Gwee iïïensen om „Drie mensen"
Bij het jubileum van de
„Coöperatief."
II.
HET ONTSTAAN DER FABRIEK
Op ullno liging van enige landbouwers
had op Woinsdag 16 Januari 1889 te Ter-
neuzen eea vergadering piaals van land
bouwers en belanghebbenden bij de bleten-
verbouw. Het resultaat van deze vergade
ring was een vereniging van bietenver
bouwers spoedig volgden meerdere van
deze verenigingen te Axel, Zaams'ag en
Hontenisse.
In 1891 werden door de fabrieken der
mate bezwarende bepalingen in hun con
tracten opgenomen, dat deze verenigingen
waarschuwden tegen het contraderen op
deze voorwaarden. De eensgezindheid onder
de landbouwers bleek evenwel nog niet
bijster groot en de fabrieken wisten ook
nu nog hun zin door te drijven. In Maart
1892 gaf de heer K. J. A. Q. baron Collot
d'Escury op een vergadering te Terneuzen
een toelichting op de vraag of een coöpe
ratieve fabriek al dan niet wenselijk zou zijn.
Men besloot op deze vergadering een com
missie in te stellen om de mogelijkheid van
een coöperatieve fabriek verder te onder
zoeken en zo was dus de eerste stap gezet
om tot de oprichting Ie komen.
Commissifc's schijnen in die tijd evenwel
al dezelfde eigenschappen te hebben gehad
als tegenwoordig; 3 jaar werd zoek ge
bracht met onderzoekingen en benoemingen
zonder positief resultaat.
De fabrieken probeerden evenwel steeds
gunstiger condities voor zichzelf te bedingen
en zo werd in 1897 door de heer K. A.
Q. baron Collot d'Escury voorgesteld zelf
voorwaarden voor de levering van de bieten
vast te stellen, mits de Virbouwers van
minslens 10000 H A. bieten zich hierbij
zouden aansluiten. Ook dhr. Q. A Vorster-
man van Oyen, algem ie.i secretaris der
Z L M., deed het mogelijke om deze opzet
te doen slagen, maar ook dit pian liep nog
voor een groot deel op niets uit en de fabrie
ken kregen in het najaar toch weer hun
bleten.
In Maart 1898 kwam de commissie van
onderzoek, destijds te Terneuzen ingesteld,
op een vergadering te Axel met een open
baar verslag. De conclusie was dat een
goed ingerichte fabriek, gelegen aan het
kanaal van Gent in alle opzichten levens
vatbaarheid bezat. Enkele landbouwers tra
den nu nog toe en de kansen voor oprich
ting werden steeds groter.
Vanzelfsprekend zagen de bestaande
fabrieken deze ontwikkeling met lede ogen
aan en zij deden dan ook het mogelijke om
oprichting van een coöperatieve fabriek te
voorkomen. Te lang maakten zij echter mis
bruik van hun machtspositie, de stichting
van een eigen fabriek kon nog wel iets
vertraagd worden, maar zij was niet meer
te stuiten. Op 27 Juli 1899 werd te Axel
het definitieve besluit tot oprichting van
een coöperatieve beetwortelsuikerfabriek te
Sas van Gent genomen, terwijl het beno
digde kapitaal voitekend was.
De bouw van de fabriek.
Nu eindelijk het gewichtige besluit ge
vallen was, werd hard doorgewerktmen
wilde voor de campagne van 1900, dus
binnen ca. 15 maa iden gereed zijn om de
fabriek in bediijf te stellen.
FEUILLETON
door: HUGO BETTAUER.
27)
Deedele taal, de meesterlijke opbouw, de
vermetelheid van het probleem, dat alles
bracht hef drama een ongekend en onge
ëvenaard succes, Reeds na het eerste bedrijf
dreunden de bijvalsbetuigingen door de zaal,
na het tweede zwegen de toehoorders in
diepe eerbied om eerst na enkele minuten
in een storm van enthousiasme los te bar
sten en aan het slot werd zolang geapplau
disseerd tot directeur Hohlbaum het toneel
betrad en een korte rede hield.
De ongelukkige auteur kan helaas de
bekroning van zijn levenswerk niet bij
wonen. Tussen de gevangenismuren boet hij
voor een ontzettende misdaad, welke wij,
die het voorrecht hebben zijn drama te
kennen, minder dan oo't te voren kunnen
begrijpen. Een zeldzame, tragische vereni
ging van genie en waanzin heeft zich in
deze begaafde man geopenbaard en wij
kunnen niets anders doen dan de aardse
en hemelse gerechtigheid smeeken niet te
streng te zijn in haar oordeel, opdat Tho
mas Hartwig. wiens naam niet meer uit de
Duitse letteratuur zal verdwijnen, in een
sanatorium volledig herstel zal vinden en
aan het leven zal worden teruggegeven.
26 October 1899 werde Je funderings
werken aanbesteed en 22 D'cember de
bovenbouw. Eindresultaat was dat de gehele
fabriek, de machinale inrichting, de los-
kade en de spooraansluiting tijdig klaar
kwamen en op 8 October 1900 de eerste
campagne kon beginnen.
De groei van het bedrijf.
Vanaf het eerste moment voldeed de
fabriek. Het bedrijf was ingesteld op een
verwerking van 400.000 kg. bieten per
etmaal, maar aan het einde van het eerste
seizoen verwerkte men al 500 ton in deze
tijdsduur. In totaal verwerkte men dit eerste
jaar 28.600000 kg. bieten. Het financiële
resu'taat was eveneens zeer bevredigend en
als gevolg van dat alles kwamen voort
durend nieuwe aanvragen voor deelname
binnen. B'sloten werd daarom de capaci
teit van 400 000 kg. te vergroten tot
700.000 kg.
Ook de Iweede campagre verliep vlot
totale verwerking 44.000.000 kg., grootste
verwerking per dag 752.000 kg.
Door een belangrijke prijsdaling van de
suiker die zelfs de ondergang van ver
scheidene fabrieken veroorzaakte was
het financiële resultaat alles behalve roos
kleurig. Het is aan de toenmalige bestuurs
leden, die met hun vermogen borg bleven,
te danken dat alles toen nog goed terecht
is gekomen. De derde campagne was weer
beter en zo kon het jonge bedrijf zich in
enkele jaren weer van deze s'ag herstellen.
In de achtste campagne werd een nieuw
procélé ingevoerd, waardoor de productie
toenam tot 1.000 000 kg. per etmaal, in de
12e campagne werd dit nog eens onge
voerd tot 1.200.000 kg. dus reeds het drie
voud van de aanvankelijke capaciteit.
De eerste wereldoorlog bracht vanzelf
sprekend enkele moeilijke jaren, maar de
prijzen waren bevredigend. Dat de Zeeuw'-
Vlamingen met de oprichting van deze
fabriek een wijs besluit hedd n genomen i3
uit de stage groei wel gemakkelijk af te
lezen. En tot op de huidige dag groeit hef
bedrijf nog steeds verder uit.
Werd in 1899 begonnen met 173 leden,
thans telt deze coöperatie 760 leden. De
aanvankelijke dagproductie van 400.000 kg.
is ru uitgegroeid tot 1 800 000 a 200 000
kg, terwijl de jaarproductie thans circa
120.000 000 kg. bedraagt.
De Zeeuws-Vlaamse landbouwers, die de
eerste in den lande geweest zijn om tot
stichting van een coöperatieve suikerfabriek
over te gaan, is een voorbeeld, dat later
door velen is gevolgd Ruim 20 pet, van
de Nederlandse bietenverbouw wordt in
coöperatieve fabrieken verwerkt. De stich
ters hebben hiermede or,s gewest zeker een
grote dienst bewezen en de 50-jarige her
denking van hun gewichtig besluit op 27
dezer verdient zeker de feestelijke viering,
zoals die tha s is voorbereid.
Uit onze omgeving.
LEZING MEVR. ANTOINETTE VAN DIJK.
Dinsdagavond sprak in de bovenzaal van
«Het Centrum" alhier voor de afdeling
Axel van de Bond var, Piatlelandsvrouwen,
mevrouw Antoinette van Dijk, over het
onderwerp „Omgang uret anderen."
Het was mevrouw van der Hooft
Jansen van Roiendaa', die reeds verschei-
Verward, onzeker, ietwat verlegen, klapte
het publiek in de handen om zijn bijval te
betuigen met het door directeur Hohlbaum
gesprokene. °Mtn had '2elfs graag leve
Hartwig geroepen, maar dat ging dan toch
niet. Een man die vijf vrouwen had vermoord.
De critici spoedden z:ch naar de redactie-
bureaux en schreven feuilletons, waarin de
betekenis van het stuk ten volle werd
erkend. Men had ten slotte niet altijd een
zo gunstige gelegenheid precies zo te schrij
ven als men er over dacht. Bij nog in le
ven zijnde auteurs moest met verschillende
dingen rekening worden gehouden, beden
kingen, persoonlijke aangelegenheden, waar
men niet zo gemakkelijk overheen kon
komen. Saar Hartwig was dood, althans zo
goed als dood
Joachim von Dengern haastte zich, toen
het scherm voor de laatste maal gevallen
was. naar de vestiaire, welke bij de plaat
sen van juffrouw Fiölich en mevrouw Lam-
melein behoorde, drong door de menigte
heen tot hij Lotte bereikt had en fluisterde
haar snel enige woorden in het oor, welke
het meisje aanleiding gaven van mevrouw
Lammelein afscheid te nemen en met Von
Dengern een wijirestaurant te bezoeken,
waar zij tot middernacht bijeen bleven.
De bom barst.
De opening der terechtzitting was weer
op tien uur vastgesteld, maar reeds een
uur voor dien maakte een onafzienbare
mensenmenigte voor het gerechtsgebouw.
den:: jaren geleden contact had met mevrouw
van Dijk, als verzorgster van het kinder
uurtje van de A V R O., en nu het initiatief
had genomen om deze begaafde spreekster
en schrijfster te inviteren.
Gezien de geringe belangstelling, die in
onze gemeente gewoonlijk voor lezingen
bestaat, was de ondomst bevredigend, hoe
wel deze spreekeier een uitgebreider gehoor
waardig is,
De aanwezige dames hadden een genot
volle avond en mevrouw de Feijter, die als
voorzitster de spreekster hartelijk dankte
voor het gebodene, vertolkte hiermede aller
gevoelens.
GOUDEN HUWELIJKSFEEST.
Woensdag vierde het echtpaar WilL
Scbeele in de Oo«terstraat alhier zijn gouden
bruiloft. Natuurlijk ontbrak het de oudjes
op deze dag niet aan belangstelling. Trr
hunner ere hadden de buurtbewoners de
vlaggen ontplooid, wat de straat een feeste
lijk aanzien gaf. De buurtvereniging „Oos
terstraat* zorgde reeds in de vroege morgen
uren voor een ere-poortje en toebereidselen
voor gevel-illuminatie. Het bestuur der
buurtvereniging bracht het gouden p^areen
bezoek. Beide oudjes ontvingen een ge-
scher kde bruidegom werd een hengel
overhandigd, waarvoor de geheide sport
visser ontroerd dankte. De dag werd in
feestelijk samenzijn doorgebracht en in de
avonduren bracht de harmonie „Concordia"
een serenade, waarbij de voorzitter, dhr. J.
Blok, de jubilereude oudjes feliciteerde.
PREDIKBEURTEN TE AXEL.
Ned. Herv. Kerk. Voorm. 10 uur en
nam. 2 30 uur Ds. Penning#. (Bed. H. Av.)
Geref. Kerk. Voorm 10 uur en ram.
2.30 u. Ds. D. Zemel.
Geref. Kerk. (Ds. Jan Scharpstraat 1
Voorm. 10 uur en nam. 3 uur Ds. D. J.
Couvé-.
Geref. Gemeente. Voorm. 10 uur en
nam. 2 30 uur Leesdienst.
LANDBOU WHUISHOUDSCHOOL
TE TERNEUZEN
Woensdagmiddag vond in „Pro Reg" te
Terneuzen de diploma-uitreiking plaats aan
de leerlingen van de twee jarige cursus van
de landbouwhuishoudschool.
De voorzitter van de Kring Axel der Z.
L. AV, de heer A. Haak. verwelkomde in
zijn openingswoord de vele belangstellender,
en legde de nadruk op, dat propaganda
dient te worden gemaakt, opdat ook de
cursus voor het volgende schooljaar wordt
volgeboekt, speciaal de avondkookcursus
en de middag-naaicurses, waarvoor de
inschrijving nog open staat.
Hierna werden door mevr. De Koster
m evr Teilegen was wegens ziekte verhinderd
diploma's uitgerijkt aan de volgende
leerlingen
Johanne Bliek te Terneuzer Maria de
Braai en Adriana Catharina Dieleman beiden
te Hoek Etisabelh Dieleman te Oostburg;
Wil'y Cornelia van Doorn en Adiiana
Margaretha de Feijter beiden te Terneuzer,
Catharina de Feijter en Johanna van der
Gouwe, beiden te Hoek, Conna Harms,
Adriana Maria Jansen, Dina Jansen Corne
lia K'aasser, Helena Janna Kouwijzer,
Adriar.a Maria Meeusen, Janneke de Mu',
Pietje Maria Scheele, Johanna Stephanie van
Al werd men dan niet in de zaal toegelaten
dan kon men toch allicht probeien, door
middel van de in- en uitgaande berichtge
vers r f door de dienaren der wet, die voor
een paar sigaren hun zwijgzaamheid gaarne
prijs gaven, te weten te komen, wat zich
daarb nnen afspeelde. Geheel Berlijn ver
keerde immers in de grootste spanning, er
werd maar over een onderwerp van gedach
ten gewisseld, ja zelfs in de scholen oefende
de heersende spannirg onder onderwijzers
en leerlingen een adeligen invloed uit op
het onderwijs.
Zou Hartwig nu een volledige bekentenis
afleggen Misschien zelfs een bekentenis
van meer moorden dan hem ten laste waren
gelegd Of zou het een onverwachte
verrassing worden, zou wellicht
blijken, dat niet Hartwig de moorderaar
was. maar een aider die hij wilde redden
De dolzinnigste gerugten deden de ronde.
Hartwig zou in zijn cel zelfmoord hebben
gepleegd I Neen hij leefde, maar zou tot
razernij zijn vervall n. Plotseling ging het
van mond tot mond De rijkskanselier komt
de zitting bijwo-en om de moordenaar
direct na het uitspreken van het vonnis te
benadiger.
Fraaie limousines en taxi's waarin
de gelukkige bezitters van toegangskaarten
reden voor. En steeds kwamen er meer
autoriteiten, wien mm de toegang niet kon-
weigeren, zodat achter de talloze zitplaatsen
nog een inderhaast geïmproviseerde staan,
tribune door tientallen nieuwsgierigen werd
ingenomen. Zwaar gedecoreerde generaals,
der Velden en Elly de Viught allen
Terneuzen.
Na de gebruikelijke felicitaties volgde' d
pauze, tijdens weike gebak door de leerlir
gen der school vervaardigd werd, verloo
De middag werd besloten met een geze
lig samenzijn, waarbij liedjes werden gezon
gen, dansen uitgevoerd, oefeningen aan
brug verricht en de heer J. J. Kam met ee
veel fucces klucht„De geleende koekepan
ten gehore werd gebracht.
Tot slot werd gezamenlijk het Zeeuws
Vlaamse Volkslied gezongen.
OPENBAAR LYCEUM TERNEUZEN.
Uitslag toelatlngs-examen en overgang aan'
hel Openbaar Lyceum te Terneuzen.
Na gehouden examen toegelaten tot d;
lste klasse H.B S.
G. Emmerik, Terneuzen, J. de Feij'er, Axel,
L. Kostrr, Axel, Abr. van Luijk, Axel, P
van Meerwijk, Terneuzen, Fr. de Pooler,
Axel, Ferd. Spaas, Terneuzen.
Bevorderd van de Voorbereidingsklasse
naar klasse 1.
P. Boltorg, Terneuzen, J. van Damme,
Terneuzen, J. van Altena, Sluiskil, Ae. Aa.
Bauwens, Sluiskil, C, A v. d. Berge. Axel,
P. H. Eijsackers, Terneuzen, L H C. v. d.
Hemel, Terneuzen, P. M. de Jonge, Axel,
Ia. La Ea. Ta. Lncourl, Axel, K. P. Martens,
Sas van Gent, Aa. |a. Mazure Terneuzen,
Ja. Ma. de Mul, Zaamslag, Ma. Je. Orlebeke,
Hoek, J. van de Ree, Terneuzen, P. Roose,
Hoek en A. de Vries, Sluiskil.
Bevorderd van klasse 1 naar klasse 2.
A. J. Dieleman, Axel, Ea. Ga. Buter, Ter
neuzen, M. J. N reteson, Klooiterzande, J.J,
Ogge', Axel, J. P. A. Remerij, Terneuzen
J. de Ruijter, Axel, A. M. Sampon, Sas van
G°nt, H F. Spaas, Terneuzen, W. G. Tak,
Sas van Gent, J. J. Torbijn, Terneuzen, P,
de Visser, Zaamslag, M. Willemser, Zaam
slag, W. van Overmeire, St. Jansteen.
J. E. W. Bliek, Terneuzen, C. J Cysouw,
Biervliet, D. W. Dres, Zaamslag, M. P,
Dieleman, Sas van Gent, J. L. A van Di*
hoorn, Walsoorden, J A D ok, Terneuzen,
Ma. Aa. van Eclr, Terneuzen, Re. van de
Eeckhout, Sas van Gent, W. J. Elzinga,
Terneuzer, Aa. Aa. Groenenberg, Terneuzen,
A L. de Groote, Hoek, J. M. Hrmerlinck,
Terneuzen, W. F. J. de Jager, Terneuzen,
J. C. Jansen Verplanke, Zaamslag, A. P,
Kielman, Sluiskil, N. J M van der Moere,
Axel, G. P. Rattinge, Biervliet, P.J.P. Vink,
Terneuzen.
Bevorderd van klasse 2 naar klasse 3.
J. Boeije, Axel, H. A. van Leemput, Sas
van Gent, A. A. Notschaele, Sas van Gent,
P. E. R. Rhemrev, Zaamslag, Ga. L. J.
Reinders, Terneuzen, E. A. Sar.drini, Sluis
kil, J. J. Smit, Terneuzen, L. van de Veire,
Philippine, J. Verberkmoes, Spui, A P.
Vernimmen, Terneuzen, A. K. Verschelling
Terneuzen, M. de Vries, Terneuzen, H van
Vuuren, Terneuzen, Fa. S. J. van Wel
Terneuzen.
O. J. van Acker, Sas va-. Gent, Ha. Ja
van A'tena, Sluiskil, Ca. Na. Aa. v. d. Borg,
Hiek, L. W. de Bruijne, Ternpvren, E. A
Colpa-rl, Sas van Gent, M. M. Elenbaas,
Zaamslag, W. C. Fermort, Sas van Gent,
W. de F ijter. Axel, P. Hamelink, Axel
A. van Hm», Spui, Ca. Jansen Verplanke,
Zaamslag, G. G. J. de Jonge, Ax<>l, E. C
bekende politici, beroemde schrijvers, zij
allen stonden zij aan zij. Op het allereerste
ogenblik, klokke lien, werd inderdaad mede
gedeeld, dat de rijkskanselier in gezelschap
van de president van de Rijksdag in aan
tocht was. Voor de beidt heren werden
stoelen dicht raast de beklaagde geschoven.
Nu traden de rechters de zaal binnen, ver
zamelden zich de juryleden en werd ook
de bek'a3gde binnengeleid. Allen zager
bleek waren zichtbaar nerveus en opge
wonden. Hartwig niet minder dan de pre
sident, de officier en zijn verdediger. Zelfs
de eendensnavel beefde over het gehele
lichaam van opwinding en liet geen oog
van de rijkskanselier af. Wat een eer, wat
een belangrijke dag voor de stamtafel 1
Op hetzelfde ogenblik, dat de president
de zitting voor geopend verklaarde, sprong
Joachim von Dengern naar voren. De pre
sident verleende hem het woord.
Joachim von Dengern stond daar star en
onbeweeglijk, de ogen half gesloten en
begon met luide maar eentonige stem,
welke de indruk vestigde dat betgeen hij
had mede te delen al van zeer geringe
betekenis was
Ik heb gisteren gezegd, dat ik nog
een belangrijk onderzoek had in te stellen.
Wordt vervolgd.
f
