AXELSE COURANT
'"C -j|
Palingoproer in Amsterdam
Bouw van nieuwe VAR A-studio
nippers
iiüppp"" iBBMTooi
Zeventig Jaar geleden:
j. C.VINK
Frankering bij abonnement, Axel
WOENSDAG 25 JULI 1956
70e Jaargang No. 83
NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD VOOR ZEEUWSCH-VLAANDEREN
VERSCHIJNT IEDERE WOENSDAG EN ZATERDAG
Drukker-Uitgeefster: FIRMA J. C. VINK
Red. en Adm.: Axel, Markt 12, Til. 0 1155-646
Hoofdredactie: J. C. VINK
FIRMA
Markt 12
AXEL.
EEN PALING AAN EEN TOUW BRACHT AMSTERDAM IN ROUW.
„Sinds de ongelukkige dagen van het Palingoproer is de Lindengracht meer berucht
dan bekend. Stellig en zeker geloven vele Amsterdammers het nog heden onveilig zich
er te wagen. Nu, onveilig is het voor een mooie jas of een hoge hoed in de Jordaan
altijd wel wat. De straatjeugd heeft het er tenminste op de kledingstukken lelijk
voorzien. Een modderklad of tabakspruim draagt ge licht mee. Maar dat is ook alles.'
Aldus de auteur van „Amsterdam in stuk
ken en brokken' anno 1891, vijf jaren na het
Palingoproer. Heden liggen deze „ongeluk
kige dagen" 70 jaar achter ons en al wordt
het aantal ooggetuigen ieder jaar kleiner,
toch is er nog wel een bejaard Amsterdam
mer, die zich uit zijn jongensjaren weet te
herinneren, hoe op 25 Juli 1886 heel Amster
dam in opschudding geraakte en hoe heet het
er in het hartje van de Jordaan toeging
Het volkspark was in 1886 een buiten
plaatsje buiten de Raampoort ter plaatse van
de tegenwoordige Hugo de Grootstraten.
Het was een koffiehuis en een biljartzaal
rijk en werd vaak als vergadergelegcnheid
qebruikt. Dekalende r wees Zondag 4 Juli
van genoemd jaar, toen in het Volkspark
een bijeenkomst werd gehouden, waar de
voorvechter van het opkomende socialisme
Domela Nieuwenhuis zou spreken. Hoen de
commissaris van politie Stork op het terrein
een kijkje kwam nemen, schoot een der be
zoekers vanachter een boom een kogel op
hem af, die zijn doel op enkele centimeters
miste. Enkele agenten schoten toe en grepen
de dader, zekere Geel, vast. Naar oud ge
bruik koos het Amsterdamse publiek partij
voor de arrestant, zodat de politie ten slotte
werd genoodzaakt het vergaderterrein te
ontruimen. Er vielen enkele gewonden en er
werden enige arrestaties verricht.
In Chrisje's armen.
Wie meende, dat de kous hiermee af was,
kwam bedrogen uit. Drie weken later, Zon-
daq de 25e, werd weer een vergadering in
het Volkspark belegd. Na afloop belandde
een qroot aantal deelnemers op de toen nog
niet gedempte Lindengracht, waar het even
wrede als populaire „palingtrekken werd
beoefend. Het feest was in volle gang, on
danks het nadrukkelijk aangezegde politic-
verbod. Dwars over de gracht was een touw
gespannen. In het m,idden hing ec n i
palinq, glibberig en kronkelend. Onder het
touw door voeren kleine bootjes, waarvan
een der opvarenden moest proberen de pa
linq van het touw te trekken. Enkelen had
den hun pogingen al met een onvrijwillig bad
in het groezelige grachtwater moeten be
kopen, hetgeen de vreugde der toeschouwers
niet weinig verhoogde.
Op dat moment verscheen een inspecteur
van politie ten tonele, die een agent beve
qaf het touw door te snijden. Het spel was
uit, maar op hetzelfde moment was de boot
an" De animositeit jegens de politie brak
zich baan. De agent werd aangevallen, mis
handeld en in een kelder gedreven waaruit
zijn collega's hem met moeite bevrijdden De
eerste straatstenen vlogen door de lucht. Een
andere agent vluchtte een bakkerij binnen
toen de bakker de dienaar der wet niet wilde
uitleveren, zat hij in een oogwenk danig op
de tocht, omdat al zijn ramen aan splinters
vloqen. Een inspecteurw erd geslagen en
gewond en hing al halverwege o\er een
brugleuning, toen een buurtbewoonster,
Chrisje van der Woude, haar armen om zijn
'hals sloeg en om genade smeekte. Voor deze
merkwaardige redding werd zij later ereer
met de bronzen medaille plus loffelijk getuig
schrift. De weinige politiemannen retireer
den naar het bureau Noordermarkt. Hon
derd snel gerequireerde collega s voerden
een serie charges met sabel en stok uit. aij
werden geholpen door een flinke regenbui
de ervaring heeft geleerd, dat het voor rel
letjes mooi weer moet zijn
Om 9 uur was de rust weergekeerd, al
thans uiterlijk. De agenten gingen voor een
deel naar huis, 25 arrestanten naar de ce
4 burgers en 18 agenten gewond naar het
Binnengasthuis.
De slag ontbrandt
De politie had reeds in de gaten, dat zij
niet alleen met Jordaners te doen had, maar
dat andere elementen hier de leidende figu
ren waren. De volgende dag, Maandagmor
gen, werd de strijd hervat, maar nu op gro
ter schaal. De gemeente Amsterdam ver
speelde er een goed deel van haar plaveisel
bij, want allerwegen braken de ontevredenen
de keien en klinkers op. In manden werden
deze „doorslaande argumenten" de huizen
binnengesleept. Maar de bestrating alleen
leverde niet genoeg projectielen kooplieden
in oud roest, die met hun waar op de Noor
dermarkt stonden, zagen hun hele voorraad
weggekocht ofweggestolen.
Het nabije politiebureau werd belegerd,
geen politieman kon in of uit, welgemikte
steenworpen lieten geen ruit intact. Op de
Zaterdagse brug, een van de driie bruggen
over de Lindengracht woeien een zwarte en
een rode vlag. Twee zoons van de vurige
Oranjeklant Ko Mens, in de Jordaan beter
bekend als ,de burgemeester van de Willem -
straat" of als „de Bokkebek", gooiden de
vlaggen in de gracht. Drie weken later be
noemde Koning Willem III hen beiden tot
broeder in de orde van de Nederlandse
Leeuw.
Inmiddels htd het stadsbestuur de hulp van
het leger ingeroepen. Een peleton infanterie,
dat in de Lindendwarsstraat een barricade
wilde opruimen, moest afdeinzen voor een
hagel van straatstenen. Een afdeling hu
zaren verging het in de Anjelierstraat niet
beter. Maar nu rukten meer troepen aan.
Luitenant-kolonel Simon hield een korte
krijgsraad met hoofdcommissaris Steenkamp
(Amsterdam had toen nog twee hoofdcom
missarissen van politie), (waarop de hele
buurt werd afgezet.
LaadtVuur
De troepen drongen daarop het centrum
van het verzet binnen. Van alle kanten vie
len de stukken steen en ijzer op hen neer.
Na het eerste bevel tot vuren werd volgens
afspraak een salvo in de lucht gelost, maar
niemand reageerde en de stenen bleven val
len. Op dat moment was het ten volle dui
delijk, dat er „knokken geblazen" was in
de Jordaan.
Het volgende salvo ging in de menigte.
De eerste doden en gewonden vielen neer.
De soldaten trokken langzaam verder. Zo,
dra zij met stenen werden bekogeld, knal
den de gasthuiskarretjes af en aan. Pas om
een zware keisteen op een passerende hu
zaar te gooien, maar deze wïis een seconde
sneller dan zijn tegenstander. Zijn karabijn
knalde en met verbrijzelde schedel stortte
de man dood uit het raam.
Des miiiddags luwde de strijd, om echter
tegen de avond weer op te laaien. Opnieuw
vielen er doden en gewonden, opnieuw re
den de gasthuiskarretje af en aan. Pas om
elf uur 's avonds was het gevecht ten einde.
Droeve balans.
De droeve balans vermeldde 25 doden,
40 zwaar- en 100 lichtgewonden. Wegens
verzetpleging en gewelddadigheid vonden
100 arrestaties plaats.
In de Noorderkerk en in het Koninklijk
Paleis hield men, bedacht op de kans van
hernieuwde gevechten, nog enige tijd troe
pen beschikbaar. Op de begrafenisdag van
de slachtoffers waren bijzondere veiligheids
maatregelen getroffen. Voetvolk en mari
niers, gesteund door artillerie en cavallerie,
waren op 19 punten der stad opgesteld, ter
wijl lin een ring om Amsterdam nog 3000
man versterking gereed werd gehouden.
Maar zij hoefden niet in actie te komen, de
dag verliep rustig.
Zo eindigde een droeve episode uit Am
sterdams historie. Enigd oei hadden de op
roerlingen niet. Een politieke rel was het
evenmin. Het was „slechts" een plotselinge
en felle uitbarsting van de volkswoede.
Binnenkort zal men een begin maken met
de bouw van een nieuw omroepcomplex voor
de VARA, volgens plannen van de architec
ten Merkelbach en Elling.
In 1931 werd de tegenwoordige studio in
gebruik genomen de VARA was de eerste
omroepvereniging, die een specaal voor om
bouw liet verrijzen. Dat betekende echter,
roepdoeleinden ontworpen en uitgevoerd ge-
dat zij ook het eerst behoefte gevoelde aan
vernieuwing en vergroting van haar omroep-
gebouwen, maar door de oorlog en de daar
op gevolgde bouwstop konden de plannen
daartoe niet worden uitgevoerd.
Aanvankelijk had de VARA na 1945 haar
hoop gevestigd op de mogelijkheid in het
na-oorlogse Nederland te komen tot geza
menlijke studiobouw, maar de andere om
roepverenigingen wezen deze af- Daarna
werden nieuwe plannen tot uitbreiding van
het VARA-complex ontworpen. Deze uit-
breidings luit logisch aan bij het bestaande
gebouw, dat reeds een goede muziekstudio
en een moderne hoorspelstudio bevat, waar
van ook de andere omroepverenigingen ge
bruik maken. In de uitbreiding zijn opge
nomen zes nieuwe studio's van verschillende
grootte, alle uiteraard voorzien van de no
dige technische ruimten. Bij deze studio s is
één grote zaal, die op het podium plaats zal
bieden aan een symfonie-orket met koor en
solisten, dat wil zeggen aan circa 200 mede
werkers en die verder 300 tot 350 toeschou
wers zal kunnen bevatten.
Enige cijfers kunnen de omvang van de
uitbreidng illustreren De inhoud van het
bestaande omroiepgebouw is 5700 m3 het
toekomstige gebouw het tegenwoordige
plus de nieuwbouw zal een inhoud heb
ben van 54.280 m3, dat is dus bijna tien maal
zoveel. De lengte van de tegenwoordige
gevel bedraagt bijna 27 meter de totale
lengte van de toekomstige gevel zal onge.
veer 95 meter zijn. De hoogte van de
niieuwe studio zal 12,50 meter zijn.
De VARA beschikt over voldoende ter
rein om daarop een dergelijk studiocomplex
te laten verrijzen. Dit terrein, dat op het
hoogste punt van Hilversum ligt, heeft een
oppervlakte van 18.300 m2.
Het heeft geruime tijd geduurd, voordat
de VARA toestemming kreeg om met de
bouw een begin te maken. Thans echter
heeft zij de vergunning verkregen voor de
bouw van de technische vleugel, die een be
langrijk deel uitmaakt v-an de totale uitbrei
ding. Deze technische vleugel wordt door
een nieuwe ingang met hal aan het be
staande gedeelte verbonden. Bouw en in
richting van deze technische vleugel zullen
wellicht anderhalf jaar in beslag nemen en
de VARA vertrouwt, dat het mogelijk zal
zijn in aansluiting daarop verder te gaan
met deuit voering van de rest van het ont,
werp.
Men is thans bezig met het z.g. bouwrijp
maken van de grond waarop de technische
vleugel zal verrijzen.
Eten hotel in de Parijse voorstad St.
Demis is tegelijk met een aangrenzend huis
Zondagmorgen vroeg ingestort, waarbij 50
mensen onder het puin werden bedolven.
Het gebouw zakte om kwart over zes in
elkaar. In de puinhopen van het hotel be
vonden zich 43 personen, het aangrenzend
huis had zeven bewoners. Het hotel van
drie verdiepingen begon plotseling te ver
zakken, naar men aanneemt door bouw-
fouten van het er naast gelegen pand. Er
waren geen dodelijke slachtoffers. Twee
personen werden zwaar gewond en twee
licht gewond.
India is Zaterdagavond geteisterd door
een aardbeving, waarbij 87 mensen zijn om
gekomen en 250 gewond. Langs de west
kust zijn duizend huizen ingestort. Door
overstromingen en wervelstormen vonden
25 mensen de dood. In Afghanistan kwa
men de ernstigste overstromingen voor sinds
mensenheugenis. Grotes tuwdammen wer
den ernstig beschadigd, bruggen, huizen,
spoorlijnen en irrigatie-pompstations door
derazen de stroom meegesleurd.
In ons land trok Zaterdag een wind
hoos door de Krimpenerwaard en slingerde
alles, wat hij op zijn weg ontmoette in de
lucht. Sloten werden leeggezogen en ruiters
met hooi vlogen de lucht in. Bij een boer-
DRIJVENDE WRAKKEN.
Drijvende wrakken zijn op de zeeën geen
zeldzame verschijningen. Het meest komen
zij voor langs de Atlantische kust van de
Verenigde Staten van Noord-Amierika, waar
nog veel zeilschepen varen en er veel lek
geslagen worden door de vernielende stor
men van de golfstroom. Al plegen de meeste
wrakken spoedig in de golven te verdwijnen
toch zijn er ook nog die een hele tijd blijven
ronddrijven. Er bestaan wrakkejj. die tot de
grootste merkwaardigheden van de geschie
denis der scheepvaart behoren.
Een nagenoeg onbegrijpelijk geval is het
ronddrijven van de beide helften van de
schoener „Fred B. Taylor Het Duitse s.s.
„Trave" kwam op 22 Juni 1892 met dat
schip in botsing. De schoener werd gewoon
in tweeën gedeeld beide stukken geraakten
toen in volkomen verschillende richtingen
op drift. Het achterstuk dreef noordwaarts
en strandde op 7 Augustus op de kust bij
Kaap Purpoise, de boeg echter dreef naar
het zuiden en zonk op het einde van Augus
tus ter hoogte van Delawarebaai. De ver
klaring van dit opvallende verschijnsel is
het volgende de achtersteven stak hoog
boven het water uit en was dus sterk onder
hevig aan de kracht van de wind de voor
steven echter lag erg diep, zodat de wind.
er niet veel vat op had en dit gedeelte dus
de zeestroming naar het zuiden volgde.
Het wrak van de schoener „Fanny Wol-
ston" is, voor zover bekend, het langst op
driift geweest van alle wrakken, namelijk van
15 October 1891 tot 21 October 1894, dus
1100 dagen gedurende welke tijd het een
afstand van bijna 15.000 km. aflegde. De
schoener werd 46 keer gesignaleerd, zodat
men in staat was om de v/eg die het wrak
aflegde nauwkeurig na te gaan. Het dreef
lange tijd ten zuidoosten van de Azoren,
verscheen later in het westen aussen de
Bermuda- en Bahama-eilanden, geraakte
toen andermaal in de golfstroom om einde,
lijk na een dooltocht van drie jaren te ver
dwijnen.
Alle enal in het jaar 1934 liepen 72 sche
pen op ronddrijvende wrakken. Zulke ont
moetingen zijn meestal erg griezelig en maar
zelden is er een kapitein, die zijn schip laat
stoppen om het „spookschip in de lucht
te laten vlaegen.
Zo dwalen deze „spookschepen vaak
jaren lang op zee rond. Meestal zijn het
kleine schepen van hout. Vaak is het alleen
nog maar een scheepsromp, die van tijd tot
tijd onderduikt en verdwijnt.
Minder vaak botst men op ijzeren stoom
schepen, overblijfselen van de in de laatste
twee wereldoorlogen getorpedeerde schepen.
Een van de grootste merkwaardigheden is
de moderne „vliegende Hollander", het Bra
ziliaanse slagschip „Sao Paolo dat 20.000
ton meet. Het werd in 1947 buiten dienst
gesteld en als oud roest aan Engeland ver
kocht. Zeeslepers zouden het de Oceaan
overbrengen. Op 20 September 1951 ving
de sjeepvaart aan in Rio de Jaeiro. Er waren
acht man aan boord van de „Sao Paolo
ondergebracht, die des nachts voor lichten
moesten zorgen en op de trossen passen. De
vaart duurde al een maand, maar men was
nog nauwelijks halverwege. Op 4 November
bevond de sleep ziich in de buurt van de
Azoren, toen erd es nachts een storm kwam
opsteken. De kabels knapten en de ijzeren
kolos werd niet meer gezien. Ook niet, toen
de volgende morgen de lucht opklaarde.
Alle zoeken bleef vergeefs alhoewel alle
schepen die de route van de sleep passeer
den het wrak met de bemanning probeerden
te vinden. Ongeveer vijf weken later werd
het zoeken opgegeven. Een nieuw „spook
schip" drijft nu over de zeeën. Het is bijna
niet mogelijk, dat het zou zijn vergaan als
er geen lek in geslagen ós.
derij werd het woonhuis gespaard, maar van
de aangrenzende wagenschuur werd een
groot deel van de pannen weggerukt. Per
soonlijke ongelukken kwamen niet voor.
Dat het goed is steeds op het verkeer
te letten, ondervond de 62-jarige brom
fietser H. v. d. B. uit Bergen op Zoom, toen
hij uit Bergen op Zoom komende de Ant
werpse straatweg bij de Zeeuwse weg wil
de oversteken. Hij werd n.l. door een hem
achterop komende vrachtauto gegrepen en
tegen de grond geslingerd. Naar het Bur
ger Gasthuis gebracht is hij daar aan de
bekomen verwondingen overleden.
ABONNEMENTSPRIJS: Losse nummers 6 cent
Kwartaal-abonnement
Axel binnen de kom f 1,55 Andere plaatsen f 1,75
Buitenland f 2,00
ADVEETENTIEPKIJS8 cent per m.m.
Bij contracten belangrijke reductie.
In(* «tonden Mededelingen 20 cent per m.m.
Klein*. ldvertentién (maximum 6 regels) 1-5 regels
7 70 cent iedere regel meer 12 cent extra.
KHsli 11J »j j['4 L'A i IAjjjU liliKw
s
4