AXELSE COURANT
FRIESLAND
TWSöiT
m
li
II
II
II
II
ll
Üi
m
II
II
Elke land
een brillant
l
II
II
II
J. C. VINK
ii
11
li
p
Frankering bij abonnement, Axel
WOENSDAG 9 OKTOBER 1957
72e Jaargang No. 3
NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD VOOR ZEEUWSCH-VLAANDEREN
VERSCHIJNT IED/ E WOENSDAG EN ZATERDAG
Drukker-Uitgeefster: FIRMA J. C.VINK
Red. en Adm.: Axel, Markt 12, Til. 0 1155-646
HoofdredactieJ. C. VINK
Ideaal voor ieder
die brieven schrijft!
FIRMA
Markt 12
AXEL.
BEZOEK AAN EEN ANDERE PROVINCIE
Gaat in Friesland alles op zijn elf-en-der-
tigst Nee, misschien was dat in sommige
opzichten heel vroeger zo, toen, alvorens er
een besluit kon worden genoemen in die de
mocratisch vrije provinoie, de elf steden en
dertig grietenijen moesten worden geraad
pleegd. Wij tékenen hierbij terloops aan dat
dit niet d eofficiële verklaring as van deze
zegswijze. Volgens het Groot Nederlands
Woordenboek is de uitdrukking afkomstig
Uit weverskningen. Mag dus de herkomst niet
gezocht worden in de oude Friese gewoon
ten ,de toepassing in de boven gebruikte zin
is aardig gevonden.
Nu is Filiesland al lang een provincie waar
men heus wel van wanten weet en waar vol
doende tempo wordt aangehouden. Ogen
schijnlijk verandert er weinig. Nog altijd is
de provincie overwegend agrarisch. Dit blijkt
0.a. uit de volgende feiten qua landopper
vlakte (is Friesland de vierde provnicie van
ons land, maar volgens het aantal inwoners
komt het pas op de achtste plaats. De dicht
heid van de bevolking is de helft van die van
het gehele land. Er heeft zich helemaal geen
verstedelijking voorgedaan, daarom is de al
oude economisch-geograS sche indeling, die
berust o pverschillen in bodemgesteldheid,
en daardoor in vormen van grondgebruik
nog altijd van kracht
1. de Kleibouwstreek, ten noorden van de
lijn HarlingenLeeuwardenDokkum
2. het Weidegebied (klóiweide- en veen-
weidestreek) in de virhoek Harlingen
LeeuwardenWolvegaStaveren
3. oostelijk Friesland (ook bekend onder
de naam Wouden), ten oosten van de
lijn DokkumLeeuwardenWolvega.
4. de Eilanden.
Friesland is een veeteeltprovincie bij uit
stek, zelfs in het kleibouwgebied is de op
pervlakte grasland groter dan de oppervlakte
bouwland.
Het voornaamste produkt van de akker
bouw is de pootaardappel. Dit ts een zeer
arbeidsintensief gewas, dat zich goed leent
voor het hier overwegende kleine bedrijf.
In verband met de aardappelmoeheid neemt
de teelt wel iets af.
De wéidestreek is het veeteeltgebied bij
uitnemendheid. Daar wordt het hoogwaar
dige stamboekvee gefokt, dat in alle wereld
delen beroemd is en waarvoor in Leeuwarden
een standbeeld is opgericht. Hier manifes
teert zlich, dat de boeren in de greidhoek ,bij
de tijd' zijn. Doelmatige fokkerij, rationele
bedrijfsvoering en ekonomisch inzicht, heb
ben het Friese vee zijn faam bezorgd. Enkele
getallen kunnen de Friese prestaties illus
treren. Met 15 van het aantal Neder
landse kodien wordt 19 van de Neder
landse melk geproduceerd. Het vetgehalte
van Friese melk is gemiddeld 3,94 tegen
3,64 in Nederland. Na de oorlog werd
een verrassend snel herstel van de melk-
produktiviteit bewerkstelligd. Dit moet voor
een belangrijk gedeelte worden toegeschre
ven aan de toepassing van ntieuwe werk-
metoden (rantsoenbeweiding, melkmachine).
In oostelijk Friesland vinden we ook over
wegend weiden. Wat er aan akkerbouw is,
staat hoofdzakelijk in dienst van de veeteeld
De zeer talrijke kleine boeren op de zand
gronden - een derde van het aantal land
bouwers in dit gebied - leggen zich naast de
rundveehouderij, vooral toe op varkens- en
pluimveehouderij. In deze minder welvaren
de streek, i s zich echter een grote verande
ring aan het voltrekken, waar we nog op
terug komen.
Tenslotte de eilanden. Daar moet men het
hoofdzakelijk hebben van het vreemdeltngen-
verkeer. En gelukkig mogen de eilanden
zich in een toenemend bezoek verheugen.
Zo hebben we in korte trekken een karak
teristiek van de verschillende streken van
Friesland gegeven. Maar daarbij zijn we
aan vrijwel alle problemen voorbij gegaan.
Problemen zijn er inderdaad op te lossen,
zoals overal. We zagen het al. Friesland is
overwegend agrarisch, dat wil dus zeggen,
dat de hoofdsbestaansbron in principe weinig
expansief is. Een gevolg hiervan is dan ook,
dat een groot gedeelte van de Friese bevol
kingsaanwas altijd heeft getracht elders een
goed bestaan te vinden. De Fries is een be
weeglijk mens. 60 van de aanwas placht
naar andere gebieden te emigreren, zowel
I n het binnenland als naar het buitenland.
Niet altijd ging dit even vlot, in de krisis-
jaren na 1930, waren de mogelijkheden ge
ring. Er ontstond werkeloosheid, vooral in
die gebeden waar de natuur minder goed
meewerkte om de mens een redelijk bestaan
te verschaffen. In de oosthoek van Fries
land, daar liggen de venen, die evenals die
in Drente tot het randgebied van het Drents
plateau behoren. In het Friese veengebied
heersten dezelfde armoedige toestanden als
in de buurt van Emmen. Krotwoningen waar
in door veelvuldige werkeloze mensen bittere
armoede werd geleden. Al vóór de tweede
wereldoorlog werd ingezien, dat industrrie
uitkomst moest brengen.
Natuurlijk was er allang industrie in Fries
land. Het is een waarheid als een koe, dat
in dit koeienland de zuivelindustrie moest
opbloeien. Overal vindt men zuivelfabrieken
Enkele zeer grotebedrijven zijn ontstaan,
waarvan vermeld dienen te worden de coöp.
condensfabriek .Friesland' te Leeuwarden,
waarbij ruim 70 fabrieken zijn aangesloten
en de Friese Coöperatieve Zuivel Export
Vereniging (Frico), de verkooporganisatie
voor zuivelprodukten, waarin ruim 50 fa
brieken samenwerken en waarvan de hoofd
zetel eveneens in Leeuwarden is gevestigd.
Exporteren vormt een belangrijk deel van
deze en andere ondernemingen.
Andere industrieën waren eveneens ont
staan, naar aanleiding van de agrarische
werkzaamheden. B.v. metaalindustrie, die
zich toelegt op het vervaardigen van land
bouwmachines, melkbussen, e.d. Houtindus
trie, die botervaten en andere embalage pro
duceert. Maar dit alles was niet voldoende
om alle Friezen werk te garanderen. Zoals
reeds werd opgemerkt, ontstond vooral na
de dertiger jaren werkeloosheid, ook omdat
de emigratie ntiet voldoende uitkomst bood,
Bovendien zijn diegenen, die het meest van
de slechte ekonomische toestand te lijden
hadden, de bewoners van de veengebieden,
die het meest aan hun geboortegrond gehecht
en dus het minst gendigd elders het geluk
te beproeven.
Na de tweede wereldoorlog werd de in
dustrievestiging met kracht aangepakt. In de
jaren na 1945 werd in Friesland voor meer
dan 6000 personen werkgelegenheid in de
•industrie geschapen, waarvan 3500 als ge
volg van uitbreiding van de bestaande be
drijven. In Leeuwarden en Sneek vond enige
concentratie van de industrie plaats. Maar
het meest spectaculaire feit in de industria
lisatie van Friesland is de ontsluiting van
het oostelijk gedeelte. Dit behoort tot de offi
ciële ontwikkelingsgebieden. Hier heeft zich
een novum voorgedaan in januari 1950
werd het Industrieschap Oostelijk Friesland
gesticht, als eerste in Nederland. Het is dui
delijk hoe belangrijk het Es dat een nieuw
te ontwikkelen gebied publiekrechtelijke sa
menwerking tot stand brengt. Het Industrie
schap omvat de acht gemeenten aan de oost
kant van Friesland het onderhoudt veel
vuldig contact met het bedrijfsleven en met
de bevolking in. dit gebied, om het klimaat
voor industrievestiging zo gunstüg mogelijk
te maken. Aan de vestigingsmogelijkheden
wordt een zeer ruime bekendheid gegeven.
Voorts onderzoekt men de factoren, welke
de industrialisatie kunnen bevorderen, zoals
een goede vakopleiding voor industrie-arbei
ders en goede verkeersgelegenheid.
Ook aan de sociale gevolgen van de plaats
grijpende verandering wordt aandacht be
steed een contactorgaan werd cn het leven
geroepen. Verschillende verkeerstechnische
maatregelen zijn opgenomen in het Ontwik
kelingsplan Oostelijk Friesland. Het resul
taat van dit alles is, dat de industriële ont
wikkeling van oostelijk Friesland de voor
uitgang van andere ontwikkelingsgebieden
heeft overtroffen. Men spreekt er al van dat
Drachten de twaalfde stad van Friesland zal
worden. Want daar heeft zich de n'ieuwe
industrie hoofdzakelijk gevestigd. Philips
heeft er een fabriek laten verrijzen met im
posante hallen, laboratoria en kantoren. Men
fabriceert er droogscheerapparaten en circa
1500 mensen vinden er werk. Voorts kwa
men er een kantoormachinefabriek en een
duimstokkenfabriek, die beide voor export
werken. Het is jammer dat de woningnood
tin Drachten een remmende factor is voor
de industriële ontplooiing.
In sommige opzichten is er nog veel te
verbeteren in de Wouden, vooral in cultuur
technisch opzicht. De verveningen zijn in
dertijd vrij ordeloos gebeurdde daarop
volgende ontginningen zijn onjuist uitge
voerd. Ook de oude zandgronden zijn cul
tuurtechnisch niet gezond te noemen. De ter
reinen hebben te veel harde lagen door de
slechte waterhuishouding en zijn onegaal.
Verbeteringen, die de medewerking van alle
eigenaren behoeven, kunnen dikwijls niet
aangepakt worden, tengevolge van behoud
zucht van de boeren. Er lis nu een kentering.
In Noordwolde, gelegen in de gemeente
Weststellingwerf die niet tot het pro
bleemgebied behoort is een groots ex
periment begonnen Noordwolde was een-
zeer armoedig rietvlechtersdorp. Het riet-
vlechten is er een zestigtal jaren geleden in
gevoerd door een vooruitstrevend predikant
die inzag dat iets voor de structureel werk
loze bevolking moest worden gedaan. Maar
nu heeft Noordwolde een interessante pri
meur een veelomvattend saneringsplan.
Voor het eerst in Nederland wordt door
middel va nkrotopruiming en nieuwbouw,
samenvoeging van kavels, cultuurtechnische
en maatschappelijke verbetering een achter
gebleven gebied gesaneerd. Het is een pro
ces, dat veel ingrijpender en gecompliceer
der is dan een gewone ruilverkaveling, want
er bestaan geen regels en geen wetten voor.
Men moet trachten samen met de bevolking
de problemen op te lossen.
We zijn, door ons uitstapje naar Noord
wolde (omdat we toch in de oosthoek wa
ren) afgedwaald van de bespreking van de
industrie in Friesland. Er is echter nog te
berichten over de verrassend snelle ont
wikkeling van de scheepsbouw, waarbij de
bouw van kustvaarders in het middelpunt
van de aandacht staat. Het gonst van be
drijvigheid op nieuwe en oude werven, voor
al de stichting van nieuwe werven trekt sterk
d eaandacht. De scheepsbouw Is de Friezen
overigens geenszins vreemd. Stavoren, 'Har
lingen, Hindelopen, Lemmer, Dokkum waren
eertijds deelgenoten van het invloedrijke
Hanzeverbond, zij maakten tezamen Fires-
land tot een van de machtigste zeevarende
provincies. Echter bracht het tanen van de
vaart op de oude routes aan de scheepsbouw
een dodelijke slag toe. Na de tweede wereld
oorlog beschikte Friesland nog over twee
scheepswerven voor de zeescheepvaart. De
talrijke andere werven hielden en houden
zich uitsluitend bezig met bouw van binnen
vaartschepen en vooral zeilboten. Sindsdien
zijn er dhe nieuwe werven bijgekomen, waar
coasters worden gebouwd Bergum, Lem
mer en Rohel onder Augustinusga. Plannen
voor verdere uitbreiding van dit soort wer
ven zijn in een gevorderd stadium.
De reeds genoemde metaalindustrie heeft
dich uitgebreid buitten de agrarische sfeer,
er zijn fabrieken van kinderwagens, rijwie
len, schaatsen, constructiewerken en ook van
kinderspeelgoed.
De houtindustrie vervaardigt meubels, deu
ren, montagebouwelementen, enz. Na de
tweede wereldoorlog ontstond in Filiesland
confectie—industrie. Ondanks dit alles is het
echter nog steeds een dringende noodzaak,
dat meer industrie de weg naar het noorden
vlindt, om de relatief hoge werkloosheid te
verminderen.
Voor de vestiging van nieuwe industrieën
is het belangrijk dat de verbindingen goed
zijn ,maar dit geldt evenzeer voor de ont
sluiting van de achtergebleven landbouw
streken, waar het nog voorkomt dat er al
leen modderwegen doorheenlopen en men
zich beter per schuit kan verplaatsen. Er is
al veel gedaan aan de grote verbindings
wegen, zowel te land als te water.
Laten we met de waterwegen, die voor
Friesland de oudste verbindingen zijn ge
weest, beginnen. We kunnen melden, dat
na de oorlog twee belangrijke kanalen ver
beterd zijn het Prinses Margrietkanaal
van Lemmer via Stroobos naar Groningen
en het van Harinxmakanaal dat bij Fone-
jacht aftakt van het Prinses Margrietkanaal
en naar Harlingen loopt, zijn geschikt ge
maakt voor z.g. Rijn-Hernekanaalschepen
tot 1350 ton, dit w'il zeggen vijf maal zo
grote schepen als vóór de oorlog Deze ka
nalen zijn nu uitstekend, zij hebben het Rijn-
verkeer van Duitsland naar de Noordzee
havens gelokt. Doordat het Dortmund-Eems-
kanaal veel sluizen heeft, geven de Rijn
vaartkapiteins meer en meer de voorkeur
aan de route via IJselmeer, Lemmer en Fries
land, zodat er nu per jaar al tweeduizend
Duitse schepen door de Friese kanalen
varen.
Ook de Scandinavische kustvaarders ver
schijnen in de Frliese wateren. Industrie
kernen als Bergum en Schuilenburg liggen
nu ook aan grootscheeps vaarwater. Toch
zijn er al lieden met een vooruitziende blik,
die weten dat het Van Harinxmakanaal over
eniige jaren te ondiep zal zijn voor moderne
coasters. Dit zou de industriële ontwikke
ling van Leeuwarden ernstig kunnen scha
den. Aan het kanaal is bij Leeuwarden reeds
veel industrie gevesfligd, maar er ligt nog
bouwrijp industrieterrein te wachten op ge
gadigden, Nieuwe verbeteringen aan de ka
nalen zouden overwogen moeten worden.
Er is een plan om naar twee belangrijke
plaatsen Ün het ontwikkelingsgebied. Drach
ten en Heerenveen, aftakkingen voor 600-
tonsschepen te maken. Heel het leven in die
plaatsen is reeds op die toekomst ingesteld.
Nu we het toch over de Friese wateren heb
ben, nauwelijks hoeft er aan herinnerd te
worden dat deze onvolprezen mogelijkheden
bieden voor de watersport.
Aan het wegennet ris veel verbeterd, maar
er is nog allerlei te wensen, o.a. een betere
verbinding tussen Leeuwarden en Gronin
gen en van Leeuwarden naar het zuiden.
Ondanks de soms minder goede wegen heeft
zich over geheel Friesland een dÜcht auto-
busnet gespannen. Nergens in Nederland
vindt men ook zoveel bodediensten bij elkaar.
De spoorwegen rijden ook in Friesland sinds
kort met modern materiaal.
Zo lis er van het eertijds beruchte isole
ment, dat het eerst werd aangeast door de
Afsluitdijk, niet veel meer overgebleven.
Harlingen is de belangrijkse haven van
Friesland. Er vertrekken lijndiensten naar
Engeland de koelschepen vervoeren vooral
zuivelpoducten en de gewone scheepvaart
pootaardappelen en strocarton. Grote hoe
veelheden pootaardappelen gaan in wilde
vaart naar Portugal en andere landen rond
de Middellandse Zee. Via Harlingen komt
hout uit Scandinavië en Engelse steenkool
binnen. Toch kan men in Harlingen niet van
groei en bloei spreken, het ontbreekt er aan
(industrie.
Ten slotte vragen de Lauwerszeewerken
de aandacht. Deze werken, die grotendeels
nog maar op papier staan, zijn niet alleen
de noordelijke provincies van belang, maar
indirect, voor geheel ons land. Dit project
zal met al de voorkomende technische as
pecten het prototype vormen voor de Delta
werken.
Er zijn vele projecten gemaakt om de
Lauwerszee iin te polderen. Behalve land-
aanwinst van circa 7000 ha. is er een andere
reden, die daartoe aanspoort. Het is steeds
duidelijker geworden, dat voor een afdoende
verbetering van de waterhuishouding van
de dnie noordelijke provincies, die dringend
nodig is, afsluiting en inpolderng van de
Lauwrszee de enige oplossing is. Weliswaar
Üs de bouw van een tweetal stoomgemalen
bij Zoutkamp en bij Tacozijl in het zui
den van Friesland voor de waterbeheer
sing van groot nut gebleken, maar het was
niet Voldoende, vooral niet voor het midden
deel van Friesland, waar grote gedeelten
van het jaar óf te veel óof te weinfig water is.
Maar nu is het dan toch zover dat de plan
nen voor de Lauwerszeewerken vaste vorm
gaan aannemen. In Friesland zullen dan
103.000 'ha., in Groningen 80.000 en in
Drente 30.000 ha .van de verbeterde af
watering profiteren.
De afsluitiing van de Waddenzee zal in
de toekomst ook wel aan de beurt komen.
De regering heeft in de toelichting op het
ontwerp Deltawet destijds reeds medege
deeld dat zij de inpoldering van de Wadden
als een reëel vraagstuk beschouw, dat even
wel nog langdurige studie verelist. Intussen
zijn wel andere maatregelen nodig in deze
contreien. De toenemende afslag van de
kust van de Waddeneilanden! wekt be
zorgdheid. Binnen niet al te lange tijd zal
met met werken ter beschermling van som
mige eilanden worden begonnen.
Laten we hopen, dat in ons hele vader
land de Lauwerszeewerken met interesse
zullen worden gevolgd met het oog op het
grote belang voor de komende krachtproef
de Deltawerken. Hierop hopen we nog eens
nader terug te komen.
M Boetje.
ABONNEMENTSPRIJS: Losse nummers 6 cent
Kwartaal-abonnement i
Axel binnen de kom f 1,55 Andere plaatsen f 1,75
Buitenland f 2,00
ADVERTENTIEPRIJS: 8 cent per m.m.
Bij contracten belangrijke reductie,
fop «onden Mededelingen 20 cent per m.m.
Klein*, idvertentièn (maximum 6 regels) 1-5 regels
70 cent Iedere regel meer 12 cent extra.
