AXELSE COURANT
Schaatssport
in het hoge Noorden
V erkeersonveiligheid
en maximum-snelheid
"mC "j
DAM
PUROL in huis!
i
zonnewarmte
j C VINK
Frankering bi) abonnement. Axel
ZATERDAG 18 FEBRUARI 1956
70e Jaargang No. 40
NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD VOOR ZEEUWSCH-VLAANDEREN
VERSCHIJNT IEDERE WOENSDAG EN ZATERDAG
Drukker - U,tgeefiterFIRMA J. C. VINK
Red. en Adm.-. Axel, Markt 12, Tel. 0 1155-646
Hoofdredactie t J. C. VINK
FIRMA
Markt 12
AXEL.
Ideaal voor ieder
die brieven schrijft!
>v
ALS DE OOSTENWIND WAAIT OVER HET ALDE HEITEL AN.
FRIESLAND, BAKERMAT VAN DE HARDRIJDERIJ.
Reeds dagen lang jaagt een felle, striemende Oostenwind over de kale akkers. De
grauwe, geploegde velden zijn hard bevroren. De kale takken der enkele bomen
buigen zich onder de ijskoude bries. Verlaten en doods is bet Friese landschap. Hier
en daar een eenzame boerderij, geen menselijk wezen vertoont zich buiten
Hebben de Friezen zich in hun buizen teruggetrokken
Wel neen Even buiten het dorp, op de
ijsbaan zijn honderden mensen bijeen. Zij
dringen tegen de touwen waarmee de baan
is afgezet. Twee gekromde kerels staan ge
reed bij de startstreep. „Klaar*. Een
twee drie Daar gaan ze, de rijders
met korte, nijdige slagen, de armen zwaaiend
in de lucht. Het publiek moedigt de rijders
luid aan „Vooruit, Douwe Toe, Sjoerd
„Zet 'm op kerel Sneller, steeds sneller
glijden de rijders naar de finish, hun boven
lichamen ver naar voren gebogen nog
enkele slagen en een gejuich breekt los.
Douwe heeft gewonnen.
Hardrijderij in Friesland.
De ontwikkeling van de schaats.
Ons land is een waterland. Dit geldt in
het bijzonder voor Friesland, waar vele
meren en kanalen de weiden onderbreken.
En in vroeger eeuwen was het zelfs heel ge
woon, dat in de winter hele stukken laag
land blank stonden en zo de eenzame, op
terpen gebouwde boerderijen van de buiten
wereld wierden afgesloten. De geïsoleerde
bewoners uJachtten op de Oostenwind, die
het water deed bevriezen. Dan werden de
schaatsen te voorschijn gehaald en kon men
over het ijs het verbroken contact weer her
stellen. Zo was in de oude tijd de schaats
het noodzakelijke instrument, waarop men
zich in de wiinter voortbewoog. Reeds in het
begin der Middeleeuwen kende men de
schaats, gemaakt van een paarde- of osserib.
Later, toen dank zij de betere water
keringen, het schaatsenrijden al lang geen
noodzaak meer was, werd de Friese schaats
vervaardigd van ijzer en houthet ijzer
eindigde midden onder de hak. Het is deze
schaats en vooral de in het laatst van de
19e eeuw in gebruik genomen „doorloper",
die de Hollandse krulschaats overal ver
drong. Het model van de schaats onderging
in de loop der tijden vele veranderingen en
thans is het de „Noor", die het meest voor
de lange tochten wordt gebruikt. Deze Noor,
een geheel metalen schaats, is gemonteerd
op de schoenzool en heeft een lengte van
ongeveer 45 cm en is niet dikker dan 1,2 mm.
Dit model wordt tegenwoordig in de meeste
schaatsenfabrieken van Friesland gemaakt.
Wedstrijden.
Het schaatsen zit de Fries in het bloed.
Zo gauw het ijs maar even houdbaar is, pro
beert een waaghals hoever hij kan gaan.
Vooral vroeger was het een grote eer als
eerste in een naburig drop aan te komen. De
rijder werd in de dorpsherberg aldaar op
een feestelijke dronk onthaald en zijn naam
kwam ergens op een der balken van de ge
lagkamer te staan. Weldra volgden er dan
meer op het vlakke ijs en trok men van de
ene plaats naar de andere en er waren er,
die daarbij uitblonken door uitzonderlijke
prestatie s. Bekend is vooral de burgemeester
van Bolsward, Wybren Koopmans, die in de
strenge winter van 1763 op 64 op één dag
van Bolsward vit Stavoren en Enkhuizen
over de bevroren Zuiderzee naar Den Haag
heen en terug reed om een brief van stad
houder Willem IV naar diens moeder, „Ma
rijke Moei" te brengen.
Onderlinge krachtmetingen op de schaats
dateren van jaren her. Men beweert, dat in
Friesland reeds in de 16e eeuw hardrijderijen
werden gehouden. De eerste officiële wed
strijden op de schaats werden georganiseerd
op 1 en 2 Februari 1805 te Leeuwarden. Het
was een wedstrijd voor vrouwen en er waren
130 deelneemsters. Trijntje Pieters van Pop-
pingawier werd eerste en won een gouden
oorijzer, Janke Wybes van Damwoude won
de tweede prijs en kreeg een koralen hals
snoer met gouden slotje. Na deze wedstrijd
volgden er meer en in tal van plaatsen in
Friesland werden ijsclubs opgericht. Het
eerst in Dokkum in 1840.
Aparte sfeer.
Door de vele ijsclubs worden jaarlijks, in
dien dit mogelijk is, in dorpen korte-baan-
wedstrijden gehouden. Meestal worden geld
prijzen ter beschikking gesteld. Dit heeft
niets met professionalisme te maken, het is
een oude traditie, die hier wordt gehand
haafd.
Zo n echte, ouderwetse „hirdriderij" heeft
een aparte sfeer. In de couranten kan men
dan b.v. de volgende advertentie lezen
„Hardrijderij voor mannen boven 16 jaar
te Nijenaa op 10 Februari a.s. om prijzen
van 100^ 80 en 20 gulden. Ijs en weder
dienende. Aangifte bij het bestuur van de
ijsclub, snleggeld 25 cent."
Op de bewuste dag wappert 's morgens
vroeg de vlag van de toren ten teken, dat
de wedstrijd doorgaat. Officials zijn druk
doende de voorgeschreven 160 meter lengte
in orde te maken. Het strijdperk wordt met
touwen afgezet en een bestuurstent wordt
opgezet. Fris steken de kleuren der Friese en
Nederlandse vlaggen af tegen de lucht, de
dundoeken wapperen in de koude wind.
Steeds meer mensen komen op de baan en
korten de tijd met het rijden van een baantje.
Bij de anijs- en koffie-met-koek-tentjes kan
men voor een paar centen een warme dronk
krijgen de verkopers maken goede zaken.
Dan arriveren de eerste wedstrijdrijders
sterke boerenkerels. Velen hebben reeds
naam gemaakt bij vroegere ontmoetingen en
het publiek doet voorspellingen. Het tijdstip
voor het begin van de strijd is nu gekomen.
De trommelslager roept de eerste deelnemers
op. Daar komen ze, de hardrijders ze rijden
een paar slagen heen en weer en controleren
de schaatsen. Eén der bestuursleden geeft een
teken en de mannen stellen zich op De
eerste krachtmeting aat beginnen. Zo gaat
het de hele middag door, de laatste rit gaat
om het kampioenschap. Deze rit gaat, vol
gens oud gebruik in de richting van het dorp.
's Avonds heeft de feestelijke prijsuitrei
king plaats in één der zalen van het dorps
café. De zaal is tjokvol. In een hoek zit de
muziek piano, viool en bas Op het po
dium, achter een tafel, zit het bestuur. De
voorzitter staat op. Hij heet in een kort
woord de aanwezigen welkom en roept de
winnaars naar voren. Onder veel gejuich
reikt hij de prijzen uit. Deze korte plechtig
heid wordt besloten met het zingen van het
Friese volkslied. Dan worden snel de stoe
len aan de kant geschoven en begint het
„dounsje". De violist speelt al de eerste polka
op zijn „fioele" en de paren bewegen zich
over de vloer. Lang duurt het feest, men
weet van geen ophouden. „Skotse wordt
er geroepen, „skotse Bij vieren stellen
de paren zich op, de rondedans begint
Hüp, süppen groatten brij,
En ik scil dy wol pakke,
Hüp, süppen groatten brij,
En pakke scil ik dy.
Men danst de beroemde „Skotse trije
Elfstedentocht.
Het hoogtepunt van de Friese schaats
sport is wel de Elfstedentocht. De monster
rit van 200 km. langs de elf Friese steden.
Deze wedstrijd is een nationale gebeurtenis.
Het is een tocht vol romantiek en avontuur.
Reeds vroeg in de. morgen vertrekken de
wedstrijdrijders Vclnaf de met fakkels ver-
liche Schenkenschans bij Leeuwarden om de
zware tocht, dwars door het vlakke land, nu
eens over slecht ijs, dan weer kampend tegen
een ijskoude wind, te beginnen. Des middags
staan op de Groene Weide duizenden en nog
eens duizenden te wachten op de aankomst
van de eerste rijders.
Ook dit jaar heeft men weer volop kunnen
medeleven met dit nationaal gebeuren, dat
inmiddels j.l. Dinsdag heeft plaats gehad
toen, evenals dat in 1940 het geval was. vijf
rijders gelijk over de eindstreep gingen.
(Nadruk verboden).
De A.N.W.B. deelt mede:
Ec» groot aantal blade varmelddtt onlangs da volgende uitlating, geber.gd door
mr A Veenhoven bij diens installatie als kantonrechter te Emmen op 20 Januar j.l.
Ik acht het zeer betreurenswaardig, dat de verkeersbonden zich stelselmatig tegen
het wederinvoeren van maximum-snelheden in de bebouwde kommen keren en meen
dat zij daarmede de verkeersveiligheid een slechte dienst bewijzen.
viteit, binnen aanvaardbart grenzen te be
perken, hetgeen niet wegneemt, dat bedrijfs
ongevallen altijd zullen voorkomen, omdat
menselijke tekortkomingen zullen blijven be
staan en een zeker risico aanvaard moe
blijven. Immers, de te nemen maatregelen
moqen nimmer een dwangbuis zijn \oor ee.i
verantwoorde bedrijfsvoering en daarop een
onredelijke last leggen. Kon het verkeer tot
stapvoets cijden' worden verplicht, zo war
wellicht 80% der ongevallen uitgebannen.
Thans kan tegen de ongebreidelde en ge-
vaarscheppende snelheid op grond van een
aantal artikelen in Wegenverkeerswet en
-reglement worden opgetreden, evenals tegen
leqio andere overtedingen.
Dit optreden dient echter zo meent de
Bond veel intensiever en scherper te ge
beuren, dan momenteel het geval is, wil men
tegenover de talrijken wien het aan ^r
keersopvoeding en sociale instelling o
breekt, iets bereiken. Voor de goedw,dienden
is een aanwijzing voldoende, voor de kwaad
willigen helpt de bestraffing nauwelijks.
En wat de snelheden betreftde verkeers
situaties ind ebebouwde kom - met ult*™'
dering vand ebovengenoemde wegen - wis
selen dermate naar tijd en plaats dat een
willekeurig vastgestelde, deze wisselende om
standigheden niet dekkende, uniforme ma
ximum-snelheid in de meeste gevallen veel
te hoog, doch in een aantal omstandigheden
zeer bepaaldelijk te laag zal liggen. Elke met
als reëel aangevoelde snelheid zal in de pra -
tijk haar waarde verliezen, en zelfs is de
kans niet denkbeeldig, dat men. juist be
neden het „magische getal" blijvende, meen
de veiligheid voldoende te dienen.
Uitsluitend de belangrijke aders, waarop
■door de verantwoordelijke automobilisten.
MODERNE VERLICHTING IN
ALLE N.S.-TREINEN.
De Nederlandse Spoorwegen zijn bezig,
de verlichting in de rijtuigen geheel te her
zien. De gloeilampenverlichting in de trein
stellen die tussen 1946 en 1950 gebouwd
werden, zal in de komende vier jaar geheel
worden vervangen door een verlichtings
systeem met fluorescentie-buislampen „TL".
In totaal betreft het hier circa 10.000 licht
punten.
Reeds eerder werden treinen van de N.S.
van buisverlichting voorzien. In de eerste
jaren na de oorlog zijn n.l. de nieuwe ge
trokken rijtuigen uitgerust met deze licht
bronnen. Het verlichtingsniveau werd opge
voerd van circa 40 tot ruim 200 lux. Ook
de kleine diesel-electrische treinen, bekend
onder de naam „Blauwe Engel", zijn in
middels met TL-buislampen verlicht. Het
betreft hier ruim honderd rijtuigen.
In de bijna 200 stalen rijtuigen, die de
laatste jaren zijn afgeleverd, is men voor het
eerst afgeweken van de traditionele plafond-
vorm van de rijtuigen. Deze werd n.l.
vooral is dit te zien in de 3e klasse rijtuigen
aangepast aan de moderne buisverlichting
waardoor deze een zo groot mogelijk rende
ment kreeg. Deze rijtuigen, waarvan de af
levering in Mei a.s. geheel zal zijn voltooid,
omvatten 186 personen- en een aantal post-
rijtuigen. Een aantal er van rijdt reeds in de
treinen op de lange afstanden tussen het
westen van het land enerzijds en het noor
den, oosten en zuiden anderzijds. De be
stelling van dit materiaal is voor wat de
verlichting betreft, voorbereid in overleg
tussen N.S., Philips en de Geselschaft für
Elektrische Zugbeleuchtung, welke laatste
maatschappij de omvormers levert voor de
in de treinen benodigde wisselstroom. Dank
zij de gekozen lichtkleur der buislampen, n.l.
warmtint de luxe, heeft deze verlichting een
aangenaam karakter, terwijl het verlichtings
niveau in de rijtuigen aanmerkelijk is ge
stegen. Was tot nu toe een niveau van
hoogsten 60 lux gebruikelijk, met de nieuwe
verlichting bedraagt dit gemiddeld 200 lux.
Met dit verlichtingsniveau in de treinen
staat Nederland internationaal gezien aan de
spits. Behalve in de Verenigde Staten is een
verlichtingsniveau tussen 40 en 80 lux al
gemeen gebruikelijk. Voor de in aanbouw
zijnde treinstellen, waarbij de bestuurders
cabine anders dan in de reeds bestaande ge
stroomlijnde treinen meer naar achteren en
iets hoger zal worden aangebracht, heeft men
eveneens besloten buislampen voor de inte
rieurverlichting toe te passen. Ook hier gaat
het om circa 4000 TL-buislampen en een
verlichtingsniveau van ruim 200 lux.
I
Tegen deze opvatting meent de A.N.W.B.
toch wel ernstig protest te moeten aan
tekenen. Het is daarbij niet nodig uiteen te
zetten met welke ernst en grondigheid de
A.NW.B. de verkeersproblemen pleegt te
bestuderen en nog minder lijkt het nodig, zo
komt het de Bond voor, de werkzaamheden
op het gebied van de verkeersveiligheid op
te sommen, die de A.N.W.B. reeds tientallen
jaren verricht. Indien de A.N.W.B. zich
tegen de wederinvoering van een algemene
maximum-snelheid in bebouwde kommen ver
zet, dan doet hij dit op zijns inziens gegronde
redenen en na ampele overwegingen, even
zeer als de Bond motieven heeft om met zorg
overwogen maximum-snelheden voor be
paalde traversen, invalswegen, ring- en
radiaalwegen binnen de bebouwde kommen,
wèl redelijk te vinden.
In dit verband wijst de A.N.W.B. er ten
overvloed op, dat de ministerv an Verkeer
en Waterstaat nog onlangs in zijn Memorie
van Antwoord bij de behandeling van de
rijksbegroting voor het dienstjaar 1956 heeft
gesteld, dat er geen duidelijke aanwijzingen
bestaan, dat het doen vervallen van een al
gemene maximum-snelheid op de verkeers
veiligheid een bepaald ongunstige invloed
heeft gehad. De minister voert vervolgens
verschillende gronden aan, waarom, naar
zijn mening, aan de wederinvoering van een
algemene maximum-snelheid bezwaren zijn
verbonden en zegt ten slotte deze maatregel
bepaald niet te zien als een universeel ge
neesmiddel tegen de verkeersonveiligheid
Men dient uiteraard, zo meent de A.N.W.B.
elk bedrijf en dit is ook het verkeer
met zekere waarborgen ten aanzien van de
veiligheid te omgeven en de specifieke ge
varen, verbonden aan elke menselijke acti-
niettemin onder bepaalde omstandigheden
onbewust sneller wor gereden dan voor de
veilgheid gewenst is, omdat het „klimaat
van de weg hiertoe nu eenmaal leidt, komen
naar mening van de A.N.W.B. vo°r
een bepaalde maximum-snelheid, vastgesteld
aan de hand van snelheidswaarnemingen, in
aanmerking.
De ophanden zijnde regeling m,et betrek
king tot de voetgangersöversteekplaatsen,
de toename van het aantal verkeerslichten,
plaatsen van voorrangsborden en voonrangs-
stopborden, etc. zullen reeds een zodanige
rem op de snelheden blijken te zijn. dat deze
in de praktijk waarschijnlijk straks nog be
langrijk lager zullen komen te liggen dan de
maximumsnelheden, die men thans in het
hoofd heeft. De verkeersveiligheid binnen de
bebouwde kom zal hiermede evenzeer, zo
niet beter, gediend zijn.
Zo ligt voor de A N/W-B., zeer summier
bezien, het probleem.
Het onredelijk inperken van de vrijheid en
verantwoordelijkheid van de verkeersdeel
nemers leidt tot een gespannenheid in 'het
verkeer, welke geredelijk tot ongevallen aan
leiding kan geven. An dene meer etticMg
middelen, staan - zo meent de A.N.W.B.
ten dienste om de verkeersveiligheid te
bevorderen.
ABONNEMENTSPRIJS: Lone nummen 6 c»nt
Kwartaal-abonnement i
Axel binnen de kom 1,55 Andere plaatsen 11,75
Buitenland 1 2,00
ADVERTENTIEPRIJSS cent per m m.
Bil contracten belangrijke reductie.
Inr vonden Mededelingen 20 cent per m m.
Kleiru ïdvertentién (maximum 6 regels) 1-5 regels
70 ctJt iedere regel meer 12 cent extra
trtèt-js
Als door m
worden verkoudheden bij Vader,
Moeder en Kind verdreven m e t
Bij brand en snijwonden. Pijnlijke kloven.
Ruwe handen en Schrale huid.