De Landbouwfeesten.
De arbeidsverhoudingen in den
Kring Westelijk Zuid-Beveland
der Z. L. M. verdienen dit jaar
een bijzondere bespreking, omdat
in het voorjaar 1925 een eenigs-
zins gespannen verhouding ont
stond tusschen werkgevers en
werknemers in eenige gemeenten
van dezen kring. Door de ver
tegenwoordigers van de arbei
dersorganisaties, die over ons
geheele land werkzaam zijn, werd
onder de arbeidersbevolking van
onzen kring propaganda gemaakt
voor het aangaan van collectieve
arbeidsovereenkomsten. Deze pro
paganda werd zelfs zoover door
gevoerd, dat het aanvaarden van
deze collectieve arbeidsovereen
komsten als eisch werd gesteld
en een mogelijke weigering daar
van, aanleiding zou zijn tot een
staking. Dat deze eisch echter
hoofdzakelijk een drijven der
vakorganisaties was, en niet een
dringende behoefte, die onder
onze arbeidersbevolking gevoeld
wordt, bleek uit het feit, dat de
staking nergens is doorgegaan
De loonen waren dit jaar wederom
wat hooger dan in 1924. De
stijging bedroeg 8 a 10®/oWat
de uitvoering der Landarbeiders
wet op Schouwen betreft, moet
vermeld worden, dat deze thans,
niettegenstaande de vele aanvra
gen zoowel om een plaatsje in
eigendom als om los land in
pacht te verkrijgen, op het doode
punt is. De financiëele moeilijk
heid, waarin de vereeniging ver
keert, is hiervan de oorzaak.
(Wordt vervolgd).
Het raast en rookt en ratelt en
rammelt door de straten van al
lerlei voertuigen en materialen,
die naar het tentoonstellingster
rein worden vervoerd. Op het
terrein zelf een levendige drukte
van laden en lossen, passen en
meten, schikken en schuiven al
lemaal om een en ander er op
zijn voordeeligst te doen uitzien
Men heeft het mooiste en beste
uitgezocht en nu moet dat ook
zoo mooi en zoo veel mogelijk
in het oog vallen en indien dat
niet voldoende is, dan maar re
clame erbij. Transparanten, bor
den, schilden, opschriften in de
meest schreeuwende kleuren en
groote letters, maar zien zult
ge het, zegt de exploitant. En
gelijk heeft-ie, daarvoor stelt men
ten toon.
En terwijl men druk bezig is
met de laatste voorbereidingen,
zijn reeds verschillende bezoekers
op reis hierhenen, om getuige
te zijn van onze feesten en zoo
dat op hun weg ligt, die op te
luisteren, want, vanavond nemen
zij een aanvang. In verband daar
mede stelden we onze uitgave
uit tot morgen, omdat we dan in
de gelegenheid zijn, om verslag
uit te brengen van wat op de
hoofdbestuursvergadering en daar
na plaats had.
We zouden nog een opwekking
kunnen schrijven tot een bezoek
aan de tentoonstelling, maar., dach
ten we: „zou dat noodig zijn"?
En nu we toch al woekeren met
plaatsruimte, laten we het na in
de overtuiging, dat toch iedereen
van zichzelf wel zoo wijs zal
zijn, om deze schoone gelegen
heid, in onze eigen gemeente de
landbouwtentoonstelling te be
zichtigen, waar te nemen. Wie
het Donderdag te duur is, kan
Vrijdags hetzelfde zien voor half
geld.
Toen de tram aan de Station
straat binnenkwam om 6 45, was
bij de halte ter verwelkoming aan
wezig het gemeentebestuur het be
stuur der Vereeniging voor Vreem
delingenverkeer en de harmonie
a Concordia" met bestuur. Zoodra
het Hoofdbestuur der Z. L. M
met eenige autoriteiten was uit
gestapt en eenige handdrukken
waren gewisseld, trok men in
optocht onder vroolijke muziek
naar het stadhuis. De zaal was
voor de ontvangst keurig met
bloemen, guirlandes, en schilde
rijen versierd. Zoodra allen ge
zeten waren, hiald de Burge
meester, de heer F. Blok de vol
gende rede
Mijne Heeren
Het is mij een groote eer in
de gelegenheid te zijn gesteld,
het Hoofdbestuur van de Maat
schappij tot Bevordering van
Landbouw en Veeteelt en het Be
stuur van den Kring Axel dier
Maatschappij, autoriteiten, belang
hebbenden en belangstellenden
hier in den zetel van het Gemeen
tebestuur van ons aloude stadje
te mogen verwelkomen.
Dit is mi]' des te meer een ge
noegen, waar ik dit niet alleen
kan doen namens het Gemeente
bestuur, doch ook namens onze
goede bevolking, die zoo geheel
medeleeft met de belangen die
U, mijne Heeren, hier hedenavond
en de eerstvolgende dagen samen
brengen de landbouw en veeteelt
en wat daarmede verband houdt.
En dit is niet te verwonderen,
indien wij de historie van Axel
van af het begin tot dit tijdstip
nagaan.
Mijne kennis om'rent hare his
torie loopt van af het jaar J105,
toen Axel met zijn groote kerk
door Bisschop Burchard aan Sint
Salvator te Utrecht werd geschon
ken. Het werd verwoest door
Philippus den Vrome, hertog van
Bourgondië, doch door de energie
der bevolking weer spoedig her
bouwd. Herhaaldelijk was het
echter nog getuige en ook slacht
offer van het oorlogsveld. Door
verraad van Imbyse e.a. kwam
het in 1583 in de macht van
Parma, doch in 1586 werd het
door Prins Maurits heroverd en
en bij den Munsterschen vrede
aan de Unie toegekend
In 1747 moest het zich aan de
Franschen overgeven, doch de
commandant van Axel verwierf
door zijn manmoedig gedrag de
vrijheid om met zijn volk onge
hinderd naar Goes te trekken.
Het werd in 1749 door de Fran
schen ontruimd en bleef verder
voor vechtende troepen ver
schoond en kon men dus weer
gaan denken aan een vreedza-
men opbouw.
Het uiterlijk van Axel is ook
meermalen veranderd.
In de veertiende eeuw was
Zeeuwsch-Vlaanderen reeds inge
dijkt, doch latere gebeurtenissen,
natuurstormen, die dijken door
braken en strijdende partijen die
dijken doorstaken, maakten het
voor een groot deel weerdrijven-
de, waarbij alleen de hoogere
zandgronden, o.m. die van Axel,
droogblevcn.
De schilderij, in deze zaal hier
aanwezig, die U Axel vertoont
als gelegen aan de zee, geeft een
oeeld van dien tijd.
Thans herinneren nog slechts
de namen van enkele straten aan
hetgeen eenmaal was de haven
plaats Axel.
In het laatst der achttiende
eeuw zijn de verschillende in
polderingen begonnen, die ook
van Axel weer een landstadje
hebben gemaakt.
Indien wij het resultaat daar
van nagaan, moeten we erkennen,
dat dit heeft geleid tot eer. tijd
perk van grooten bloei. In den
vredestoestand heeft de bevolking
zich met energie toegelegd op
het landbouwbedrijf, en ik
meen dit met voldoening te
mogen verklaren, op hoog
peil weten te brengen, zoodat
het welvaart bracht voor de ge
meente in 't algemeen.
En, Mijne Heeren, indien toe
name der bevolking gerekend
mag worden een beeld te geven
van bloei, is dit zeker hier het
geval, aangezien de bevolking in
I860 slechts 1350 zielen bedroeg
en thans gestegen is tot 6000,
die bijna allen van of door den
landbouw een bestaan vinden.
De landbouwers hebben
bruik gemaakt van hetgeen de
nieuwere wetenschap boodt om
de gronden tot intensiever cul
tuur te brengen, en daardoor de
grootst mogelijke opbrengst te
verkrijgenen dat men in dit
opzicht nog niet is waar men
wezen moet, getuigt tegenwoor
dig de lagere landbouwschool,
vanwaar de aanstaande landbou
wers nog beter wetenschappelijk
toegerust hun loopbaan kunnen
beginnen.
Maar ook de fokkerij is een deel
van het landbouwbedrijf dat hier
met ernst is beoefend en dank
aan de werkkracht en het stre
ven van verschillende energieke
mannen heeft het Zeeuwsch-
Vlaamsche Trekpaard ook reeds
in het buitenland een naam ver
worven, terwijl de latere jaren
doen zien, dat ook de rundvee-
fokkerij veler belangstelling heeft.
Ik verwacht dat van hetgeen
ik hier het laatst schetste, volop
zal blijken bij de te houden ten
toonstelling, waar onze landbou
wers het beste dat ze op stal
hebben of in hun schuren, te be
zichtigen zullen stellen.
En al moge het ook zijn, dat
na de jaren van grooten voor
spoed voor den landbouw de
vooruitzichten donkerder worden,
zoo meen ik toch de verwachting
te mogen uitspreken, dat onze
landbouwers, met de kennis,
waarmede zij zijn toegerust, die
tijden zullen weten te overwinnen
en mogelijk goede nieuwe bron
nen zullen weten aan te boren,
waar de oude opdrogen.
Zij zullen zeker gedachtig blij
ven aan de spreuk van ons
Zeeuwsche wapenIk worstel
en kom boven.
Mijne Heeren, ik zal Uwe aan
dacht niet langer ophouden. U
wachten belangrijke werkzaam
heden, ter bevordering der be
langen van den zooeven door mij
besproken landbouwstand.
Mogen zoowel Uwe beraad
slagingen, als de tentoonstelling
en al hetgeen gij hier verder
hebt te verrichten, volkomen sla
gen en onder Gods Zegen strek
ken tot verhooging van den wel
vaart van landbouw en veeteelt
in het bijzonder en van ons volk
in het algemeen.
Nogmaals, mijne heeren, weest
welkom in Axel (applaus).
De Burgemeester noodde toen
de heeren uit tot het wijden van
een dronk op het hoofdbestuur
der Z. L. M. Door eenige jonge
dames in Axelsch costuum werd
de wijn rondgediend.
vriendelijkheid en welwillendheid,
waarmede wij hier worden ont
vangen. Wij hopen leerzame uren,
maar ook veel aangename uren
in prettige feeststemming op ons
landjuweel, binnen Uw gemeente,
binnen Axelerambacht door te
brengen ter opwekking van onze
arbeidzaamheid, van onze energie,
van wederzijdsche waardeering
en eendrachtige samenwerking,
inzonderheid ter bereiking van
het groote doel de bevordering
van welvaart en voorspoed van
land en volk door middel van
den landbouw in den uitgebreid-
sten zin genomen Dank namens
onze Maatschappij, ons Hoofd
bestuur, onze gasten.
Wat is het een aantrekkelijke
gedachte in het oude Axel samen
te komen. Het oude AxelIm
mers reeds in een charter van
Lodewijk den Vrome van 821
wordt Uw naam genoemd Her
innert die naam zelfs niet aan
den Skandinavischen naam Axel,
die ster schijnt te beteekenen
En is het niet meer dan waar
schijnlijk dat inderdaad aan het
verblijf der Noormanen in deze
streken Uw naam is ontleend
Immers zij waren hier al vóór
821 en overwinterden zéker reeds
in jarer, daarvoor, in 81 Tof 814 in
Gent. met welks lotgevallen in
der eeuwen loop die van Axel
en omgeving zoo innig samen
hingen.
Zóó dat als Roelant klepte er
ook hier brand was in het land
of als hij luidde storm in Vlaan-
derenland.
Maar luyen mag hij ook deze
dagen nu er feest gevierd wordt
in de Axelsche landouwen en de
landbouwer een harer victoriën
wenscht te bezingen. Immers
het is óók waar
ge-
Als voorzitter van de afd. Axel
nam hierna de heer Ph. J. van
Dixhoorn het woord en dankte
den Burgemeester, de Wethouders,
den Secretaris en den Raad voor
den steun, dien zij zoowel finan-
ciëel als moreel boden, wat ruim
schoots gebleken is bij de voor
bereidingen en ook nu nog uit
de smaakvolle decoratie van de
Raadzaal en het marktplein. Spr.
hoopt dat de Burgemeester een
lange reeks van jaren aan het
hoofd dezer gemeente zal staan,
waar hij ook als raadslid heeft
ondervonden, dat de Burgemeester
een open oog heeft voor de be
langen van den landbouw in 't
algemeen en de gemeente in 't
bijzonder.
Voorts zegt hij met gemengde
gevoelens terug te denken aan de
stichting der afd. Axel, sedert
weiken tijd bekwame mannen op
landbouwgebied ook van deze
organisatie zijn ontvallen, met
name de heer W. Dieleman niet
alleen door den dood, maar ook
doordat sommigen meenden een
andere richting te moeten uitgaan.
Daardoor verloor de Z. L. M.
bekwame krachten. Spr. hoopt,
dat zij in deze ongunstige tijden
zullen inzien, dat we als één man,
als één bond moeten samengaan
om niet het onderspit te moeten
delven en hoopt dat evenals de
nevel van hedenmorgen optrok
en de zon te voorschijn kwam,
we het lieve zonlicht in onze Z.
L. M. zullen mogen aanschouwen.
Vervolgens sprak de heer mr.
P. Dieleman als volgt
EdelAchtbare Heer Burgemees
ter en Wethouders der goede
stede van Axel.
Weledele heeren Voorzitter en
Bestuursleden van de afdeeltng
Axel der Z. L. M.
Vergunt het mij dat ik na de
woorden van welkom tot ons en
in ons tot de Z. L. M bij den
aanvang der Axelsche Landbouw-
week ons toegeroepen door U en
namens de Axelsche Burgerij,
een wederwoord spreek.
Allereerst een woord van har-
telijken dank voor de groote
Mijn naam is Roelant.
Als ik klep is er brand, en
als ik luy is er victorie in
het land.
Axel, de hoofdstad van het
Axelerambacht een der 4 am
bachten van Vlaanderen was
ten nauwste met Gent verbonden
en leverde van oude tijden uit
zijn vruchtbaren omgeving vele
landbouwproducten, inzonderheid
granen naar dat grootere centrum
zoodat mede daardoor de graan
handel te Gent een centrum vond
en Gent graan, markt en handel
beheerschte.
Handel en verkeer stempelden
Axel reeds vroeg tot een plaats
van beteekenis, een plaats zelfs
met een eigen munt, waarvan,
zij het spaarzaam, toch nog één
exemplaar zéker over is, een
exemplaar dat ons eenerzijds
toont den kop van den Vlaam-
schen graaf met gebloemde kroon
en aan de keerzijde de letters
AXLE in een kruis met 4 kringen,
de letters geplaatst telkens tus
schen 2 dier kringen.
Blijkt ook niet het belang Uwer
stad uit het oude teltarief op de
vaart die van Terneuzen ver
moedelijk als vernauwde of geka
naliseerde Blije, langs Speije (Spui)
en den Vaartdijk door Axel zuid
waarts liep tot den Overslag,
waardoor in de M.E. „Overdracht''
(zie daartoe het wapen) de sche
pen of de goederen worden
overgebracht in de andere vaart,
die van de kade te Overslag
(wordt dat nog niet zoo genoemd)
liep langs Wachtebeke naar Poon-
I huize of Terlicht en eindelijk
door 's Burggraverstroom, de
Veerloop van het kanaal van
Terneuzen—Gent, naar het mach
tige Gent?
Vindt men niet in het oude
toltarief, welker inkomsten kwa
men aan de heeren van Axel uit
het geslacht Gruningen, later,
Dhistelle en nog later v. d. Gracht,
„de merry die men vercoept, moet
twee deniers, 'tpaert twee de
niers, de cou eenen denier, 't
verken een chele ende hetscaep
een chele betalen.
Alle sugende qeue es niets
sculdich
Herinneren niet namen als
Gentsche Vaartweg aan Uw ouden
bloei? Toen daar tal van scau-
wen of zoutkeeten stonden, waar
aan de Drie Schouwen o.a. de
raam ontleent Herinnert daaraan
niet de vijver in den tuin van
den pastoor, overblijfsel dier oude
vaart Zegt men niet dat het
Gulden Hooft later in 1540 ge
noemd „het Gulden Vlies" metter
plaatse, een herberg, het oude
sashuis was, dat gezien den afloop
van het straatje aan welke hoek
het staat, zeker bij dat kanaal
moet gelegen zijn geweest
Al moge het misschien wat
overdreven zijn als men beweert
dat reeds in de 9e eeuw die
vaart een verbinding van betee
kenis was, zeker was Axel later
inderdaad van groot belang, als
stapelplaats van ongezouten
visch voor Vlaanderen, als plaats
waar veel landbouwproducten
werden vervoerd en waarlangs
een groot deel van het verkeer
tusschen Zeeland en Holland en
Vlaanderen ging.
Zuid- en Westdorpe ontleenen
dan ook hun naam aan de lig
ging ten opzichte van Axel. En
dien vroegen tijd deelde ook
Axelerland in Vlaanderen roem
en rijkdom en beschaving en het
was dan ook geen wonder dat
op een landjuweel te Axel in
1449 het St. Jorisgilde uit Gent
verscheen, nadat Axel zich in
1440 niet onwaardig op het
grootsche landjuweel te Gent had
vertoond, waarheen het getrokken
was met twee trompetters, een
wagen en 52 ruiters, terwijl Hulst
toch ook niet onbelangrijk daar
slechts verscheen met 7 ruiters
en 1 trompetter. Sluis daaren
tegen met 2 wagen met gesellen,
3 trompetters en 21 andere lieden.
Men kan uit deze gegevens
de belangrijkheid eener plaats
afleiden, evenals uit de ontvangst
die Jan Nayaart hier in 1439
genoot, toen hij Axel voor dat
landjuweel kwam uitnoodigen
en hier kreeg twee postulaatsche
guldens een nacht logies en de
cost, en in Middelburg drie
nachten logies en een scale met
der stede wapene, doch te Vlis-
singen niets. Het ging er toen
vreugdevol toe en ook Axel deed
daaraan dapper mede al maakten
de poetsenmakers, ten voorbeeld
voor de feestweek van thans,
I steeds poetsen „zonder erg" en
zonder scimp of velonie, dus niet
grof of ploertig
Axels geschiedenis ga ik U
echter thans niet beschrijven in
dit korte woord. Ik wil er slechts
herinneren aan Uw oude bloei.
Constantijn Huyghens heeft on
der de benaming „Stedestemmen"
de stemhebbende steden van
Holland sprekende in klinkdicht
waarin hij zoo'n meester was,
ingevoerd. H. M. C. van Ooster
zee, vroeger te Zierikzee, later te
Oirschot heeft dat geprobeerd
voor Zeeuwsche steden en laat
Axel aldus aan 't woord
Als Gij de klaght verneemt der
[Zeeuwsche sustersteden
Van 'tgeen er eertijds was, en't
[geen er is op heden,
Dan magh ick spreecken mee:
[mij sloeg een dubbele vlam,
Tot tweemaal in het lijf: eerst
[brand, (1452 1574) toen oor-
[logh quam, 1586—1794)
Toch klaeg ick niet, want schoon
[mijn poorten zijn gevallen,
In tuyn en Dndt verkeert mijn
[vesten en mijn wallen,
Besitt' ick naem en rang, een
[Zeeuwsche stad te zijn,
Ei, leserwat is meer, het wesen
[of de schijn?
Sedert (het was 1846) is Axel
veel vooruitgaan. De ligging is
nog gunstig, ook ondanks het
herscheppen van veel omringend
water in vruchtbaar bouw- en
weiland, midden in het vrucht
bare Zeeuwsch-Vlaanderen, aan
spoorwegen en tramwegen, die
U brengen door geheel Vlaande
ren en gemakkelijk verbinden met
de Schelde naar Zeeland en Ne
derland.
Axel moet zich voor zijn ont
wikkeling echter spitsen meer en
meer op samenwerking tusschen
landbouw, handel en industrie.
Ongetwijfeld is er veel waard in
het woord van Frederik de Groote,
als hij zegt: De akkerbouw is
de eerste der kunsten, zonder
welke er geen koningen, koop
lieden, dichters en wijsgeeren
kunnen zijn. Slechts dat is waar
achtige rijkdom, wat de aarde
voortbrengt.
Maar naast die akkerbouw is
ook industrie en handel noodig.
En Axel streeft daarnaar, wetend?