Het eeuwige ijs in de Poolnacht
Zwaar (en duur) water
thermogene
nippers
mensen strijden een hopeloze strijd.
- De ware winter wordt gekenmerkt door duisternis en ijs. Soms kan het in
Nederland al vroeg donker zijn, bijvoorbeeld in de maanden December en Ja
nuari. Soms ook is de wind snijdend als een scherp mes. De vrolijke natuur uit
de zomer verstilt dan. Het is alsof de schepping de adem inhoud, terwijl kana
len en riviertjes hun geklots en vrolijk gekabbel staken. Het water stolt in de
wateraderen tot ijs.
In een lekker middagzonnetje kan zo'n Nederlands winterlandschap het sym
bool zijn van vrede en rust. Maar meestal is de bewolkte lucht somber en dan
kan de stille koude met sneeuw zo dreigend lijken, zo soimber voor het mens
dom, dat spoedig geneigd is onzag te krijgen voor de krachten der natuur.
Wanneer lï in zo'n stemming door de sneeuw of op het ijs loopt, krijgt U een
voorproefje van de toestand in het hoge noorden tijdens de wintermaanden.
Rond de Polen ligt een grote ijskap. Al
leen die van Groenland is 170 maal zo groot
als Nederland. Het is een ijsmassa van 2,2
millioen vierkante kilometer. De koude in
Nederland wordt voor het grootste deeel
veroorzaak door deze massa, zo heeft men
berekend.
Die ijskap aan de polen heeft velen aan
het werk gezet. Men denke aan de talloze
poolexpedities en de vele slachtoffers, die
zij eisten. Maar de mensen zoeken het ge
vaar. Zij houden van oorlog tegen elkaar
en tegen de elementen. Kou, duisternis en ijs
worden gevreesd in de poolstreken. Nie
mand denkt er aan schaatsen in een witte ijs-
trui bij een temperatuur die tot minus S6
graden of nog lager kan dalen. Bovendien
heerst er duisternis bij dag en bij nacht.
Die kou en de duisternis maten de sterk
ste mensen af en maken hen tot wrakken.
Toen de Amërikanen een aantal bases aan
wilden leggen op Groenland, kozen zij voor
het werk 450 physiek geharde figuren uit,
die gedurende enkele zomermaanden op de
ijsmassa's werkten. Na de zomer bleven
slechts 40 van deze mensen om te overwin
teren onder vrij luxe-omstandigheden. Er
was al een centrale verwarming en er ston
den speciaal gebouwde huizen. De overigen
waren geestelijk aan een rustperiode toe.
Een tweede overwintering zelfs onder gun
stige omstandigheden, maakt tniemand mee.
Van lichaam en geest wordt te veel ge
vergd.
Oorzaak der depressies
De ijskap van Groenland wordt voor een
groot deel verantwoordelijk geacht voor het
vele slechte weer dat wij in West-Europa
beleven. Om het oorzakelijk verband te leg
gen, doet men nu al jarenlang meteorolo
gische onderzoekingen. Rondom Groenland
zijn nu ongeveer 30 meteorologische stati
ons. Elk station is door 4 mensen bezet die
over een radioverbinding met de bewoonde
wereld beschikken. In tijden van r.ood kan
men direct hulp krijgen per vliegtuig.
Toch vraagt men zich in wetenschappe
lijke kringen af, of in deze ijskelder van de
wereeld de enige bron voor koud en guur
weer in West-Europa moet worden gezien.
In de Bilt vindt men tegenstanders van deze
theorie. De Amerikanen willen echter het
naadje van deze ijskous weten, omdat voor
hen in deze streken grote strategische en
militaire belangen ligen. Men voorspelt het
weer reeds 5 dagen van tevoren, omdat dit
van beslissende betekenis is voor militaire
operaties, speciaal in de lucht.
De temperatuur oefent ook grote invloed
uit op het gebruikte materiaal. Beton bijvoor
beeld kan een hevige kou niet weerstaan.
Het wordt warmer.
Al heerst aan de poolstreken nog steeds
een bijna ondraaglijke kou, toch heeft men
vastgesteld, dat deze streken langzaam war
mer worden. Nansen, de bekende poolreizi
ger constateerde in de jaren 1893 tot 1895
een gemiddelde ijsdikte van 3,5 meter. Her
haaldelijk daalde het kwik tot mfeer dan
80 graden onder nul. Misschen zou hij het
nu aan de polen wel „lekker" vinden, want
het kwik bereikt nu slechts een temperatuur
van -50 graden en de ijsdikte wordt gemid
deld slechts op 2,15 meter geschat.
De haven van Spitsbergen wordt nu zeven
maanden per jaar voor schepen bereikbaar
geacht. Een halve eeuw geleden vond men
die haven acht van de twaalf maanden dicht
gevroren. Een gedeelte van de machtige ijs-
hap over de polen smelt weg, zo heeft men
geconstateerd.
Zo zijn er op Groenland begraafplaatsen
ontdekt van Vikingen, die daar ongeveer
zeven eeuwen geleden hebben gewoond. De
graven hebben al die tijd „in de ijskast"
gezeten en kwamen er vrijwel ongeschonden
weer uit te voorschijn. De gemiddelde tem
peratuur in de landen van het hoge Noorden
is in de laatste eeuw met enkele graden ge
stegen, in Finland b.v. met 5 graden. De ijs
massa in Finland is daardoor tot op de helft
verminderd.
Nu kan het warmer worden van de noor
delijke streken veel voordeel brengen, op de
duur kan deze ontwikkeling catastrofaal zijn
Voor de gematigde luchtstreken waartoe ook
Nederland behoort. Ook hier zou dan lang
zamerhand de temperatuur moeten stijgen
met het gevolg, dat de streken die wij be
wonen, een tropisch klimaat kunnen krijgen.
Onze malse weiden zouden dan in woestij
nen worden omgetoverd. Gelukkig is het zo
ver nog lang niet. Intussen blijkt hieruit, dat
die koude-centra voor een groot deel van
de wereld ook zeer nuttige diensten bewijzen
Aparte wereld.
Ondanks alle middelen der moderne tech
niek is het aantal mensen, dat in de ijsvlak
ten kan leven nog steeds zeer gering. Be
woners van warmere luchtstreken kunnen
het daar slechts korte tijd volhouden. De
permanente bewoners zijn practisch alleen
de Eskimo's. Gehard van geslacht óp g?S
slacht hebben zij hun levensstijl geheel aan
gepast aan de hevige koude.
Men heeft de Eskimo's als halve wilden
gezien, die noodzakelijk met de moderne be
schaving moesten kennis maken. Voor een
groot deel heeft men zijn oordeel over deze
mensen moeten herzien. Het is gebleken, dat
een aantal van hun gewoonten en „onhy
giënische" gebruiken ip deze streken onmis
baar waren, zodat zij door de beschaafde
wereld worden overgenomen, wanneer deze
zich op de „gladde" ijsvlakten begeven.
Het land van kou. ijs en duisternis is een
aparte wereld. Het moderne leven tracht
deze te veroveren met machines, zeep en
benzine. Maar wie het grote aantal bevroren
auto's ziet, wanneer het kw'ik maar even
onder het nulunt daalt en de geweldige
schade, die een beetje vorst toebrengt aan
het moderne, comfortabele leven, die kan
zich wellicht van verre een voorstelling
maken van de gemakken van een sneeuwnut
voor Eskimo's.
Misschien glimlacht gij even bij de ge
dachte daaraan, maar bij alle bewondering
voor de technische vooruitgang zal men
moeten toegeven de centrale verwarming
en het kunstlicht zijn gekomen zij ver
mochten noch de ijsvlakten der polen, noch
de duisternis van maandenlange nachten te
overwinnen.
EEN VINGERHOED VAN DEZE VLOEISTOF KOST EEN GULDEN.
Water is zo'n algemeen bekende stof, dat men al sinds lang meende hiervan
alles te weten. Groot was daarom de verbazing toen in 1932 werd ontdekt,
dat gewoon water voor 0,02% gemengd is met een ander soort water, dat wel
in hoofdzaak dezelfde eigenschappen heeft, doch in verschillende opzichten daar
van afwijkt. Het is o.a. zwaarder en daarom kreeg het de naam zwaar
water.
Twintig jaar geleden was het nog een cu
riosum, thans is zwaar water een industri
eel product, dat in vrij grote hoeveelheden
in Noorwegen en Canada wordt gemaakt.
In de onmiddellijke nabijheid van water
krachtwerken, waar men de beschikking
heeft over goedkope electriciteit worden n.l.
qrote hoeveelheden water ontleed en daar
bij ontstaat dan als nevenproduct het zware
water.
Bij dit ontleden van water splitst het zich
in waterstof en zuurstof, twee gassen, die
voor allerlei doeleinden, o.a. voor het auto
geen lassen, worden gebruikt. Het zware
water, dat in het gewone water aanwezig is
wordt daarbij minder snel ontleedt en zo
wordt het overblijvende water op de duur
relatief rijker aan zwaar water.
De winning en de afzondering van het
zuivere zware water vereist intussen zoveel
zorg, dat het toch nog en vrij duur product
wordt. Men betaalt er ongeveer 1000 gulden
per liter voor, dus een gulden voor een vin
gerhoed vol. Als het zware water geen bij
product was, zou ht echter nog vele malen
duurder zijn.
De wereldvoorraad in 1940.
De enige fabriek, die vóór de oorlog
zwaar water produceerde, was die van de
Norsk Hydro in Rjukan, een plaatsje, dat
ongeveer 130 km. ten zuidwesten van Oslo
ligt. In 1940, kort voor de verovering van
Noorwegen, kochten Franse natuurkundigen
de hele voorraad van 160 liter, die op dat
ogenblik tevens de hele wereldvoorraad was
op, omdat zij meenden dat zwaar water hun
van dienst zou kunnen zijn bij hun proeven
op het gebied van de splitsing van atoom
kernen. Toen kort daarop ook Frankrijk
door de Duitsers werd bezet, brachten en
kele Franse natuurkundigen hun kostbare
voorraad zwaar water naar Engeland over
om er daar verder mee te kunnen experi
menteren.
Hoewel de Engelsen en de Amerikanen
bij de ontwikkeling van hun atoombom geen
zwaar water van node hadden, bezwaarde
het hun toch wel dat de Duitsers in Noor
wegen er de vrij beschikking over hadden.
Men kon immers nooit weten in hoeverre
zij er ten behoeve van de verdere oorlog
voering profijt van zouden kunnen trekken.
Daarom werd eind 1943 besloten maatrege
len te treffen, waardoor de verdere produc
tie van zwaar water in Noorwegen onmo
gelijk zou worden.
Na een mislukte eerste aanval wisten pa
rachutisten bij een tweede aanval op de door
de Duitsers zwaar bewaakte fabriek beter
hun doel te bereiken. Doch de Duitsers
hadden he zware water inmiddels reeds op
transport gesteld en pas na een spannende
achtervolging wist „de ondergrondse" het
schip te ontdekken, waarmee het zware
water naar Duitsland vervoerd zou worden.
Hierop werd een tijdbom geplaatst, die schip
met lading in de Oostzee deed ondergaan.
Samenstelling van het zware water.
Zwaar water is evenals gewoon water sa
mengesteld uit twee delen waterstof en één
deel zuurstof. Echter met dit verschil dat
jljlH 1 >oiti
de waterstof in het zware water van een an
dere soort is dan in het gewoon water. Er
bestaat namelijk behalve de gewone water
stof ook nog een andere soort waterstof, een
z.g. isotoop, die tweemaal zo zwaar is als
de gewone waterstof. Deze zware waterstof,
die ook wel deuterium wordt genoemd, werd
in 1931 door Urey en zijn medewerkers ont
dekt. Zij komt slechts in zeer geringe hoe
veelheden in de natuur voor ongeveer
0,02% van alle waterstof is zware waterstof.
Onmiddellijk na de ontdekking van Urey
verwachtte men en terecht dat de
zware waterstof ook in verbindingen zou
voorkomen, dus ook in water. En inderdaad
werd kort daarop, in 1932, het zware water
ontdekt.
Het is een vloeistof, die in soortelijk ge
wicht, kookpunt en vriespunt duidelijk aan
wijsbaar van het gewone water afwijkt.
Deze verschillen zijn het gevolg van het
feit, dat zwaar water als bouwsteen de zware
waterstof bevat in plaats van de gewone
waterstof, en soms zelfs zware zuurstof in
plaats van gewone zuurstof. Daardoor zijn
de moleculen zo heten de allerkleinste
deeltjes water zwaardr dan de mole
culen van gewoon water en bewegen zij bij
dezelfde temperatuur langzamer dan de lich
tere moleculen van gewoon water. Dit heeft
weer tot gevolg, dat zwaar water minder
gemakkelijk, d.i. minder gauw, door de elec-
trische stroom wordt ontleed dan gewoon
water en ook dat het minder gauw in de
damptoestand overgaat, m.a.w. het heeft een
hoger kookpunt dan gewoon water.
Kleine visjes, bacteriën en plantenzaden
gaan in zuiver zwaar water dood. Niet ech
ter wanneer het zware water met een vol
doende hoeveelheid gewoon water is ge
mengd. Bepaald giftig is het zware water
dus niet. Zijn uitwerking op de levenspro
cessen moet dus aan andere oorzaken wor
den toegeschreven. Dit blijkt o.a. ook hieruit
dat in sommige gevallen zwaar water de
groei juist bevordert gist b.v. groeit in
90% zwaar water viermaal zo snel als in
gewoon water.
De betekenis van het zware water voor
de biologie lijkt tot nu toe gering. Voor de
kernphysica daarentegen is zij veel groter.
De Noors-Nederlandse Kernreactor te Kjel-
ler b.v. bevat 7000 kg. zwaar water en ook
enkele andere kernreactoren bevatten deze
stof. Verder wordt zwaar water gebruikt
om er zware waterstof van te maken, o.a.
in het Philips Natuurkundig Laboratorium
te Eindhoven en in het Cyclotron te Amster
dam ter verkrijging van deeltjes, waarmee
men, na ze een zeer grote snelheid te hebben
gegeven, tot in het binnenste der stof kan
doordringen.
De Engelse luchtmacht houdt Donder
dag oefeningen, die zich voor een deel ook
boven ons land zullen uitstrekken.
Een winkelende vrouw kwam Zaterdag
aan de Nieuwe Binnenweg te Rotterdam tot
de ontdekking dat zij haar portemonnaie
miste waarin zich 60 bevond. De vrouw,
die het thuis niet breed heeft, begon wan
hopig te huilen. Dit trok de aandacht van
een voorbijganger die vroeg wat er aan de
hand was en uit medelijden gaf hij haar
spontaan een bedrag van 50. In de loop
van de dag werd de portemonnaie bij de
vrouw thuis bezorgd, doordat de vinder een
briefje met het adres in de portemonnaie had
aangtroffen. Al het geld zat er nog in. Direct
ging de vrouw naar het politiebureau om
daar de 50 weer ter beschikking van de
edele gever te stellen.
Te Utrecht is Maandag door mr. W.
H. Fockema Andrae de derde beurs voor
meubelen en woningtextiel geopend.
De gemeenteraad van 's-Gravenhage
heeft in zijn vergadering van 18 Januari een
voorstel aangenomen een weg of straat in
Den Haag te noemen naar dr. Plesman. Na
een ingesteld onderzoek zijn B. en W. tot
de slotsom gekomen dat hiervoor het meest
in aanmerking komt het gedeelte van de
Raamweg tussen Waalsdorperweg en Wit-
tebrug en het gedeelte van de Badhuisweg
dat voor het gebouw van de K.L.M. gelegen
is. Zij stellen voor, deze weggedeelten de
naam „Plesmanweg" te geven.
-Dit jaar zal de openingsavond van de
Boekenweek plaats vinden op 26 Maart. Het
programma „Het Boek en de Muzen" be
vat ballet, toneel en muziek gevolgd door
het traditionele schrijversbal.
Aan boord van de Noorse tanker „Sa-
laas" die bij de N.D.S.M. te Amsterdam
voor de kade ligt, heeft zich Maandag een
ontploffing voorgedaan, waarbij vijf arbei
ders, allen Amsterdammers, gewond werden.
Tussen Hengelo en Delden is Maan
dagochtend het achterste treinstel van een
diesel-electrische ontspoord met één wiel.
Het verkeer was een halve dag gestremd.
Er deden zich geen persoonlijke ongelukken
voor. Verder ontspoorde bij Voorburg een
rangeerlocomotief.
De ouders van Lambertus Kwakkel, de
50.000ste Dcventenaar, hebben besloten, dat
het bedrag, door gemeente en burgerij voor
hun zoon bijeen gebracht, besteed zai wor
den voor een studiefonds.
Elke 14,9 seconde gebeurde er in 1953
in de Verenigde Staten een misdaad, zo
deelde ht hoofd van de Amerikaanse re
cherche, Hoover, mee. Per jaar kost de mis
daad elk gezin in de Verenigde Staten ge
middeld 495 dollar.
SPIERPIJN, SPIT...
nv
een
als
nog
HOEVEEL RADIOLUISTERAARS TELT
NEDERLAND
Het aantal aangegeven radio-ontvangtoestellen in
Nederland bedroeg op 1 Februari 1954 1.854.339
tegen 1 841.249 op 1 Januari 1954.
Op 1 Januari 1954 waren er 491.418 aangeslotenen
op het Rijks-radiodistributienet tegen 488.437 op
J December 1953.
OS '>bl 0f
s
't Loert overal. De weldadige warmte
van de pijnstillende Thermogène ver
drijft de snerpende pijn.
DE WERKLOOSHEID IN JANUARI.
Het aantal werkloze mannen nam in de loop van
Januari voornamelijk als gevolg van het winterseizoen
toe van 91.229 tot 101.070. Het aantal personen,
werkzaam op door de Rijksdienst voor de Uitvoering
van werken gesubsidieerde objecten steeg van 20.403
tot 22.502. Het direct beschikbaar aanbod nam der
halve toe van 111.632 tot 123.572. Het aantal z.g,
vorstwerklozen is hieronder niet begrepen.
Behalve door het winterweer verminderde de werk
gelegenheid enigermate ten gevolge van het aflopen
van de werkzaamheden aan het dijkherstel. In de
meeste bedrijfstakken evenwel handhaafde de werk
gelegenheid zich op een behoorlijk peil, hetgeen blijkt
uit het feit, dat de werkloosheidsstijging in de seizoen-
gevoelige bedrijen gering was en dat het aantal open
staan de aanvragen voor mannelijke arbeidskrachten
toenam van 'ƒ.019 tot 24.639.
Het beschikbaar aanbod van bouwvakarbeiders
steeg van 19.646 tot 22.214, veenarbeiders van 2281
tot 2497, metaalarbeiders van 5887 tot 6089, land
arbeiders van 22.572 tot 26.636, transportarbeiders
van 6873 tot 7921 en losse arbeiders van 20.680
tot 25038.
De relatieve werkloosheid was eind Januari het
hoogst in Groningen met 62 werklozen per 1000
mannelijke beroepsbeoefenaren en het laagst in Lim
burg met 16, terwijl het aantal voor Zeeland 27
bedroeg. Het rijksgemiddelde bedroeg 32.
Het aantal als werkloos geregistreerde vrouwen
steeg van 8590 tot 8737. De vraag naar vrouwelijk
personeel steeg van 19.716 tot 23.012.