ma
rjES
No. 1.
Nieuws- en Advertentieblad
voor Zeeuw sell - VI aan deren.
VRIJDAG 3 APRIL 1936'.
52eJaarg.
J. C. VINK - Axel.
De verovering van het Land
van Axel door Prins Maurits
omstreeks 1586.
Dit blad verschijnt eiken Dinsdag- en Vrijdagavond.
ABONNEMENTSPRIJS:
Per 3 maanden 75 Centfranco per post 1 Gulden.
Afzonderlijke Nos. 5 Cent.
DRUKKER-UITGEVER
Bureau Markt C 4.
Telef. 56. - Postrek. 60263.
ADVERTENTIËN van 1 tot 5 regels 60 Cent; voor
eiken regel meer 12 Cent. Groote letters worden naar
plaatsruimte berekend.
Advertentiën worden franco ingewacht, uiterlijk
tot Dinsdag- en Vriidapvoormiddae- 11 ure.
Tweede Blad.
n Wal-
eks, en
irvlakte
en de
^andel-
'lateau,
in het
n flink
omfort
weken
Is men
;n, o.a.
tmaat-
varen
an het
in het
imuid-
chers-
et den
n, zal
jroote
ei van
Het was weer een genot hier
Dinsdagavond in „Het Centrum"
de heer Mr. P. Dieleman uit
Middelburg te hooren spreken
over de oude geschiedenis van
het Land van Axel. Zooals be
kend, is Mr. Dieleman in deze
historie door en door thuis, het
geen reeds gebleken is bij vroe
gere lezingen.
Thans trad hij op voor den
Oudheidkundigen Kring „De Vier
Ambachten", met bovenstaand
onderwerp. Bijna 3 uren lang
heeft Mr. Dieleman hierover in de
goed bezette zaal zonder onder
breking gesproken, met een talent
en kennis van zaken, die bewon
dering afdwongen. Speciaal voor
degenen, die zich ietwat thuis
gevoelen in de oude roemrijke
historie van deze streek, moet de
avond een genot geweest zijn,
doch ook voor de minder inge
wijden was er zeer veel interes
sants te hooren.
Mr. Dieleman werd ingeleid
dooien voorzitter van den Kring,
der f A. Th. M. Truffino,
bui tinler van Hulst, die aller-
eers-. .'g: spreker dankte voor
zijn be* villigheid om hier weer
een lezing te willen houden over
de roemruchte geschiedenis van
deze stad, die dit jaar zal hei
denken het feit, dat ze vóór 350
jaar van de Spaansche heerschappij
werd bevrijd. Hij heette verder
de leden en andere belangstel
lenden hartelijk welkom, waarbij
hij een bijzonder welkomstwoord
richtte tot zijn collega, burge
meester F. Blok.
wat.
100-
^er-
ier.
Bij
11.
:ze
r.
Mr. Dieleman ving hierna zijn
rede aan en herinnerde allereerst
aan het historische feit, dat hier
in den aanstaanden zomer zal
herdacht worden.
Het waren woelige tijden
aldus spr. die aan Axel's be
rijding vooraf gingen en ook nog
mg daarna. Zoo voerde Frederik
Hendrik in 1636 nog volop strijd
voor de vrijheid en waren Hulst
en Sas van Gent nog in handen
van de Spanjaarden.
In 1686 heeft men hier voor
het eerst gejubileerd voor Axel's
bevrijding en in 1736, toen het
150 jaar geleden was, eveneens.
Op 17 Juli 1786 was er een
groot feest in Axel. Het ging er
vroolijk toe met de parade, in de
Lange Noordstraat een vuurwerk,
orgelconcert, brandende pekton
nen, enz. De hier geleg:rde mi
litairen droegen het hunre bij om
de feeststemming te vehoogen.
Er waren hier toen nog een 30-
tal gebouwen, waarin kijgsvolk
was gehuisvest, wat wijt op een
Sterk garnizoen. In een lerkelijke
herdenkingsrede noemde Ds. Jan
Scharp toen Axel „de tarve mijner
dorsching".
Spr. stond daarna uitvoerig stil
bij de toestanden en gewoonten
in deze streken, die net altijd
goed te noemen waren, dr gevolg
van kerkelijke twisten, s z.
Terloops herinnerde S|r. eraan,
dat in 1836 Axel en Axt.erLand
nogmaals troepenbezettilg kreeg,
ditf
De heer Dieleman sprong ver
volgens terug naar het jaar 1183.
Officieel is de juiste datum niet
bekend, doch vast staat, dat Axel
toen reeds een stad was.
In 1213 kreeg Axel dezelfde
rechten als Hulst en vanaf dat
jaar spraken Axel's schepenen
ook recht. Axeler Ambacht was
toen nog niet vereenigd met Axel,
dit geschiedde pas in 1565 onder
Philips II.
Het Land van Axel stond steeds
bloot aan groote gevaren en over
stroomingen. De gedaante van
dit land is dan ook telkens ver
anderd, nu eens zee, dan weer
land.
De stad Axel was in de mid
deleeuwen zeer welvarend, is toen
vernietigd, doch spoedig weer
uit zijn asch herrezen. Ondanks
deze ramp ging het leven in die
dagen weldra weer zijn gewonen
gang.
Axel wilde voor Gent en Brugge
niet onderdoen en zoo werd be
sloten in 1519 een Belfort te
bouwen, terwijl in 1582 een nieuw
stadhui» verrees.
Uit oude stadsrekeningen is
gebleken, dat Axel een bloeiend
leven leidde in die tijden. Het
ging er dan ook vroolijk en lus
tig toe en spr. illustreerde dit
met verschillende voorbeelden
tijdens feestelijkheden, die toen
veelvuldig plaats hadden.
Het oude Axel was in Astuk
ken verdeeld. Zoo heette de
Magrette (magere weilanden) vroe
ger „de stad Davids". In de
Gentsche Vaartstraat stonden de
zoutkeeten, men had toen ook
reeds de Beoostenblie, Huis ter
Hage, de Klinke en Botermarkt
(de tegenwoordige markt). Er
waren 4 korenmolens en tal van
straten, waarvan men nu de na
men niet meer kent. Toch ook
nog enkele bekende, zooals Koe
straat en Lange Noordstraat.
In 1596 is het tegenwoordige
marktplein vergroot. Op de Klin
ke stond een molen, die er nog
staat (de oude molen in de Molen
straat De oude vaart die door
Axel liep, was de verbinding met
de Honte. Deze vaart kostte veel
geld voor uitdiepen enz. en spr.
lichtte dit toe aan de hand van
oude rekeningen, evenals van
andere lasten, die Axel toen wer
den opgelegd.
Onder de regeering van keizer
Karal V waren de Nederlanden
zeer gelukkig, doch onder het
bewind van Philips ging het min
der goed. Philips had de raad
van zijn vader, om de Nederlan-
d«n niet met Spaanschen trots te
regeeren, in den wind geslagen.
Zijn regeering begon rampspoedig
met hongersnood en in 1585
heerschte ook de pest in deze
streken. Philips is hier echter
slechts een paar jaar geweest.
Ondertusschen had het Calvi
nisme meer en meer veld ge
wonnen. De Vlaamsche industrie
vloog achteruit. Lutherschen en
Calvinisten wilden niet terug naar
het kerkelijk verband. Ook in
Axel drong de nieuwe leer door
en meende de overheid daarvoor
een soort reclame te moeten ma
ken, met opwekking om in Axel
bedrijven te komen vestigen. De
toestand werd zeer gespannen,
mede door toedoen van Granvelle.
Omstreeks 1565 roerden de
protestanten zich geducht, waarop
de beeldenstorm volgde. Axel
werd niet gespaard en in 1566
preeken waren gehouden, waar
door de bevolking in opgewonden
stemming kwam.
De beeldenstormers werden
gevangen genomen, doch het volk
wilde hen bevrijden en den baljuw
dooden. Ook van omliggende
plaatsen kwamen oproerigen naar
hier en men eischte een plaats
om eerediensten te mogen houden.
Het gelukte den opstand te onder
drukken, doch de Geuzen zonnen
op wraak. Ze werden echter
genoodzaakt Axel en Axeler Am
bacht te verlaten.
Te Hulst maakten de roode
ruiters van Egmond eveneens een
einde aan de eerediensten.
In 1567 werden verschillende
straffen ten uitvoer gebracht tegen
de beeldenstormersze werden
opgehangen of verbannen. Het
waren droevige tijden van roof
en doodslag. Onder de aanhan
gers van de nieuwe leer kwamen
ook menschen van minder allooi
voor. Een der beruchtste onder
hen was „Gilles deOnberispelijke"
die preekte en doopte, doch tevens
overspel pleegde.
De groote verwarring op gods
dienstig gebied was nog niet
genoeg, er kwam ook armoede
en een groote watervloed in het
Land van Axel, die aan 3000
menschen het leven kostte.
Alva was zich bewust, dat het
volk hem verwenschte. De Geuzen
verontrustten het Land van Vlaan
deren herhaaldelijk met hun alles
vernielende strooptochten. Ze
hielden ook de zee bezet, waar
door het zeezout ontzettend duur
werd. In 1573 stak de geloofs
vervolging andermaal op en enke
len werden opgehangen, waardoor
nieuwe beroering ontstond.
Op 26 Juni 1574 kwam een
vloot voor Terneuzen, waarvan
de bemanning een aanval op Axel
deed De bezetting deed een
uitval, doch werd in een hinder
laag gelokt en verslagen. Axel
werd geplunderd en platgebrand
en ook de omstreken ontkwamen
niet aan roof en brandstichting.
Assenede werd toen eveneens
verwoest. Degenen die zich aan
deze wandaden te buiten gingen
waren geen Zeeuwen, doch Duit-
schers, Engelschen en andere
vreemdelingen.
Na de Pacificatie van Gent
volgde een derde beeldenstorm
en in verband hiermede schetste
spreker de godsdienstige verwik
kelingen omtrent 1580—1584.
De Prins van Oranje was erg
bezorgd over deze toestanden en
de successen van Parma. Deze
toch veroverde vele steden, zoo
wel in het Noorden als in het
Zuiden. In 1583 kwam het ge-
heele Land van Waas in zijn
handen. Teneinde de gunst der
bevolking te winnen, schonk hij
allen vergiffenis voor bedreven
misdaden. Gedurende die periode
werden deze streken ook weer
geteisterd door de pest en andere
ziekten.
Intusschen achtte de Prins van
Oranje het gewenscht in het Land
van Vlaanderen weer vasten voet
te krijgen. In naam van den Prins
had de Graaf van Hohenlo Ter-
neuzen bezet en de stad duchtig
versterkt. De wilde troepen van
Hohenlo hebben groote schade
aangericht in deze streken en
Zaamslag en Olhene verwoest.
Toen op 18 Aug. 1585 Antwerpen
viel onder het beleg van den
Hertog van Parma, zocht men
Spanje. Ook de protestantsche
Koningin Elisabeth van Engeland
was er eerst niet voor te vinden,
doch tenslotte is men toch tot
overeenstemming gekomen.
Het is vermeldenswaard, dat
minister Anthony Eden onlangs
in een rede in het Lagerhuis aan
dit feit uit die jaren herinnerde,
toen Engeland in de Nederland-
sche zaken betrokken was.
Toen Philips II aan het bewind
kwam, waren de Nederlanden rijk.
In 1586 was het anders en heersch-
ten hongersnood, pest en armoede,
zoodat heele dorpen uitgestorven
waren. Bij dit alles kwam nog
een koersverlaging van het geld.
Pasmunt was er ntet meer en men
betaalde met goederen. Iedereen
ging gebukt onder den nood der
tijden. Het Vlaamsche volk droeg
al deze rampen lijdelijk.
Tijdens deze donkere dagen,
waarin door den grooten geschied
schrijver Fruin het lagere volk
geboefte wordt genoemd, kwam
de Graaf van Leicester naar de
Nederlanden, als gunsteling van
Koningin Elisabeth. Met veel
praal werd hij in 1586 in Zee
land ontvangen, vergezeld van
de bloem van den Engelschen
adel.
Spoedig kwam er echter groot
ongenoegen in Holland over het
optreden van Leicester en het
wantrouwen in Engeland ver
meerderde. De graaf begreep nu
eenmaal niet de juiste positie
der Staten.
De jonge Prins Maurits was
geheel anders. Er is een boekje
over hem geschreven, waarin zijn
karakter en levenswijze worden
geschetst. In de eerste plaats
soldaat, moest hij van godsdienst
problemen niet zoo veel hebben.
Hij was standvastig en moedig
en een bekwam schaakspeler, die
echter niet tegen verlies kon.
Schertsen deed hij graag, vooral
met de Fransche mode. De Fran-
schen noemde hij vlooien, omdat
ze overal heen sprongen, de Span
jaarden platluizen, de Italianen
wegenluizen en de Duitschers
luizen, die niets liever deden dan
zich te buiten gaan aan spijs er.
drank. Hij was een uitstekend
kenner van vestingbouw en oefen
de graag met looden soldaatjes
voor krijgskunde.
Zeeland sloeg intusschen met
groote belangstelling de vorderin
gen van Parma gade, zich gereed
houdend om toe te tasten. Prins
Maurits en Sidney landden te
Terneuzen en in den nacht van
16 op 17 Juli 1586 rukte een
Staatsche troepenmacht, sterk on
geveer 3000 man, onder bevel
van kapitein Piron, naar de stad
Axel op. Men kwam door de
stadsgracht over den steenen beer
en een der voorposten klom over
de poort, die gesloten was. De
wacht vormde blijkbaar geen hin
derpaal, de poort werd geopend
en onder de tonen van het Wil
helmus trokken de troepen de
vesting binnen. In de Lange
Noordstraat werd nog gevochten,
doch de meesten van de bezetting
sloegen op de vlucht. Zonder
veel bloedvergieten is Axel zoo
n handen van Prins Maurits van
Nassau gekomen.
De stad werd versterkt, de
dijken doorgestoken en de geheele
omtrek onder water gezet, om te
voorkomen, dat de Spanjaarden
haar zouden heroveren. Wel gaf
Lamot last om Axel weer terug
gezinden. Er werden commis
sarissen van politie en justitie
benoemd om de wanorde op te
heffen, die na deze gebeurtenissen
heerschte.
Prins Maurits was toen nog geen
19 jaar oud. In 1604 veroverde
hij geheel Westelijk Zeeuwsch-
Vlaanderen. Axel was de eerste
van de 38 steden, die hij veroverde.
De slag bij Nieuwpoor< ,cr,n
was een zijner set
wapenfeiten. In 1591
Prins Maurits Axel wi
zichtiging van de niei
catie's.
Na de verovering w
groote vraag hoe het b
het bezette gebied gei
worden. Aanvankelijk
er wanorde. Terneuzen
grooten voorrang, waan
leed. Doch weldra wi
stand beter en kwamen
sche families zich in d
vestigen. Het bestuur
nog aan vele wisseling
hevig geweest.
Axel was toen aan d
ingesloten door water,
werden weer polders
Staats-Vlaanderen w
Zeeuwsch-Vlaanderen o
ning Willem I.
En wat vroeg sp
Zeeland nu zijn zonder Z
Vlaanderen
Nog steeds Staat 1
Vlaanderen grootendeel
spits van landbouw er
en ook industrieel he
streek zich krachtig on
Langen tijd was er ver
tusschen !-.-?! -,;eken en f
ten, doc
dracht ei
geest va;
Vlaamse!
vend en
ruchte Hi
Vlaanderi
en Axel
sior", ah
schitteren
De voc if
dankte di
zijn prac
afgebroke u
gehouden
king, om i
samen te
straks, w
vieren, Hi
mee doe
Vlaanderei
medewerk
te doen i
stukje vai
!ver<
Bi
Koning
Brassi
Woensd;
Leopold I
gemaakt O'
opende E
Het lag iiir
stands bil
toen Z. M. .u
stand, well,
tuut daar
Handelsmu;
bijna gep*
oog op het
landsch Indië". u,
ding voor den Kp
schreden terug te k
star.d van het Kolo
alsnog binnen te
werd hij ontvang
algemeenen conset»..
de
oning
leling
s ge-
oeurs.
ng de
Maar
schen
Insti
lling
i :hten,
el zijn
gen
JSIet
AXELSCHE
COURANT.
li de koorti
en neen
boulers in
3 verkoud
rerdrijven.
r koons en
n gezond
aij Griep,
umaiische 'l
nen, enz
osje 20 pi,
?ker Du mom
de naam
orm. Lel
namaak I
eU.
iveren
st
ig 12
2-66
?n-
in.
en
ve
en
s-
d-
in-.'i
-Hpr-
