocht onmiddellijk samenwerking
met het Poolse Nationale Comité te Parijs en
benoemde Ignacy Paderewski tot minister-pre
sident en Roman Dmowski tot minister van
Buitenlandse Zaken.
Het Poolse Legioen dat onder generaal Halier
in Frankrijk had gestreden werd naar Polen
overgebracht en hielp het Poolse gebied te be
zetten en van vreemde elementen te zuiveren.
De Poolse grenzen.
In het Verdrag van Versailles werden de wes
telijke grenzen van het nieuwe Polen vastge
steld. Polen herkreeg vrijwel het gebied dat
Pruisen bij de Eerste Indeling (1772) had be
zet. Over het terecht door Polen opgeëiste
Opper-Silezië zou door een plebisciet worden
beslist.
Deze volksstemming vond plaats in 1921,
maar het resultaat er van werd noch door de
Polen, noch door de Duitsers aanvaard en een
strijd tussen de twee partijen om het bezit van
dit rijke gebied, dat oorspronkelijk Pools was,
maar later ten gevolge van de Duitse „Drang
nach Osten" gedeeltelijk werd gegermaniseerd,
werd voortgezet. Eindelijk werd ook het pro
bleem van Opper-Silezië door de Volkenbonds
raad beslist en dit gebied werd tussen Duitsland
en Polen verdeeld.
Het bezetten door de Polen van de Oostelijke
grensprovincies - die sinds 1386 nauw met
Polen verbonden waren - leidde tot een oor-
Axel was in de middeleeuwen een der voor
naamste steden van de Vier Ambachten en van
Vlaanderen. De naam Vier Ambachten kwam
van het Franse Quatre Mestiers of van het La
tijnse Quator Officia, wat betekende diensten
en de Vier Ambachten hadden dezelfde recht
spraak.
De Vier Ambachten waren Axel, Hust,
Assenede en Bouchaute. Tot het ambacht van
Hulst behoorden Hulst, Hontenisse, Osse-
nisse, Hengstdijk, Pauluspolder en de polder
van Namen. Tot Axelerambacht behoorden
Axel, Beoostenblide, Zuiddorpe, Westdorpe,
Aandijke en Triniteit. Tot Assenederambacht
behoorden Assenede, Ertvelde, Wachtebeke,
Winkel, Moerbeke, Peereboom (Westdorpe),
Steelant, Willemskerke en Vroondijk, dus in
Zeeuwsch-Vlaanderen Filippine, Westdorpe,
Sas van Gent, Hoek, Terneuzen (dit laatste tot
de 16e eeuw). Bouchaute besloeg de gemeente
Bouchaute en het gedeelte, dat later de Braak
man uitmaakte.
We moeten het Axel der middeleeuwen niet
zo klein denken. Als we de kaart van Van
Deventer bekijken - ze hangt in de Axelse
Boerenkamer - kunnen we nagaan, hoe de
grens van de bebouwde kom zich toen uitstrekte.
Gaan we van de tegenwoordige spoorweg
overgang langs de Stationstraat, Kerkdreef en
Oosterstraat tot de Oudewijk, dan bevond zich
achter de tegenwoordige Algemene Begraafplaats
nog een grote bebouwde wijk. De grens ging
verder langs de Grote Kreek en de Kanaalkade,
achterom de Walstraat naar de Gentsevaartstraat
en zo weer naar de tegenwoordige spoorweg
overgang, terwijl ook bebouwd was de Armen -
dijk tot de le Verkorting met de Nieuwe Brug,
waar zich de parochie Beoostenblide bevond
met de kerk gewijd aan St. Maarten. In het
jaarboekje van 1935 van de Oudheidkundige
Kring bevindt zich een kaartje, voorstellende
het oude Axel van omstreeks 1555 met daar
over een kaart van Axel van 1930, waardoor
elk punt van het oude Axel der middeleeuwen
aan te wijzen is in het Axel van heden.
Axel kon volgens de jaarrekeningen van de
15e eeuw verdeeld worden in vier delen, n.l.
Zuivelmarkt met Rechtestraat, Noordstraat,
Clijncke en Westende.
De Zuivelmarkt bevond zich waar nu de
Oudewijk is met de ruimte tot aan het Zuivel-
straatje. Op de Zuivelmarkt stond de Halle of
het Schepenhuis (wat we nu zouden noemen
het Stadhuis). De Noordstraat zal gelegen heb
ben, waar nu nog de Noordstraat gelegen is.
De plaats van de Clijncke, dus een hoog ge
deelte, is niet precies aan te geven. Met de
naam Westende zal bedoeld worden de wijk
achter de Algemene Begraafplaats.
Als we dit alles willen reconstrueren, moe
ten we niet vergeten, dat Axel tweemaal ver
woest is, n.l. in 1248 en in 1452, terwijl bij de
verovering door Prins Maurits in 1586 er ook
vele veranderingen in sommige gedeelten ge
komen zijn. Toch had Axel zoveel innerlijke
kracht, dat het ondanks de verwoestingen van
voor 1555 weer opbloeide tot de grootte van
het Axel van 1555.
Ten noorden van de Zuivelmarkt stond het
Hof van Halewein en de schuttershoven van de
drie schuttersgilden St. Joris, St. Sebastiaan
en St. Victor en meer naar het westen stond
het Hospitaal.
In de jaarrekeningen worden de namen van
straten en pleinen van die tijd genoemd, waar
van er vele niet meer bestaan Vellekoopstraat,
Burchtsctraat, Gravestraat, Kruisstraat, St. Joris-
straat, Monnikenverestraat, Vogelenzangstraat,
Burchtstraat, Gravestraat, Kruisstraat, St. Joris-
sardstraat en Doornestraat. De naam Oude
Hasardstraat komt nog op de Kadasterkaart
voor voor het straatje langs Visser-Koole vanaf
de Noordstraat tot de Gentsevaartstraat. Verder
worden nog genoemd een vismarkt, een hout
markt en een veemarkt, terwijl De Hondt op
blz. 120 nog spreekt over de Rechtestrate van
den Kerckhove tot voor Jans Heere over stand
boom.
Bovenstaand artikeltje dient ter illustratie van
de in de laatstgehouden raadsvergadering be
handelde naamgeving aan de nieuwe straten, die
geprojecteerd zijn in het saneringsplan van de
Oudewijk en omgeving.
De Jonge.
log met Sovjet-Rusland. De Polen trokken op
en veroverden Kijew, maar werden weldra terug
geslagen waarbij de rode legers tot vlak voor
Warschau doordrongen.
Maar, tot grote verrassing van het veront
ruste Europa, gelukte h§t Pilsudski de Russen
volkomen te verslaan en terug te drijven. Door
deze historische overwinning, werd Europa voor
25 jaar van het communistisch gevaar gered.
Opnieuw in slavernij.
Het is thans 41 jaar geleden dat; Polen na
123 jaren van slavernij, op 11 november 1918
zijn onafhankelijkheid herwon. Helaas, is dit
van korte duur geweest. Want in september '39
vielen Duitse en Russische legers het Poolse
land binnen en Polen ging opnieuw onder in
slavernij. En dit was dan de vierde verdeling
van Polen. Duitsland werd verslagen, maar wat
gebeurde er met Polen
Het werd afgescheiden van de vrije wereld
door het ijzeren gordijn en als slaaf overgeleverd
aan de communistische dictatuur.
Maar „Nog is Polen niet verloren" de
Polen zijn er van overtuigd, dat de dag zal
komen, dat hun land plotseling weer vrij zal
worden. Net als op die gedenkwaardige 11e
november 1918, waarvan de viering door het
communistische regiem verboden is.
Billy Strenk.
LOSSE GEDACHTEN
DE AFSLUITING VAN HET FEEST-
Deze week kunnen we nog even in onze her
innering terugroepen de zozeer geslaagde her
denkingsplechtigheden en feestelijkheden ter
gelegenheid van de herdenking en viering van
het derde lustrum der bevrijding.
U hebt n.l. elders in dit nummer een verslag
kunnen lezen van de door het herdenkings
comité belegde vergadering, waarin rekening en
verantwoording werd gedaan. Tevens werden ter
herinnering een kleurenfilm en kleurendia's van
de plechtigheden en feestelijkheden getoond.
Het was een goede gedachte van het comité
om voor deze bijeenkomst ook diegenen uit te
nodigen, die als collectrice of collectant aan het
welslagen van deze dagen hadden meegewerkt.
Want juist deze dames en heren hebben als het
ware de eerste steen gelegd voor het succes.
Uit ervaring weten we, dat het vaak niet een
voudig is collectanten te werven voor een of
ander goed doel. Daarom is het zeker aanbe
velenswaardig, hen, die daarvoor werk hebben
verzet, tenminste in de afrekening te betrekken.
Met verbazing eigenlijk hebhen wij kennis ge
nomen van de gepubliceerde cijfers. Natuurlijk
weten we en wie weet dat tegenwoordig
niet - dat alles duur is. Zeker is het duur
om goede gezelschappen te laten optreden. Maar
nu blijkt weer eens, wat de kosten zijn van een
dergelijk feest.
Er wordt zo gemakkelijk gezegd „Waarom
is dit niet gebeurd en waarom werd dat niet ge
organiseerd", maar uit de eindafrekening blijkt
nu toch weer eens zonneklaar, dat soms zelf de
stenen geld vragen. En dan nog te bedenken,
dat b.v. de motorrijders en de militairen i->
ook de orkesten - gratis zijn opgetreden 1
Maar denkt U nu zelf eens in de ene
groep kwam uit Amersfoort, de andere uit Nij
megen en de derde uit Apeldoorn. Vijf, zes uur
achtereen in een autobus zitten, van 's morgens
vroeg af. Als je dan aankomt, wil je toch wel
een warme hap 1 En na een concert lust je als
muzikant zeker wel een glaasje bier. Maar als
je dan 's avonds nog weer in de bus moet om
vijf of zes uur terug te rijden, dan wil je toch
zeker ook wel een belegd broodje om de maag
wat te vullen.
Dit alles komt natuurlijk voor rekening van
het comité. Het comité heeft - daar twijfelen
we niet aan - een en ander dan ook graag
verzorgd, maar we willen maar zeggen, dat
gratis komen, nog niet betekent, dat zo iets
dan ook geen cent kost.
Hierover hebben we eens nagedacht.
Toen kwamen we eerlijk tot de conclusie, als
we zo alle posten eens wat aandachtiger hadden
bekeken, dat het comité eigenlijk nog voordelig
geboerd had I
LSE COURANT
Uw verkoudheid van neus,
keel of borst weg met
