AXELSE COURANT
Uit klei groeide carton
nippers
Frankering bij abonnement, Axel
WOENSDAG 16 FEBRUARI 1955
69e Jaargang No. 40
NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD VOOR ZEEUWSCH-VLAANDEREN
VERSCHIJNT IEDERE WOENSDAG EN ZATERDAG
Drukker - UitgeeitterFIRMA J. C. VINK
Red. en Adm.: Axel, Markt 12, Tel. 0 1155-646
HoofdredactieJ. C. VINK
ONREGELMATIG, maar steeds VOL AANTREKKELIJKE AANBIEDINGEN verschijnt gratis en huis aan huis in de gemeenten
AXEL, ZUIDDORPE, KOEWACHT OVERSLAG, SINT JANSTEEN, ZAAMSLAG, SLUISKIL, WESTDORPE EN SAS VAN
GENT dit SPECIALE
GELDERSE DOMINEESZOON LEGDE DE GRONDSLAGEN
VOOR EEN GRONINGSE .BOEREN "-INDUSTRIE.
De woorden hier geciteerd, passen volkomen in de stijl van het officiële ge
denkboek, gedrukt op zwaar kunstdrukpapier en in een stevig linnen band,
bestemd om na nog eens zoveel jaar uit de archieven te voorschijn te wor
den gehaald. Bij dat linnen en die kunstdruk past ook deze epiloog „Een
beeld van haar heden en verleden invele schakeringeneen beeld met
sombere schaduwen, wanneer tegenspoed en onderlinge strijd overheersten.
Doch ookeen beeld met doorbrekend licht, wanneer voorspoed en eendracht
daarvoor in de plaats kwamen. In dat laatste licht staat het heden, en, laat
ons hopen, ook de toekomst
Ik mag u over de herkomst van die rem-
brandtieke schildering niet in onzekerheid
laten. Zij is afkomstig van een typisch na
tionale industrie, die bovendien overwegend
export - industrie is de Nederlandse in
dustrie van strocarton, welke de entourage
vormt voor de geschreven geschiedenis waar
in de driekwart eeuw historie van de Carton-
en Papierfabriek voorheen W. A. Scholten
N.V. is vastgelegd.
Die industrie is, ook naar internationale
normen gerekend, een grand seigneur. Ter
wijl in tal van landen niet meer dan 1 tot 3
procent van het stro industrieel verwerkt
wordt, ligt dit voor ons land op 27,5 procent.
Meer dan drieduizend mensen bezorgt hij
jaarlijks een gezamenlijk inkomen van 10
millioen gulden. Hij exporteert voor een
waarde van 60 millioen uit een grondstof die
eigenlijk afval is. En door een grotere sprei
ding op de wereldmarkt heeft hij zich gaan
deweg losser weten te maken van de gou
den koorden die hem eertijds met Engeland
bonden. Toch is, vergeleken met eveneens
exporterende bedrijfstakkèn zoals b.v. de
kledingindustrie, zijn omvang tamelijk be
perkt 19 fabrieken in totaal, en daarvan
18 in Groningen of anders geroepeerd
12 in de veenkoloniën. Met dat ene woord,
Groningen, hebben wij het slachtoffer van
dit praatje ten voeten uit.
Mekka van het cartonland.
Hoe is dat allemaal begonnenZo
maar wat van die Groninger kleiboeren, die
om en nabij de jaren van het failliet der
republiek van de Zeven Provinciën de vee
houderij aan kant deden voor de akkerbouw.
Er waren verschillende oorzaken en twee
geleerden die zich daarmede bezig hielden
verschillen nogal radicaal van mening. Voor
de een is het hoger maatschappelijk aan
zien van de akkerbouwer dat de veeboeren
trok. Voor de ander waren het de hoge prij
zen die zoals dat bij elke ordentelijke
oorlogstijd betaamt ook in de dagen van
de Franse overheersing nogal redelijk luc
ratief waren. Maar aanzien of winst, het re
sultaat was hetzelfde. Stro, massa's graan-
stro dat op de akkers achterbleef, meer dan
men verwerken kon, omdat de vruchtbare
Groningse klei geen strobemesting nodig had
werd bij gebrek aan beter met tonnen tege
lijk verbrand. Een klein gedeelte kwam in
aanmerking voor de vervaardiging van car
ton, merkwaardig genoeg in de hoofd
stad van een andere provincie, in Friesland
Die eerste cartonfabriek is al lang ter ziele
en in 1911 werd er in de gebouwen daarvan
een fabriek gevestigd van melkproducten.
Maar tóén waren er inmiddels ook al car-
tonfabrieken in Hoogezand en Nieweschans.
Turf was er om te stoken en en passant werd
door het opkopen van stro meteen de levens
ader afgesneden van het zevental Duise car-
tonfabriekjes, dat eveneens op het overtol
lige Nederlandse graanstro speculeerde. De
boeren deden voor een deel hun zaken zelf,
ook toen het op fabriceren aankwam van
carton. Maar ofschoon hun slecht geoutil
leerde fabriek in Nieweschans in technisch
opzicht een mislukking was, hadden ver
scheidene andere van dergelijke combinaties
evenveel succes als die van particuliere on
dernemers.
Het zijn niet alleen de industriële boeren
geweest, die deze streek hebben groot ge
maakt.
Praat over Oude Pekela dat het Mekka is
van het cartonland. Daar woonden de re
ders en de scheepsbouwers die met hun
zeilschepen niet meer konden optornen tegen
de concurrentie van de grote stoomvaart.
Er wordt wel eens gezegd dat die scheeps-
mensen toen maar carton (en aardappelmeel
in Veendam) gingen fabriceren, maar over
het algemeen waren het ook hier de boeren.
De boeren en de bankiers zoals de voor
ouders van onze Londense ambassadeur Mr
Stikker.
Willem Albert Scholten maakte echter te
gelijkertijd aardappelmeel en carton. Toch
was hij geen Groninger en ook geen boer,
nog minder zeeman of bankier, al heeft hij
in zijn jeugd wel eens plannen voor een zee-
mansbestaan gekoesterd omdat het leven op
het land te weinig aanknopingspunten bood
voor zijn fantasie. Willem Albert was alleen
maar de in 1819 geboren zoon van de Gel
derse plattelandsdominee Albert Scholten.
Aardappelen en brandewijn.
Bij het schrijven van dit relaas heb ik een
hele tijd gestaard naar de afbeelding van
deze grondlegger van de strocartonfabriek
in Sappemeer, welke met die van ,,De Coriï-
binatie" in Hoogezand het duo van de Me-
thusalems vormt. Een paar scherpe ogen
met forse wenkbrauwen, een kin om de Mont
Blanc te verzetten. Dezelfde neusrimpel die
ook bij de troonopvolger Jan Evert Scholten
een accent tekende in het vierkante gelaat.
Allemaal zo anders dan wat wij tegenwoor
dig bij een gladgeschoren moderne Neder
landse zakenman verwachten.
Maar goed, de Scholtens waren er en voor
Willem Albert lag het prozaïsche begin in
een verfhandel in Buiksloot. Een voetreis
door Duitsland gaf hem zijn buitenlandse er
varing, voldoende om als een 20-jarige in
Warnsveld een fabriekje te beginnen in verf-
was, aardappelmeel en sago. Maar in de
veenkoloniën lagen de aardappelen voor het
grijpen. En ook de brandstof. Wat lag er
daarom meer voor de hand, dan dat Foxhol
de plaats werd waar hij zijn zaken voort
zette toen twee jaar na het begin het fa
briekje te Warnsveld in vlammen opging
Foxhol dat was dus aardappelmeel en
aardappelen betekenden ook brandewijn,
waarvoor Sappemeer de plaats was totdat
Schiedam die markt veroverde. Van de
brandewijn stapte Willem Albert daarom
over op de fabricage van strocarton en pa
pier. Van dat strocarton heeft hij overigens
nooit grote verwachtingen gehad
Toen deze Gelderse domineeszoon in 1889
zijn gouden jubileum vierde als fabrikant,
had hij bedrijven tot in Russisch Polen 12
voor aardappelmeel, 1 voor strocarton, da
terend uit 1879, 1 suikerraffinaderij, 1 turf-
strooiselfabriek in Emmen en veenderijen in
Zuid-Oost Drente waar de naam Klaziena-
veen nog altijd de herinnering levend houdt
aan Willem Albert's echtgenote Klaaszien
Sluis.
Gemeente en schoorsteen.
Personen zijn in deze sfeer van meer be
lang dan bedrijven. Willem Albert was niet
alleen een persoon, maar bovenal een per
soonlijkheid. Iets daarvan weerspiegelt zich
ook in het karakter van de zoon die bij een
geschil met het gemeentebestuur van Sap
pemeer over de plaatsing van een schoor
steen ronduit beslootals ik mijn zin niet
krijg, gaat de fabriek hier vandaan
Dezelfde zoon experimenteerde in het be
gin van deze eeuw met turfcarton, dat ech
ter een mislukking werd, maar uit diezelfde
mislukking putte hij in 1902 de moed om
700.000 neer te tellen voor de bouw van
een nieuw bedrijf dat achter de oude fabriek
werd opgetrokken. Het bleef bij strocarton
dat in 1902 door het bijmengen van cel
lulose in de hollandermolen nog een zusje
kreeg in het neuwe artikel leercarton, dat in
de oorlog van 19141918 evenals het stro
carton door Duise uitvoerverboden van kalk
en verfstoffen werd getroffen. Engeland had
het Nederlandse carton immers nodig in zijn
legerEn dat is dan maar weer een van
de vele moeilijkheden waarmee de carton-
industrie in die dagen te kampen heeft gehad.
De jaren van de tweede wereldoorlog mar
keerden weer een andere ontwikkeling, die
op de positie van de strocartonindustrie niet
zonder invloed is gebleven. Voordien waren
er grote stro-overschotten en lage stroprijzen
geweest en uiteindelijk 'is dat mede de aan
leiding geworden dat na de bevrijding het
stro ook op grote schaal voor andere doel
einden werd gebruikt isolatiemateriaal en
betimmeringsproduct voor de huizenbouw.
De fabrikanten van kunstzijde waren boven
dien reeds in de oorlogsjaren begonnen met
de bouw van een fabriek voor het winnen
van strocellulose, die op het ogenblik goed
is voor een jaarlijkse stro-afname van onge
veer 30.000 ton. Een ander probleem voor
de grondstofvoorziening van de carton-in-
dustrie vormen weer de moderne landbouw
machines die meer gebaat zijn met kort en
stevig stro, dat minder afval achterlaat dan
zijn voorganger waarop de cartonindustrie
werd gebouwd.
Daarmee zet W. A. Scholten ons nu, nog
jaren na zijn dood, te denken, want uit de
overvloed van 1879 is een situatie gevolgd
waarin o.a. een gemeenschappelijke prijs- en
productieregeling de nadelen van de vele
schommelingen op de cartonmarkt trachtte
te ondervangen.
„Ook voor de afnemers was het in zulke
perioden moeilijk om tot koop over te gaan'
schrijven de samenstellers van het Gedenk
boek. „Immers was er de volgende dag mis
schien wel een fabrikant, die tegen nog la
gere prijzen strocarton aanbood
Men voert gezamenlijk uit, en ook hierin
hebben de opvolgers van Willem Albert's
boekhouder D. J. Sikkema die in 1882 in
Londen ging studeren hoe hij de Britse car-
tongrossiers als tussenschakel kon laten val
len, de dagelijkse leiding. Men besotokt nu
gemeenschappelijk behalve de afnemers in
andere landen ook de Britse handelaren die
voor het grootste deel eveneens gemeen
schappelijk optreden. Men koopt zelfs ge
meenschappelijk zijn grondstoffen in. En, ter
wijl de stroprijzen ongeveer vier maal zo
hoog zijn als toen W. A. Scholten zijn expe
riment begon, verdienen zijn arbeiders thans
zes maal zoveel.
Dat zijn zo maar enkele facetten uit een
geschiedenis die een boekdeel vergde. Maar
zij zijn voldoende om iets te laten meevoelen
van de spanningen die in een zich steeds
vernieuwende wereld tot in een voor de
buitenstaander in de grote steden zo ver ver
wijderd landelijk bedrijf als de vervaardiging
van strocarton merkbaar waren.
Een felle brand, die Zaterdagochtend
uitbrak in een vol hotel met 365 kamers te
Chicago, heeft veel slachtoffers geëist, door
dat de gasten in hun slaap door het vuur
werden verrast. Tot dusver is bekend, dat
23 personen om het leven zijn gekomen en
12 hotelgasten en 2 brandweerlieden werden
gewond.
Het stoffelijk overschot van Ds. F. J.
Dieleman, die bij een ongeluk bij Den Dol-
der om het leven gekomen is werd Vrijdag
te Yerseke ter aarde besteld. De rouwdienst
werd gehouden door Ds. A. Verhaagen uit
Kampen in het kerkgebouw. Namens de bur
gerlijke genjeente sprak burgemeester A. C.
Willemsen en namens de kerkeraad de heer
J. C. Waverijn. Een zwager, de heer F. T.
Dekker dankte uit naam der nabestaanden.
Op weg naar de begrafenis van Ds. Diele
man is Vrijdagmiddag de heer J. Roosa uit
LeLerdam met als passagier de heer de
Jong uit Leiden in een huurauto op de rijks
weg bij Rilland-Bath geslipt en over de kop
geslagen. De auto, die een snelheid had van
60 km. scheerde rakelings langs enkele bo
men en werd zwaar beschadigd maar de
inzittenden bekwamen geen letsel.
Deze week worden twee hoogspan
ningskabels in de Westerschelde gelegd die
vervaardigd zijn door de N.V. Nederlandse
Kabelfabriek te Delft. Deze kabels worden
verbonden met de kabels, die vorig jaar door
op drift geraakte schepen beschadigd zijn.
De nlieuwe kabelstukken zijn resp. 3000 en
2650 meter lang en zijn aan "boord gebracht
van een schuit van Van der Tak's bergings
bedrijf. Het betreft hier een kabeltype, dat
in Europa nog niet eerder werd gebruikt.
Het is n.l. hoogspanningskabel, die tevens
dienst doet als telefoonkabel.
In de kerk van het kleine vissersplaatsje
Cascais is het huwelijk voltrokken van prins
Alexander Kaarageorgewitsj met prinses
Maria Pia van Savoye. Duizenden belang
stellenden waren naar het kleine plaatsje
gekomen, maar slechts 400 van de 2500 uit
genodigden konden de plechtigheid in het
kleine kerkje bijwonen. De bruidegom was
een zoon van de vroegere regent Paul van
Yoego-Slavië en de bruid was de dochter
van ex-koniing Umberto van Italië en ex-
koningin Marie José.
-Bij een rij botsingen op de rijksweg
Den Haag—Amsterdam op Zaterdagmiddag
bij Oegstgeest waren ten slotte 7 personen-
en vrachtauto's betrokken. Een personen
auto werd zwaar beschadigd bij een botsing
met een uit tegenovergestelde richting ko
mende zware vrachtauto. De auto's kwamen
met elkaar in aanraking op een punt van de
drie-banige rijweg ,waar aan de kant een
auto stilstond, waarvan de motor defect was.
Het echtpaar van M. uiit Amsterdam liep ver
wondingen aan hoofd en benen op en de
kinderen bekwamen schaafwonden. Enkele
ogenblikken na de botsing was er een kluwen
van op elkaar gebotste auto's, waarbij o.a.
twee vrachtwagens uit Voorhout, een per
sonenauto uit Amsterdam, een uit Den Haag,
een uit Wassenaar en twee uit Haarlem.
Sommige wagens waren zwaar, andere licht
beschadigd. De rijksweg was na de botsling
geblokkeerd en het duurde enige tijd voor
het verkeer zijn gewone loop kon hernemen.
Een Sabena-vliegtuig met 21 passa
giers en een bemanning van 8 koppen was
Zondagavond 3 uur na de landingstijd nog
niet op het Rpmeinse vliegveld Ciampino ge
daald. Toen het vliegtuig zich een half uur
voor de vastgestelde landingstijd boven Ci-
vita Vechia bevond, werd het radiografisch
contact tussen het toestel en het vliegveld
plotseling verbroken. Het 4-motorige vlieg
tuig was op weg van Brussel naar Leopold-
stad in de Congo en moest te Rome een
tussenlanding maken. Men vreest dat het
een ongeluk is overkomen, temeer daar door
vliegtuigen die uitgezonden werden om het
toestel op te sporen een grote olievlek in zee
is waargenomen in de buurt van Civita
Vechia. De hemel was Zondagavond boven
Rome zwaar bewolkt en het regende heVig
zo rond de tijd dat het vliegtuig zou hebben
moeten landen.
ABONNEMENTSPRIJSLo.ie numme:. 6 c«at
Kwartaal-abonnement i
Axel binnen de kom f 1.55 Andere plaatsen f 1,75
Buitenland f 2,00
ADVERTENTIEPRIJS: 8 cant par ra.m.
Bl) contracten belangrijke reductie.
Ingezonden Mededelingen 20 cent per m.m.
Kleine advertentlên (maximum 6 regels) 1-5 regels
70 cent Iedere regel meer 12 cent extra.
ECLAME-BLAD
s
