AXELSE COURANT
W M-J
ïïrj
SC -J
Max Planck, patriarch van
de moderne natuurkunde.
BIJ HUID:uits"9
J C VINK
Frankering bij abonnement, Axel
WOENSDAG 30 APRIL 1958
72e Jaargang No. 57
NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD VOOR ZEEUWSCH-VLAANDEREN
VERSCHIJNT ÏELi E WOENSDAG EN ZATERDAG
Drukker - UitgeefsterFIRMA J. C. VINK
Red. en Adm.: Axel, Markt 12, Til. 0 1155-646
HoofdredactieJ. C. VINK
FIRMA
Markt 12
AXEL
Ideaal voor ieder
die brieven schrijft!
GRONDLEGGER VAN DE QUANTENTHEORIE.
Honderd jaar geleden werd te Kiel Max Planck geboren, de man die als de grond
legger van de quantentheorie een plaats heefu gekregen in de rij van de allergroot
sten in het rijk van de natuurkunde. Zijn theorie is een hoeksteen geworden van het
moderne fysische onderzoek. Vele eminente fysici hebben na Planck hun bijdrage ge
leverd tot dat deel van de natuurkunde, dat als de moderne die van de 20e
eeuw kan worden aangeduid. De theoreticus Max Planck evenwel, kan met
coryfeeën als Lorent'z, Einstein en Bohr gerekend worden tot de patriarchen van
de natuurkunde van deze eeuw.
Voorjaar 1945. De wegen van midden-
Duitsland zijn vol vrouwen, kinderen en
ouden van dagen, die bepakt en beladen met
koffers, kisten, rugzakken en kussenslopen, j,
en duwend of trekkend aan karren en wa-M
gens op de vlucht zijn voor het naderendeJ
oorlogsgeweld. Op de weg van Maagden-W
burg naar Göttingen, temidden van deze ji
vluchtende menigte, een paar uitgemergelde,V:
stokoude mensen, een man en een vrouw.
De man is gevallen, hij ligt languit op de
berm van de weg, naast zijn koffer. De
vrouw heeft de hare neergezet en is naast
hem neergeknield. Hij is in elkaar gezakt
onder de last van zijn loodzware koffer. Te
lang voor een 88-jarige heeft hij hem voort
gesleept, kilometer na kilometer. Nu is hijP
op, hij kan niet meer. Maar het moest 1 De 1
inhoud van die koffers is kostbaar. Te kost
baar om achter te laten.
Twee jonge kerels zullen helpen. Ze ne
men de koffers op de schouder en houden
een vrachtwagen aan. Met koffers en al
verdwijnen ze er in en laten de oude men
sen beroofd achter. ,,Mijn hemel, Max, de
koffers 1" gilt de oude vrouw. „Nu zijn ze
yerloren, al je aantekeningen
Pas na uren ontfermen een paar Ameri
kanen in een jeep zich over het tweetal. Zo
komen zij in Göttingen.
„Uw naam," zegt de Amerikaanse officier.
„Voornaam
„Leeftijd
„Acht en tachtig jaar."
„Beroep
„Fysicus".
„Dus u zo zegt de officier.
Ja, hij is Max Planck, grondlegger van de
quantentheorie, Nobelprijswinnaar en ere
doctor van de universiteiten van Londen,
Cambridge en Athene. Erelid van de aca
demies van Berlijn, Wenen, Rome, Upsula,
Stockholm, Turijn, Londen, Edinburg, Am
sterdam, Boston en Washington, een van de
grootste natuurkundigen ter wereld.
Een heraut.
Deze tengere, uitgeputte oude man was
bij het begin van de twintigste eeuw de
heraut geweest van de moderne natuur
kunde die de klassieke fysica van de troon
had gestoten op het toppunt van haar glorie,
ongeacht de vele en grote triomfen, welke
deze had gevierd.
Met zijn theorie had deze grote fysicus
een geweldige omwenteling teweeggebracht
in het rijk der natuurkunde en ruim baan
gemaakt voor nieuwe inzichten die hun
stempel zouden drukken op de aanbrekende
eeuw. Zijn theorie was later gebleken de
sleutel te zijn, waarmee de poort geopend
kon worden die toegang gaf tot het rijk van
het atoom. Maar om dit laatste aan het licht
te brengen was nog een hele generatie van
natuurkundigen nodig geweest.
De heraut van de aanbrenkende eeuw
want het was op 14 december 1900 geweest,
dat de toen nog vrijwel onbekende, 42-jarige
natuurkundige voor de Deutsche Physika-
lische Gesellschaft te Berlijn zijn gedenk
waardige voordracht had gehouden over de
door hem ontwikkelde theorie.
Het was zo zien wij het nu een
historische gebeurtenis van de eerste orde.
Het was de voorbode van een naderende
revolutie in het rijk der natuurkunde.
Wat was de leuze van deze wetenschap
pelijke revolutie in het zo solied en onaan
tastbaar lijkende rijk van de klassieke na-'
tuurkunde
Het was de stoutmoedige conclusie, waar
toe Planck's voordracht leidde, eenvoudig
samengevat de navolgende bewering in
houdend.
Niet alleen de materie bestaat uit elemen
taire deeltjes atomen en de eletcrri-
cieit electronen maar ook de energie
is atomair,korrelachtig en dus discontinu
van structuur. Stralingsenergie kan door
een stralend voorwerp niet zo maar in wille
keurig kleine hoeveelheden worden uitge
zonden, maar alleen in bepaalde afgepaste
'„quanta" in „korrels" of „pakketjes", dus
!als het ware in hoeveelheden van een be-
paalde grootte.
Dat was de conclusie, die Planck gedwon-
1 gen was aan te nemen, toen hij trachtte een
[verklaring te geven van bepaalde, door hem
'sedert jaren bestudeerde natuurkundige ver
schijnselen op het gebied van de warmte
straling. De grootte van één zo n „pakketje
Jvan één zo'n stralingsquantum, Planck was
Jzelfs in staat deze grootte aan te geven. Zij
Iwas in elk geval van straling gelijk aan de
frequentie het aantal trillingen in de se
conde van de betrokken straling, ver-
imenigvuldigd met een door hem ontdekte
[vaste grootheid, die hij aanduidde met de
I letter h en die de naam van de constante
jvan Planck kreeg. Deze constante van
(Planck is een universele natuurconstante,
die, zoals later bleek, een belangrijke rol
speelt in de wereld der atomen.
Straling in porties.
Het uitzenden en opnemen van stralings
energie, zo had Planck ontdekt, mocht men
zich niet voorstellen als gebeurend in een
continue, vloeiende stroom, maar als het
ware, in telbare, afgepaste porties, elk van
|een zekere, vaststaande inhoud.
Wat had Planck tot dit revolutionaire
denkbeeld gebracht
I Verschillende verschijnselen op het ge-
Ibied van de warmteleer boden reeds jaren
[hardnekkig weerstand aan de pogingen er
leen geheel en al bevredigende verklaring
Ivoor te geven. Deze verschijnselen hadden
met name betrekking op zo iets schijnbaar
eenvoudigs als de uitstraling van warmte
'door een hete kachel door een warm
jzwart voorwerp dus. Hoe eenvoudig op het
(eerste gezicht ook, het was niet mogelijk er
een tot in alle finesses kloppende theoreti
sche beschrijving van te geven.
Het waren die verschijnselen, die Planck's
j belangstelling hadden gaande gemaakt en
hem jarenlang hadden bezig gehouden.
Bij straling wordt energie uitgezonden, en
lom deze energie draaide alles. Hoe gebeurde
jdat uitzenden Vloeide de energie weg in
Seen ononderbroken stroom, zoals water uit
leen kraan vloeit? Bij deze veronderstelling
bleek geen volledige verklaring van de fei-
Iten mogelijk. Eerst als men de uiterst
vreemd lijkende en dusi moeilijke stap
ff deed om aan te nemen, dat de energie te
(voorschijn kwam in korrels dus zoals b.v.
erwten uit een zak, waarvan men een punt
{heeft afgeknipt pas dan viel er succes te
I boeken en klopte alles 'als een bus. En daar
om deed Planck deze excentrieke, maar
[geniale stap.
Het huis der klassieke natuurkunde.
Energie in afgepaste porties, dat was een
[opvatting, die binnen korte tijd het huis van
de natuurkunde van die dagen op zijn fun-
idamenten zou doen trillen.
Het huis van de klassieke natuurkunde
[maakte in het laatste kwart van de vorige
■eeuw de indruk uiterst solide te zijn ge-
Ifundeerd. Wetenschappelijke reuzen, als
Newton en Huygens, hadden enkele eeuwen
[tevoren de eerste bijdragen tot de bouw ge
leverd. Het was een trots bouwwerk ge
worden en scheen opgericht om, zoalsi het
[daar stond, zonder enige fundamentele wij
ziging, de eeuwen te trotseren.
Maar onder die schone schijn gingen en
kele lelijke onvolkomenheden schuil. Tegen
Eet naderen van de nieuwe eeuw begon
nen zo hier en daar dingen aan het licht te
komen, welke men in dat degelijke huis-
eigenlijk niet goed wist onder te brengen,
waarvoor men tevergeefs naar een passende
Tien jaar is het nu 5
weer al haast geleden
dat H.M. Koningin Ju
liana de troon besteeg,
nadat Koningin Wilhel
mina afstand deed.
Tien jaren waarin
onze Koningin de zor
gen' van het regeren 'm-v'
zeker niet bespaard zijn
gebleven.
De positie van het
Oranjehuis in Neder- j
land bleef echter al die
tijd onwankelbaar, en
de gebeurtenissen van
de laatste tijd, zoals het
bezoek van H. K. H.
Prinses Beatrix aan de
West en het officieel
bezoek van Koningin
Elisabeth aan Neder
land hebben nog weer
overduidelijk bewezen
de liefde tot het Vor
stenhuis van de bevol
king in alle Rijksdelen
en het aanzien dat ons
Vorstenhuis ook in het
buitenland geniet.
Vandaag viert H. M.
Koningin Juliana haar
49e verjaardag. Moge
Zij nog vele jaren Haar
krachten geven tot heil
van ons land.
-
plaats zocht. En langzaam brak in de eerste
decennia van de 20e eeuw het vermoeden
zich baan, dat dit prachtige huis voor dat
gene, wat het herbergen moést, niet geheel
en al geschikt was.
Het was Planck, die als een der eersten
dit vermoeden voedsel gaf.
Max Planck was op 23 april van het jaar
1858 te Kiel geboren als zoon van een
hoogleraar in de rechtswetenschap. Een na
tuurkundige van roeping, deze Max Planck,
die later in dat vak de hoogste toppen zou
bereiken. Maar het was een sluimerende
roeping, want zijn verlangen ging aanvanke
lijk in het geheel niet uit naar de studie van
•de fysica, het zou klassieke 'filologie moeten
worden, of muziek, hij wist zelf niet aan
welke van de twee hij de voorkeur zou
schenken. Een gelukkig advies bracht hem
er toe natuurkunde te gaan studeren. Dat
gebeurde te München, en vooral te Berlijn,
waar hij zijn studies voortzette onder lei
ding van de eminentste geleerden van zijn
tijd.
In 1885 werd hij buitengewoon hoog
leraar in de natuurkunde te Kiel. „Niet om
dat ik iets bijzonders gepresteerd had," zo
zei hij zelf, „maar waarschijnlijk omdat de
ordinarius in dat vak een speciale vriend
was van mijn vader. In 1892 volgde zijn
benoeming aan het Berlijnse Instituut voor
Theoretische Natuurkunde, waar Kirchhoff
zijn voorganger was en in 1894 werd hij
lid van de Pruisische Academie.
Zijn carrière gaat in stijgende lijn. Na 1900
begint zijn roem te groeien. Langzaam, eerst
in 1918 krijgt hij de Nobelprijs voor natuur
kunde. De wetenschap huldigt hem. Ere
doctoraten worden hem verleend door de
universiteiten van verschillende landen. De
wetenschappelijke academies benoemen hem
tot erelid. Hij wordt erkend als een der
grootisten onder de beoefenaars der natuur
kunde.
Levenstragiek.
De eerste helft van zijn leven is voorbij.
lEn de zon van het geluk van het per*
soonlijk geluk is al aan het ondergaan.
De tweede helft van zijn leven zal vol zijn
van tragiek, als een klassiek Grieks treur
spel. In 1909 is zijn vrouw gestorven. In 1916
sneuvelt zijn oudste zoon bij Verdun. Een
jaar later sterft een van zijn twee dochters.
Anderhalf jaar later in de dagen, dat
hem werd medegedeeld dat hem de Nobel
prijs was verleend werd zijn tweede
■dochter zwaar ziek en overleed eveneens.
In 1933, brak er voor Planck, die toen
president wasva n het Kaiser Wilhelm Ge
sellschaft, weer een uiterst moeilijke periode
.aan en in 1937 moest de bijna 80-jarige af
treden als president van de Gesellschaft.
In 1944 wordt zijn huis te Berlijn door een
bom getroffen. Zijn kostbare bibliotheek
gaat verloren. In Januari 1945 wordt zijn
zoon Erwin, als medeplichtige aan de Putsch
van 20 juli 1944 terechtgesteld. Kort daarop
vlucht hij 'met zijn tweede vrouw weg uit
Berlijn, naar Göttingen. Onder zulke om
standigheden neemt de 88-jarige daar zijn
leerambt weer op. Maar in de strenge winter
longontsteking gedwongen zijn colleges te
van 1946-'47 wordt hij door een aanval van
staken. Zijn herstel is een hestel ten halve,
op 4 oktober 1947 neemt zijn leven een einde.
De voltooiing.
Planck bracht een revoluitonaire hypo
these, maar de aard van deze schuchtere,
verlegen mens was allerminst de aard van
een torenbestormer hij schrok zelf min of
meer van de conclusies, waartoe de feiten
hem dwongen.
Later zou men trouwens tot de overtui
ging komen, dat het ook geenszins nodig
was het oude huis der klassieke natuurkunde
tot de grond toe af te breken, maar dat men
het slechts met een, hogere étage behoefde té
verrijken, waardoor het uitzicht ruimer zoil
worden en het perspectief meer omvattend.
Enkele jaren slechts nadat Planck zijn
quantum-theorie gelanceerd had, kreeg deze
een zeer gewaardeerde ondersteuning en uit
breiding tevens.
In 190 5toch gaf Einstein een verklaring
voor een merkwaardig verschijnsel, bij het
z.g. foto-electrische effect, het verschijnsel,
dat licht kon worden omgezet in electrici-
teit. Dat verschijnsel was in strijd met het
geen uit de gangbare opvatting, dat licht zich
voortplantte als een golfbeweging, te voor
spellen viel. Maar Planck's quantum-theorie
welke Einstein op,dat verschijnsel toepaste,
gaf er een toereikende beschrijving van,
zonder evenwel de oude golftheorie geheel
en al buitenspel te plaatsen.
Voortbouwende op de speculaties van
Max Planck hebben geleerden als Schrö-
dinger, Heisenberg, Dirac e.a. de quanten
theorie verwerkt en gecompleteerd in een
ingewikkelde, samenvattende nieuwe theo
rie, de golf- of quantummechanica. Een
theorie, die gelding had op een terrein, waar
de voor de zichtbare verschijnselen opge
stelde klassieke mechanica geen toegang
had. Het is een terrein van de wereld van
het onzichtbare en uiterst kleine, de wereld
van het atoom.
ABONNEMENTSPRIJS: Losse nummers 6 cent
Kwartaal-abmnement
&xel binnen de kom 1,55 Andere plaatsen f 1,75
Buitenland f 2,00
ADVEKTENTIEPKIJS i 8 c«n« per m.m.
Bi] contracten belangrijke reductie.
Inp vonden Mededelingen 20 cent per m.m.
Kleine idyertentiën (maximum 6 regels) 1-5 regels
70 cent iedere regel meer 12 cent extra.
„Planck".
„Max."
en
verwonding
