Het eeuwige ijs in de Poolnacht Zwaar (en duur) water thermogene nippers mensen strijden een hopeloze strijd. - De ware winter wordt gekenmerkt door duisternis en ijs. Soms kan het in Nederland al vroeg donker zijn, bijvoorbeeld in de maanden December en Ja nuari. Soms ook is de wind snijdend als een scherp mes. De vrolijke natuur uit de zomer verstilt dan. Het is alsof de schepping de adem inhoud, terwijl kana len en riviertjes hun geklots en vrolijk gekabbel staken. Het water stolt in de wateraderen tot ijs. In een lekker middagzonnetje kan zo'n Nederlands winterlandschap het sym bool zijn van vrede en rust. Maar meestal is de bewolkte lucht somber en dan kan de stille koude met sneeuw zo dreigend lijken, zo soimber voor het mens dom, dat spoedig geneigd is onzag te krijgen voor de krachten der natuur. Wanneer lï in zo'n stemming door de sneeuw of op het ijs loopt, krijgt U een voorproefje van de toestand in het hoge noorden tijdens de wintermaanden. Rond de Polen ligt een grote ijskap. Al leen die van Groenland is 170 maal zo groot als Nederland. Het is een ijsmassa van 2,2 millioen vierkante kilometer. De koude in Nederland wordt voor het grootste deeel veroorzaak door deze massa, zo heeft men berekend. Die ijskap aan de polen heeft velen aan het werk gezet. Men denke aan de talloze poolexpedities en de vele slachtoffers, die zij eisten. Maar de mensen zoeken het ge vaar. Zij houden van oorlog tegen elkaar en tegen de elementen. Kou, duisternis en ijs worden gevreesd in de poolstreken. Nie mand denkt er aan schaatsen in een witte ijs- trui bij een temperatuur die tot minus S6 graden of nog lager kan dalen. Bovendien heerst er duisternis bij dag en bij nacht. Die kou en de duisternis maten de sterk ste mensen af en maken hen tot wrakken. Toen de Amërikanen een aantal bases aan wilden leggen op Groenland, kozen zij voor het werk 450 physiek geharde figuren uit, die gedurende enkele zomermaanden op de ijsmassa's werkten. Na de zomer bleven slechts 40 van deze mensen om te overwin teren onder vrij luxe-omstandigheden. Er was al een centrale verwarming en er ston den speciaal gebouwde huizen. De overigen waren geestelijk aan een rustperiode toe. Een tweede overwintering zelfs onder gun stige omstandigheden, maakt tniemand mee. Van lichaam en geest wordt te veel ge vergd. Oorzaak der depressies De ijskap van Groenland wordt voor een groot deel verantwoordelijk geacht voor het vele slechte weer dat wij in West-Europa beleven. Om het oorzakelijk verband te leg gen, doet men nu al jarenlang meteorolo gische onderzoekingen. Rondom Groenland zijn nu ongeveer 30 meteorologische stati ons. Elk station is door 4 mensen bezet die over een radioverbinding met de bewoonde wereld beschikken. In tijden van r.ood kan men direct hulp krijgen per vliegtuig. Toch vraagt men zich in wetenschappe lijke kringen af, of in deze ijskelder van de wereeld de enige bron voor koud en guur weer in West-Europa moet worden gezien. In de Bilt vindt men tegenstanders van deze theorie. De Amerikanen willen echter het naadje van deze ijskous weten, omdat voor hen in deze streken grote strategische en militaire belangen ligen. Men voorspelt het weer reeds 5 dagen van tevoren, omdat dit van beslissende betekenis is voor militaire operaties, speciaal in de lucht. De temperatuur oefent ook grote invloed uit op het gebruikte materiaal. Beton bijvoor beeld kan een hevige kou niet weerstaan. Het wordt warmer. Al heerst aan de poolstreken nog steeds een bijna ondraaglijke kou, toch heeft men vastgesteld, dat deze streken langzaam war mer worden. Nansen, de bekende poolreizi ger constateerde in de jaren 1893 tot 1895 een gemiddelde ijsdikte van 3,5 meter. Her haaldelijk daalde het kwik tot mfeer dan 80 graden onder nul. Misschen zou hij het nu aan de polen wel „lekker" vinden, want het kwik bereikt nu slechts een temperatuur van -50 graden en de ijsdikte wordt gemid deld slechts op 2,15 meter geschat. De haven van Spitsbergen wordt nu zeven maanden per jaar voor schepen bereikbaar geacht. Een halve eeuw geleden vond men die haven acht van de twaalf maanden dicht gevroren. Een gedeelte van de machtige ijs- hap over de polen smelt weg, zo heeft men geconstateerd. Zo zijn er op Groenland begraafplaatsen ontdekt van Vikingen, die daar ongeveer zeven eeuwen geleden hebben gewoond. De graven hebben al die tijd „in de ijskast" gezeten en kwamen er vrijwel ongeschonden weer uit te voorschijn. De gemiddelde tem peratuur in de landen van het hoge Noorden is in de laatste eeuw met enkele graden ge stegen, in Finland b.v. met 5 graden. De ijs massa in Finland is daardoor tot op de helft verminderd. Nu kan het warmer worden van de noor delijke streken veel voordeel brengen, op de duur kan deze ontwikkeling catastrofaal zijn Voor de gematigde luchtstreken waartoe ook Nederland behoort. Ook hier zou dan lang zamerhand de temperatuur moeten stijgen met het gevolg, dat de streken die wij be wonen, een tropisch klimaat kunnen krijgen. Onze malse weiden zouden dan in woestij nen worden omgetoverd. Gelukkig is het zo ver nog lang niet. Intussen blijkt hieruit, dat die koude-centra voor een groot deel van de wereld ook zeer nuttige diensten bewijzen Aparte wereld. Ondanks alle middelen der moderne tech niek is het aantal mensen, dat in de ijsvlak ten kan leven nog steeds zeer gering. Be woners van warmere luchtstreken kunnen het daar slechts korte tijd volhouden. De permanente bewoners zijn practisch alleen de Eskimo's. Gehard van geslacht óp g?S slacht hebben zij hun levensstijl geheel aan gepast aan de hevige koude. Men heeft de Eskimo's als halve wilden gezien, die noodzakelijk met de moderne be schaving moesten kennis maken. Voor een groot deel heeft men zijn oordeel over deze mensen moeten herzien. Het is gebleken, dat een aantal van hun gewoonten en „onhy giënische" gebruiken ip deze streken onmis baar waren, zodat zij door de beschaafde wereld worden overgenomen, wanneer deze zich op de „gladde" ijsvlakten begeven. Het land van kou. ijs en duisternis is een aparte wereld. Het moderne leven tracht deze te veroveren met machines, zeep en benzine. Maar wie het grote aantal bevroren auto's ziet, wanneer het kw'ik maar even onder het nulunt daalt en de geweldige schade, die een beetje vorst toebrengt aan het moderne, comfortabele leven, die kan zich wellicht van verre een voorstelling maken van de gemakken van een sneeuwnut voor Eskimo's. Misschien glimlacht gij even bij de ge dachte daaraan, maar bij alle bewondering voor de technische vooruitgang zal men moeten toegeven de centrale verwarming en het kunstlicht zijn gekomen zij ver mochten noch de ijsvlakten der polen, noch de duisternis van maandenlange nachten te overwinnen. EEN VINGERHOED VAN DEZE VLOEISTOF KOST EEN GULDEN. Water is zo'n algemeen bekende stof, dat men al sinds lang meende hiervan alles te weten. Groot was daarom de verbazing toen in 1932 werd ontdekt, dat gewoon water voor 0,02% gemengd is met een ander soort water, dat wel in hoofdzaak dezelfde eigenschappen heeft, doch in verschillende opzichten daar van afwijkt. Het is o.a. zwaarder en daarom kreeg het de naam zwaar water. Twintig jaar geleden was het nog een cu riosum, thans is zwaar water een industri eel product, dat in vrij grote hoeveelheden in Noorwegen en Canada wordt gemaakt. In de onmiddellijke nabijheid van water krachtwerken, waar men de beschikking heeft over goedkope electriciteit worden n.l. qrote hoeveelheden water ontleed en daar bij ontstaat dan als nevenproduct het zware water. Bij dit ontleden van water splitst het zich in waterstof en zuurstof, twee gassen, die voor allerlei doeleinden, o.a. voor het auto geen lassen, worden gebruikt. Het zware water, dat in het gewone water aanwezig is wordt daarbij minder snel ontleedt en zo wordt het overblijvende water op de duur relatief rijker aan zwaar water. De winning en de afzondering van het zuivere zware water vereist intussen zoveel zorg, dat het toch nog en vrij duur product wordt. Men betaalt er ongeveer 1000 gulden per liter voor, dus een gulden voor een vin gerhoed vol. Als het zware water geen bij product was, zou ht echter nog vele malen duurder zijn. De wereldvoorraad in 1940. De enige fabriek, die vóór de oorlog zwaar water produceerde, was die van de Norsk Hydro in Rjukan, een plaatsje, dat ongeveer 130 km. ten zuidwesten van Oslo ligt. In 1940, kort voor de verovering van Noorwegen, kochten Franse natuurkundigen de hele voorraad van 160 liter, die op dat ogenblik tevens de hele wereldvoorraad was op, omdat zij meenden dat zwaar water hun van dienst zou kunnen zijn bij hun proeven op het gebied van de splitsing van atoom kernen. Toen kort daarop ook Frankrijk door de Duitsers werd bezet, brachten en kele Franse natuurkundigen hun kostbare voorraad zwaar water naar Engeland over om er daar verder mee te kunnen experi menteren. Hoewel de Engelsen en de Amerikanen bij de ontwikkeling van hun atoombom geen zwaar water van node hadden, bezwaarde het hun toch wel dat de Duitsers in Noor wegen er de vrij beschikking over hadden. Men kon immers nooit weten in hoeverre zij er ten behoeve van de verdere oorlog voering profijt van zouden kunnen trekken. Daarom werd eind 1943 besloten maatrege len te treffen, waardoor de verdere produc tie van zwaar water in Noorwegen onmo gelijk zou worden. Na een mislukte eerste aanval wisten pa rachutisten bij een tweede aanval op de door de Duitsers zwaar bewaakte fabriek beter hun doel te bereiken. Doch de Duitsers hadden he zware water inmiddels reeds op transport gesteld en pas na een spannende achtervolging wist „de ondergrondse" het schip te ontdekken, waarmee het zware water naar Duitsland vervoerd zou worden. Hierop werd een tijdbom geplaatst, die schip met lading in de Oostzee deed ondergaan. Samenstelling van het zware water. Zwaar water is evenals gewoon water sa mengesteld uit twee delen waterstof en één deel zuurstof. Echter met dit verschil dat jljlH 1 >oiti de waterstof in het zware water van een an dere soort is dan in het gewoon water. Er bestaat namelijk behalve de gewone water stof ook nog een andere soort waterstof, een z.g. isotoop, die tweemaal zo zwaar is als de gewone waterstof. Deze zware waterstof, die ook wel deuterium wordt genoemd, werd in 1931 door Urey en zijn medewerkers ont dekt. Zij komt slechts in zeer geringe hoe veelheden in de natuur voor ongeveer 0,02% van alle waterstof is zware waterstof. Onmiddellijk na de ontdekking van Urey verwachtte men en terecht dat de zware waterstof ook in verbindingen zou voorkomen, dus ook in water. En inderdaad werd kort daarop, in 1932, het zware water ontdekt. Het is een vloeistof, die in soortelijk ge wicht, kookpunt en vriespunt duidelijk aan wijsbaar van het gewone water afwijkt. Deze verschillen zijn het gevolg van het feit, dat zwaar water als bouwsteen de zware waterstof bevat in plaats van de gewone waterstof, en soms zelfs zware zuurstof in plaats van gewone zuurstof. Daardoor zijn de moleculen zo heten de allerkleinste deeltjes water zwaardr dan de mole culen van gewoon water en bewegen zij bij dezelfde temperatuur langzamer dan de lich tere moleculen van gewoon water. Dit heeft weer tot gevolg, dat zwaar water minder gemakkelijk, d.i. minder gauw, door de elec- trische stroom wordt ontleed dan gewoon water en ook dat het minder gauw in de damptoestand overgaat, m.a.w. het heeft een hoger kookpunt dan gewoon water. Kleine visjes, bacteriën en plantenzaden gaan in zuiver zwaar water dood. Niet ech ter wanneer het zware water met een vol doende hoeveelheid gewoon water is ge mengd. Bepaald giftig is het zware water dus niet. Zijn uitwerking op de levenspro cessen moet dus aan andere oorzaken wor den toegeschreven. Dit blijkt o.a. ook hieruit dat in sommige gevallen zwaar water de groei juist bevordert gist b.v. groeit in 90% zwaar water viermaal zo snel als in gewoon water. De betekenis van het zware water voor de biologie lijkt tot nu toe gering. Voor de kernphysica daarentegen is zij veel groter. De Noors-Nederlandse Kernreactor te Kjel- ler b.v. bevat 7000 kg. zwaar water en ook enkele andere kernreactoren bevatten deze stof. Verder wordt zwaar water gebruikt om er zware waterstof van te maken, o.a. in het Philips Natuurkundig Laboratorium te Eindhoven en in het Cyclotron te Amster dam ter verkrijging van deeltjes, waarmee men, na ze een zeer grote snelheid te hebben gegeven, tot in het binnenste der stof kan doordringen. De Engelse luchtmacht houdt Donder dag oefeningen, die zich voor een deel ook boven ons land zullen uitstrekken. Een winkelende vrouw kwam Zaterdag aan de Nieuwe Binnenweg te Rotterdam tot de ontdekking dat zij haar portemonnaie miste waarin zich 60 bevond. De vrouw, die het thuis niet breed heeft, begon wan hopig te huilen. Dit trok de aandacht van een voorbijganger die vroeg wat er aan de hand was en uit medelijden gaf hij haar spontaan een bedrag van 50. In de loop van de dag werd de portemonnaie bij de vrouw thuis bezorgd, doordat de vinder een briefje met het adres in de portemonnaie had aangtroffen. Al het geld zat er nog in. Direct ging de vrouw naar het politiebureau om daar de 50 weer ter beschikking van de edele gever te stellen. Te Utrecht is Maandag door mr. W. H. Fockema Andrae de derde beurs voor meubelen en woningtextiel geopend. De gemeenteraad van 's-Gravenhage heeft in zijn vergadering van 18 Januari een voorstel aangenomen een weg of straat in Den Haag te noemen naar dr. Plesman. Na een ingesteld onderzoek zijn B. en W. tot de slotsom gekomen dat hiervoor het meest in aanmerking komt het gedeelte van de Raamweg tussen Waalsdorperweg en Wit- tebrug en het gedeelte van de Badhuisweg dat voor het gebouw van de K.L.M. gelegen is. Zij stellen voor, deze weggedeelten de naam „Plesmanweg" te geven. -Dit jaar zal de openingsavond van de Boekenweek plaats vinden op 26 Maart. Het programma „Het Boek en de Muzen" be vat ballet, toneel en muziek gevolgd door het traditionele schrijversbal. Aan boord van de Noorse tanker „Sa- laas" die bij de N.D.S.M. te Amsterdam voor de kade ligt, heeft zich Maandag een ontploffing voorgedaan, waarbij vijf arbei ders, allen Amsterdammers, gewond werden. Tussen Hengelo en Delden is Maan dagochtend het achterste treinstel van een diesel-electrische ontspoord met één wiel. Het verkeer was een halve dag gestremd. Er deden zich geen persoonlijke ongelukken voor. Verder ontspoorde bij Voorburg een rangeerlocomotief. De ouders van Lambertus Kwakkel, de 50.000ste Dcventenaar, hebben besloten, dat het bedrag, door gemeente en burgerij voor hun zoon bijeen gebracht, besteed zai wor den voor een studiefonds. Elke 14,9 seconde gebeurde er in 1953 in de Verenigde Staten een misdaad, zo deelde ht hoofd van de Amerikaanse re cherche, Hoover, mee. Per jaar kost de mis daad elk gezin in de Verenigde Staten ge middeld 495 dollar. SPIERPIJN, SPIT... nv een als nog HOEVEEL RADIOLUISTERAARS TELT NEDERLAND Het aantal aangegeven radio-ontvangtoestellen in Nederland bedroeg op 1 Februari 1954 1.854.339 tegen 1 841.249 op 1 Januari 1954. Op 1 Januari 1954 waren er 491.418 aangeslotenen op het Rijks-radiodistributienet tegen 488.437 op J December 1953. OS '>bl 0f s 't Loert overal. De weldadige warmte van de pijnstillende Thermogène ver drijft de snerpende pijn. DE WERKLOOSHEID IN JANUARI. Het aantal werkloze mannen nam in de loop van Januari voornamelijk als gevolg van het winterseizoen toe van 91.229 tot 101.070. Het aantal personen, werkzaam op door de Rijksdienst voor de Uitvoering van werken gesubsidieerde objecten steeg van 20.403 tot 22.502. Het direct beschikbaar aanbod nam der halve toe van 111.632 tot 123.572. Het aantal z.g, vorstwerklozen is hieronder niet begrepen. Behalve door het winterweer verminderde de werk gelegenheid enigermate ten gevolge van het aflopen van de werkzaamheden aan het dijkherstel. In de meeste bedrijfstakken evenwel handhaafde de werk gelegenheid zich op een behoorlijk peil, hetgeen blijkt uit het feit, dat de werkloosheidsstijging in de seizoen- gevoelige bedrijen gering was en dat het aantal open staan de aanvragen voor mannelijke arbeidskrachten toenam van 'ƒ.019 tot 24.639. Het beschikbaar aanbod van bouwvakarbeiders steeg van 19.646 tot 22.214, veenarbeiders van 2281 tot 2497, metaalarbeiders van 5887 tot 6089, land arbeiders van 22.572 tot 26.636, transportarbeiders van 6873 tot 7921 en losse arbeiders van 20.680 tot 25038. De relatieve werkloosheid was eind Januari het hoogst in Groningen met 62 werklozen per 1000 mannelijke beroepsbeoefenaren en het laagst in Lim burg met 16, terwijl het aantal voor Zeeland 27 bedroeg. Het rijksgemiddelde bedroeg 32. Het aantal als werkloos geregistreerde vrouwen steeg van 8590 tot 8737. De vraag naar vrouwelijk personeel steeg van 19.716 tot 23.012.

Krantenbank Zeeland

Axelsche Courant | 1954 | | pagina 3